دعای فرج (الهی عظم البلاء) جهت ظهور امام زمان (عج)

چندین دعا در مورد امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وارد شده که به دعای فرج معروف هستند. یکی از آن ها، دعایی است که با عبارت «إلهی عَظُمَ البَلاء» آغاز می شود. این دعا، در کتب معتبر شیعه نقل شده است.

دعای فرج (الهی عظم البلاء)، از تعقیبات نماز امام زمان (عج) و از آداب و اعمال سرداب غیبت بیان شده است.

غیر از این دعا، دعای دیگری نیز در بین شیعیان ایران با عنوان دعای فرج معروف است که با عبارت «اَللّهُمَّ کُنْ لِوَلِیکَ الْحُجَّهِ بْنِ الْحَسَنِ…» آغاز شده و برای سلامتی امام زمان (عج) خوانده می شود. البته گفته شده شهرت این دعا به دعای فرج، اشتباه است.[۱]

مرحوم علامه مجلسی (ره) در کتاب شریف بحارالانوار، تعداد ۳۹ دعا تحت عنوان «باب دعای فرج» نقل کرده است.[۲] باید توجه داشت که واژه «فَرَج»، در لغت به معنای رهایی از غم و اندوه و گشایش است.[۳]

دعاهای نقل شده در بحارالانوار نیز که برای حصول فَرَج و گشایش در امور ذکر شده، با توجه به همین معنای لغوی آن است و با فرج امام زمان (ع) ارتباطی ندارد.[۴]

سند و علت صدور دعای فرج (الهی عظم البلاء)

دعای فرج، برای اولین بار در کتاب کُنوز النجاح مرحوم شیخ طبرسی (درگذشت ۵۴۸ ق) آمده است.[۵] البته فقط بخش آغازین آن یعنی تا «أَوْ هُوَ أَقْرَبُ».[۶]

این دعا در برخی دیگر از منابع معتبر نظیر المزار الکبیر، جمال الاسبوع، المزار، مصباح کفعمی و وسائل الشیعه نیز آمده است.[۷]

طبق روایتی که نقل شده دعای فرج دعایی است که امام مهدی (عج) آن را به ابوالحسن محمد بن احمد بن ابی لیث در شهر بغداد که از ترس کشته شدن به شهر کاظمین پناه برده بود تعلیم فرمود و ابوالحسن به برکت این دعا از کشته شدن نجات پیدا کرد.[۸]

محتوای دعای فرج

دعای فرج از سه بخش تشکیل شده است:

در بخش اول، به آزمایش و امتحان بزرگی که مردم در زمان غیبت کبری به آن مبتلا گشته اند، اشاره شده است.

در بخش دوم دعای فرج، بعد از درود فرستادن بر حضرت محمد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)، به لزوم اطاعت و فرمانبرداری مومنان از ایشان به سبب جایگاه والایی که دارند پرداخته شده است.

در واقع حضرت با استفاده از بستری که صلوات و کلمه (اولی الامر) ایجاد کرده است، مطلب بسیار مهمی را به شیعیان خود انتقال می دهدکه همانا با اطاعت از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و معرفت او، رابطه مستقیم دارد و تنها راه حصول معرفت حضرت، اطاعت از آن عزیز است.

ثمره این معرفت، در بخش سوم دعای فرج و فراز پایانی به شکل عملی و به صورت توسل نمایان می شود، زیرا توسل، تمسک جستن به اولیای الهی است و این معنا بدون معرفت عمیق امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) امکان پذیر نیست.

در این بخش، از خداوند خواسته شده است به سبب مقام و منزلتی که معصومان (علیهم السلام) بر ما دارند، امور ما را کفایت و ما را یاری کنند.

زمان خواندن دعای فرج

دعای فرج در کتاب المزار الکبیر در آداب زیارت سرداب امام زمان (علیه السلام) نقل شده که بعد از به جا آوردن دو رکعت نماز زیارت، این دعا خوانده شود.[۹]

مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح الجنان، این دعا را در اعمال سرداب و نیز در باب ادعیه، با عنوان دعاهای کوتاه و نافع آورده است.[۱۰]

از مرحوم آیت الله العظمی محمدتقی بهجت نقل شده که بهترین کار برای این که در آخرالزمان به هلاکت نیفتیم، خواندن دعای فرج است، مخصوصا خواندن دعای «الهی عظم البلاء».[۱۱]

متن دعای فرج الهی عظم البلاء

إِلٰهِى عَظُمَ الْبَلاءُ، وَ بَرِحَ الْخَفاءُ، وَ انْکَشَفَ الْغِطاءُ، وَ انْقَطَعَ الرَّجاءُ، وَ ضاقَتِ الْأَرْضُ، وَ مُنِعَتِ السَّماءُ، وَ أَنْتَ الْمُسْتَعانُ، وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکىٰ، وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِى الشِّدَّهِ وَ الرَّخاءِ؛

خدایا! گرفتاری بزرگ شد و پوشیده آشکار گشت و پرده کنار رفت و امید بریده و زمین تنگ شده و از خیرات آسمان دریغ شده و پشتیبان تویی و شکایت تنها به سوی تو است، در سختی و آسانی فقط بر تو اعتماد است،

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِى الْأَمْرِ الَّذِینَ فَرَضْتَ عَلَیْنا طاعَتَهُمْ، وَ عَرَّفْتَنا بِذَلِکَ مَنْزِلَتَهُمْ، فَفَرِّجْ عَنّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عاجِلاً قَرِیباً کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ؛

