رفتار درمانی گروهی وسواس و دوره های آن

در رفتار درمانی گروهی به منظور درمان وسواس، دو دوره عمده وجود دارد: دوره درمانی فشرده و دوره درمانی نگه دارنده

۱- دوره درمانی فشرده

رویارویی زنده با وسواس ها

در این شیوه درمانی، رهبر گروه، جلسات ۲ ساعته، یک یا دو بار در هفته، به مدت ۱۲ هفته و با شرکت ۶ تا ۱۰ بیمار، برگزار می کند. در طی این جلسات، می بایست بیماران دست کم با یک موقعیت از فهرست موضوعاتی که نسبت به آنها وسواس دارند رو به رو شوند، بدون آن که به واکنش های وسواس گونه و رفتارهای آیین واره ای دست بزنند.

مثلا از فردی که وسواس و ترس از آلودگی بر اثر تماس با ظرف زباله را دارد، خواسته می شود که به ظرف زباله دست بزند و در عین حال از شست و شو و تمیزگردانی دست استفاده نکند؛ یا از فردی که عدد ۱۳ را نحس دانسته و از آن هراس دارد، خواسته می شود که ۱۳ قدم راه برود و از عمل خنثی سازی استفاده نکند.

تجسم موقعیت های وسواس

در مورد وسواس هایی که امکان رویارویی زنده درباره آنها در حین برگزاری جلسه وجود نداشته باشد، از تجسم موقعیت با وضوح هر چه بیشتر، استفاده می شود. به عنوان مثال از فردی که دچار وارسی اجباری است، خواسته می شود تجسم نماید که خانه را ترک می کند بدون آن که قفل در، اجاق گاز یا بخاری و… را چک و وارسی نماید.

تهیه فهرست تجسم موقعیت های وسواس

برای آن که در این موارد بهترین نتیجه عاید شود، درمانگر و بیمار متن مفصلی از آنچه قرار است در جلسه گروه درمانی تجسم شود، تهیه می کنند. به منظور آن که تجسم با نیازهای سایر افراد گروه هماهنگی داشته باشد، متن، نکات عمده ای از موقعیت های اضطراب انگیز دیگران را هم در بر می گیرد به نحوی که هر یک از بیماران وسواسی بتوانند سناریوی اختصاصی خود را به خوبی تجسم نماید.

تعیین تکالیف خانگی

در ۳۰ دقیقه آخر جلسه، درمانگر به تعیین تکالیف خانگی در مورد هر یک از افراد می پردازد. این کار، مشابه تکالیف رویارویی و جلوگیری از پاسخ است که قبلا توضیح دادیم. مثلا از فردی که از رانندگی هراس دارد و می ترسد با ماشین به کسی بزند خواسته می شود که به رانندگی بپردازد تا زمانی که این وسواس ها خود را نشان دهند اما او هرگز نباید برگردد و وارسی کند که آیا به کسی زده است یا نه. در این فرایند، بیمار، درمانگر و سایر اعضای گروه، در تعیین تکالیف مربوط به رویارویی و جلوگیری از پاسخ، با هم همکاری می کنند.

بحث و بررسی پیرامون تکالیف خانگی

سی دقیقه اول از هر جلسه بعدی، معمولا صرف بحث درباره تجربه بیماران در مورد تکالیف خانگی می شود. بیمارانی که در انجام تکالیف خانگی خود موفق بودند، می توانند به تمرین درباره موقعیت یا صحنه بعدی از سلسله مراتب بپردازند. این کار آن قدر ادامه می یابد تا اضطراب انگیزترین موقعیت یا صحنه در مورد هر یک از بیماران وسواس ، به شکل تکلیف خانگی، مورد تمرین قرار گیرد.

جلسه های پایانی دوره وسواس

در جلسه های پایانی، درمانگر چند موقعیت اضطراب انگیز را اعم از زنده یا تجسمی، به طور همزمان ارائه می کند. نمونه ای از رویارویی و جلوگیری از پاسخ همزمان این است که مثلا از بیمار بخواهیم با کسی دست بدهد، به ظرف زباله دست بزند، چیزی را از کف حمام بردارد، به در دستشویی دست بزند و در عین حال، دستش را نشوید. در تکلیف رویارویی تجسمی و جلوگیری از پاسخ چندگانه، می توانیم از فرد بخواهیم صحنه های زیر را تجسم نماید:

• شب ها برای اطمینان از این که اتوموبیلش را ندزدیده اند به وارسی آن نپردازد.
• ماشین را پارک کند بدون آن که درهای ماشین، ترمز دستی و صندوق عقب را وارسی کند.
• از خانه خارج شود بدون آن که اتو، اجاق گاز، بخاری و یا دیگر وسایل خانه را وارسی کند.

