باورها و اعتقادات ما، هم می تواند نیروی سازنده و کارگشایی برای ما باشد و هم این قابلیت را دارند که نیروی نابودکننده و آسیب زا برایمان باشند.
چه عاملی سبب می شود که در زندگی خود، راه ها و هدف های معینی را انتخاب کنیم؟ این عامل، باورها و اعتقادات ماست؛ عقیده به اینکه توانایی های ما چقدر است و چه کارهایی ممکن، یا غیر ممکن است. در فرهنگ مردم هائیتی، پزشک جادوگر قبیله، دارای چنان قدرت مرموزی است که می تواند با یک اشاره، فردی را هلاک کند. اما در واقع، آنچه موجب مرگ آن فرد می شود، قدرت جادویی پزشک نیست، بلکه باورها و اعتقادات افراد، به قدرت فوق تصور اوست.
آیا در زندگی خود تاکنون انتظار واقعه ناگواری را کشیده اید؟ اثر آن انتظار بر زندگیتان چه بوده است؟ چه عقاید مثبتی بر زندگی فعلی شما اثر گذاشته است؟ چه انتظارات مثبت تازه ای می توانید در خود یا دیگران ایجاد کنید؟
مردم جهان به مدت هزاران سال بر این عقیده بودند که انسان با توجه به ساختار جسمی خود، قادر نیست مسافت یک مایل را در چهار دقیقه بدود. با وجود این، فردی به نام راجر بانیستر، این مسافت را در کمتر از چهار دقیقه دوید و این باور را در هم شکست. وی چگونه به این کار توفیق یافت؟
آن قدر موفقیت خود را به چشم دل دید و چنان تصویر زنده ای از موفقیت در ذهن خود تشکیل داد که سرانجام فرمانی بی چون و چرا به سیستم عصبی خود صادر کرد و نتیجه ای جسمی بدست آورد که با آن تصویر ذهنی هماهنگ بود. پس از آن، کسان دیگر نیز از بانیستر پیروی و باور کردند که آنان نیز قادر به چنین کاری هستند لذا ظرف یکسال، افراد بسیاری موفقیت او را تکرار کردند.
در مقابل شما چه سدی است که باید آن را در هم بشکنید؟ کدام کار در نظرتان غیر ممکن جلوه می کند که اگر آن را ممکن می دانستید(و انجام می دادید)، زندگی خودتان و اطرافیانتان دگرگون می شد؟
فرافکنی در مواجهه با نارسایی های زندگی
بسیاری از مردم، گناه نارسایی های زندگی خود را به گردن وقایع و اتفاقات می اندازند، در حالی که آنچه زندگانی ما را شکل می دهد، خود آن وقایع نیست، بلکه معنایی است که در باورها و اعتقادات خود، به آن رویدادها می دهیم. در جنگ ویتنام، دو نفر تیر می خورند، هر دو اسیر می شوند و بارها تحت شکنجه قرار می گیرند. یکیشان دست به خودکشی می زند و دیگری روز به روز، ایمانش نسبت به انسانیت و خالق متعال، قویتر می شود. امروز، شرح زندگی این مرد که جرالد کافی نام دارد، یادآور نیروی عظیم روح انسانی است که می تواند بر هر گونه درد و رنج و مانع و مشکلی غلبه کند.
آیا در گذشته شما و یا آشنایانتان، واقعه ای هست که مانع احساس شادی و خوشبختی امروزتان باشد؟ آیا می توانید این اتفاقات را به صورت دیگری معنا کنید؟ آیا این وقایع شما را پخته تر و نیرومندتر کرده اند؟ آیا می توانید بر اساس این تجارب تلخ، دیگران را که با همین مشکل روبرو هستند، راهنمایی کنید؟
باورها و اعتقادات، تنها علت بروز رفتارها
علت کارهایی که مردم می کنند چیست؟ تنها علت رفتارهای ما، باورها و اعتقادات ماست. گرچه عجیب است، ولی اگر مردم باور کنند که برای رفع بیماری باید جمجمه خود را با مته سوراخ کنند، چنین می کنند (و نتیجه هم می گیرند!) خواه این عقیده پایه و اساس درستی داشته باشد خواه نداشته باشد؛ و اگر هم معتقد شوند که خوشبختی آنان در گرو کمک به دیگران است، بر همان اساس عمل می کنند.