خدایا! بر محمد و خاندان محمد درود فرست، آن صاحبان فرمانی که اطاعتشان را بر ما واجب کردی و به این سبب مقامشان را به ما شناساندی، پس به حق ایشان به ما گشایش ده، گشایشی زود و نزدیک همچون چشم بر هم نهادن یا زودتر؛

یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِىُّ، یَا عَلِىُّ یَا مُحَمَّدُ، اکْفِیانِى فَإِنَّکُما کافِیانِ، وَ انْصُرانِى فَإِنَّکُما ناصِرانِ؛

ای محمد و ای علی! ای علی و ای محمد! مرا کفایت کنید که تنها شما کفایت‌کنندگان من می باشید و یاری ام دهید که تنها شما یاری‌کنندگان من هستید؛

یَا مَوْلانا یَا صاحِبَ الزَّمانِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ، أَدْرِکْنِى أَدْرِکْنِى أَدْرِکْنِى، السَّاعَهَ السَّاعَهَ السّاعَهَ، الْعَجَلَ الْعَجَلَ الْعَجَلَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ.

ای مولای ما! ای صاحب زمان! فریادرس! فریادرس! فریادرس! مرا دریاب، مرا دریاب، مرا دریاب، اکنون، اکنون، اکنون، با شتاب، با شتاب، با شتاب، ای مهربان ترین مهربانان به حق محمد و خاندان پاک او.

جمع بندی

یکی از آداب منتظران در دوران غیبت امام مهدی (ع)، دعا برای ظهور حضرت است. یکی از دعاهای مشهوری که برای ظهور حضرت ولی عصر (عج) از جانب ایشان وارد شده، دعای فرج (الهی عظم البلاء) است.

در این دعا که دارای مضامین ارزشمند دینی است، حضرت به ما آموخته است که در مناجات با پروردگار، با تکیه بر مستعان بودن خدا در سختی و آسانی، بر معصومان (ع) توسل نموده و از خدا طلب گشایش و رفع گرفتاری ها کنیم.

پی نوشت ها

[۱] . قرائتی، شرح دعای سلامتی امام زمان (ع)، ص۷

[۲] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۹۲، ص۱۸۰-۲۰۸

[۳] . ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۳۴۳، ذیل واژه الفرج

[۴] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۹۲، ص۱۸۰

[۵] . ر ک: بنویدی، مقاله کاوشی در دعای فرج (الهی عظم البلاء)»، ص۹۶

[۶] . ساجدی و علیانسب، «سازگاری محتوای دعای فرج (عظم البلاء) با مبانی توحیدی»، ص۳۷

[۷] . ر ک: ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۵۹۰؛ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص۲۸۰- ۲۸۱؛ شهید اول، المزار، ج۱، ص۲۱۰؛ مصباح کفعمی، ص۱۷۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۸۵.

[۸] . طبرسی نوری، النجم الثاقب، ج۲، ص۱۳۵

[۹] . ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۹۰؛ شیخ حر عاملی نیز دعای فرج را جزو تعقیبات نماز امام زمان (ع) آورده است. ر ک: حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۸۵

[۱۰] . شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، باب اول (ادعیه)، ص۱۹۲؛ باب زیارات، زیارت صاحب الامر (عج)، ص۸۷۸.

[۱۱] . «دعای فرج، دوای همه دردها: گفتارهایی از آیت الله العظمی بهجت؛ مجله موعود

منابع

• کفعمی، ابراهیم بن علی؛ مصباح؛ بیروت؛ مؤسسه الاعلمی؛ ۱۴۰۳ق
• علامه مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ بیروت؛ دار احیاء‌التراث العربی؛ چاپ دوم؛ ۱۴۰۳ق
• سید بن طاووس، رضی‌الدین علی؛ جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع؛ قم؛ دار الرضی؛ چاپ اول؛ بی تا
• شهید اول، محمد بن مکی؛ المزار؛ با اشراف سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی؛ قم؛ مدرسه امام مهدی (عج)؛ بی تا
• طبرسی نوری، حسین؛ النجم الثاقب فی احوال الامام الحجه الغایب؛
• حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه؛ قم؛ موسسه آل البیت (علیهم السلام)؛ چاپ اول؛ ۱۴۰۹ق
• ابن مشهدی، محمد بن جعفر؛ المزار الکبیر؛ قم؛ نشر القیوم؛ ۱۴۱۹ق
• ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ نشر دار صادر؛ بیروت؛ چاپ سوم؛ ۱۴۱۴ق
• قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان؛ مترجم: موسوی دامغانی؛ قم؛ ناشر: الهادی چاپ سی و چهارم؛ ۱۳۹۰ش
• دعای فرج، دوای همه دردها: گفتارهایی از آیت الله العظمی بهجت؛ مجله موعود؛ شماره ۹۴؛ آذر ۱۳۸۷ش
• قرائتی، محسن؛ شرح دعای سلامتی امام زمان(ع)، به کوشش حسن سلم آبادی؛ قم؛ بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(ع)؛ ۱۳۹۳ش
• بنویدی، زهرا؛ کاوشی در دعای فرج (الهی عظم البلاء)؛ مجله انتظار موعود؛ شماره ۳۴؛ سال یازدهم؛ بهار ۱۳۹۰ش
• ساجدی، اکبر؛ علیانسب، سیدضیاء‌الدین؛ سازگاری محتوای دعای فرج (عظم البلاء) با مبانی توحیدی؛ مجله انتظار موعود؛ شماره ۴۴؛ سال چهارم؛ ۱۳۹۳ش