۲- دوره درمانی نگه دارنده

پس از پایان دوره درمانی فشرده، دوره درمانی نگه دارنده آغاز می شود که طی آن بیماران اغلب در جلسات رفتار درمانی گروهی به مدت چند ماه و با فاصله هایی که به تدریج زیاد می شوند، شرکت می کنند. این جلسات تکمیلی، بیماران را بر می انگیزاند و در آنها دلگرمی ایجاد می کند تا بهتر بتوانند فعالیت های رویارویی خود را به تنهایی ادامه دهند. همچنین در این مرحله، رهبران گروه، بیماران را تشویق می کنند که در گروه های حمایتی وسواس (در صورت دسترسی به این گروه ها)، به طور فعال شرکت نمایند.

اثرمندی گروه درمانی

امروزه، گروه درمانی به صورت درمانی متداول در وسواس در آمده است. این روش می تواند جانشین درمان فردی بشود و یا در کنار آن، مورد استفاده قرار گیرد. مطالعات کنترل نشده اولیه ای که درباره رفتار درمانی گروهی وسواس صورت گرفته اند نشان می دهند که رویارویی و جلوگیری از پاسخ به طور گروهی، در کاهش شدت علایم وسواسی، تقریبا در ۷۵ درصد افراد موثر دارد.

مطالعات کنترل شده ای که از سال های ۱۹۹۰ به بعد صورت گرفته اند و از ملاک های غربالگری مفصل و روش های گام به گام، استفاده کرده اند نشان می دهند که گروه درمانی، به اندازه رفتار درمانی فردی مؤثر است. این اثرمندی تا پایان دوره درمان و نیز شش ماه پس از درمان، ادامه داشته است.

تنها تفاوتی که بین این دو روش وجود داشت، این بود که بهبود علایم در رفتار درمانی فردی سریعتر از گروه درمانی صورت گرفت.

همچنین، در مطالعه کنترل نشده ای که اخیرا صورت گرفته معلوم شده است که هفت هفته رویارویی و جلوگیری از پاسخ، وسواس های فکری و عملی و افسردگی را بهبود می بخشد. این بهبود، سه تا شش ماه پس از پایان درمان، ادامه داشته است.

در مطالعه دیگری نیز معلوم شد که گروه درمانی شناختی – رفتاری ( درمان شناختی – رفتاری گروهی) شدت علائم وسواس را به طور موثری کاهش می دهد و کیفیت زندگی بیمار را صرف نظر از این که بیمار دارو مصرف می کند یا نه، به سرعت بهبود می بخشد.[۱]

نتیجه گیری

رفتار درمانی گروهی وسواس دارای دو دوره عمده درمانی است: دوره درمانی فشرده و دوره درمانی نگه دارنده. دوره اول در قالب ۱۲ جلسه درمانی ۲ ساعته (یک یا دو بار در هفته)، برگزار می گردد و طی آن، از شیوه های درمانی رویارویی زنده و تجسم موقعیت های وسواس استفاده می شود. در این دوره، با تعیین تکالیف خانگی[۲] توسط رهبر گروه (درمانگر)، فرایند درمان به صورت یک پیوستار شکل می گیرد.

در دوره دوم نیز به منظور تشویق و حمایت از بیماران، جلساتی حاوی مباحث تکمیلی برگزار می گردد تا یک فرایند درمانی مفید و بسیار کاربردی برای بیماران وسواس صورت پذیرد.

پی نوشت ها

[۱] . استکتی و همکاران، اختلال وسواس، ص۶۵- ۶۷ (با تغییرات و  اضافات در متن)

[۲] . Homework

منبع

گیل استکتی و تریزا پیگت؛ اختلال وسواس (جدیدترین راهبردهای ارزیابی و درمانی)؛ ترجمه دکتر حبیب الله قاسم زاده؛ تهران؛ انتشارات ارجمند؛ چاپ سوم؛ ۱۳۹۱ ش