باورها و اعتقادات ماست که باعث می شود یک عمر احساس بدبختی کنیم و یا بر عکس، زندگانی خود را با خوشی بگذرانیم. این قدرت باورها و اعتقادات است که سبب می شود که یک نفر انیشتین شود و یک نفر بتهوون؛ یا یک نفر به صورت قهرمان درآید و نفر دیگر نداند که اصلاٌ چرا به این دنیا آمده است.
اعمالی که اطرافیان شما انجام می دهند، بر اساس چه باورها و اعتقاداتی است؟ شما با همکارانتان در چه مواردی اشتراک عقیده دارید؟ با فرزندان یا والدینتان در چه مواردی هم عقیده اید؟ در چه زمینه هایی اختلاف عقیده دارید؟
هرگاه اتفاقی برایتان بیفتد، مغزتان بلافاصله دو سؤال را مطرح می سازد: اول اینکه آیا این اتفاق، به معنی رنج است یا به معنی لذت؟ دوم اینکه برای دوری از رنج و کسب لذت، چه باید بکنم؟ پاسخ این پرسش ها بسته به این است که درباره موجبات رنج و لذت، چه عقایدی داشته باشید.
این باورها و اعتقادات کلی، به منزله راه های میانبری است که باعث می شود بسیاری از امور روزمره را به انجام رسانیم و در عین حال، همین عقاید می تواند زندگی ما را به کلی محدود سازد. به عنوان مثال، کسی که بطور اتفاقی در کاری شکست خورده است، ممکن است نتیجه بگیرد که بی لیاقت است و متاسفانه همین تعمیم دادنهاست که باعث می شود نسبت به آینده، خوشبین یا بدبین باشیم.
به یکی از عقاید محدودکننده ای که درباره خود یا فرد دیگری دارید فکر کنید. آیا برای درستی این عقیده، دلیل کافی دارید؟ آیا موارد استثنایی هم ممکن است وجود داشته باشد؟ آیا ممکن است این عقیده کلی شما، بیش از حد، کلی باشد؟
هیچ چیزی در زندگی به خودی خود، دارای معنا نیست. این شمایید که به آن معنا می دهید. یکی از شگفتی های وجود انسان، این است که می تواند برای هر واقعه، چنان اهمیتی قائل شود که نیروبخش و یا نابودکننده باشد.
بعضی از مردم، تنها یکی از وقایع تلخ گذشته را در نظر می گیرند و می گویند (به علت این تجربه، دیگر احساس عشق یا کمال نخواهم کرد.) و بعضی دیگر، عین همان واقعه را طوری تعبیر می کنند که نیروبخش است: (از آنجا که نسبت به من بی عدالتی شده است، نسبت به نیازهای دیگران حساسم) یا (از آنجا که فرزند خود را از دست داده ام، تلاش می کنم تا امنیت بیشتری را در جهان برقرار کنم.) همه ما قادریم هر واقعه ای را طوری معنی کنیم که امیدوار‌کننده و نیروبخش باشد.
یکی از تجارب گذشته خود را در نظر آورید و با معنای تازه ای که به آن می دهید، انقلابی در زندگی خود به وجود آورید. باورها و اعتقادات، قدرتی نابودکننده دارند. از آنجا که باورها و اعتقادات، تاثیر عجیبی بر زندگی ما دارند، لازم است که این سه مساله را درک کنیم:
۱ – اغلب ما، عقاید خود را آگاهانه انتخاب نمی کنیم.
۲ – باورها و اعتقادات ما، غالباٌ بر پایه تفسیر غلط وقایع گذشته است.
۳ – پس از آن که عقیده ای را پذیرفتیم، آن را وحی مُنزَل می پنداریم و فراموش می کنیم که آن عقیده، فقط یک نقطه نظر است.
آیا عقایدی دارید که به درستی آنها یقین داشته باشید؟ آیا نظرات دیگری هم هست که با عقیده شما مخالف و احتمالاٌ درست باشند؟ اگر شما صاحب این عقیده بودید، چه تغییری در زندگیتان ایجاد می شد؟
اعتقاد، عبارت از احساس اطمینان نسبت به درستی چیزی است. مثلا اگر به هوشمندی خود اعتقاد داشته باشید، این اعتقاد، صرفا یک نظریه نیست، بلکه احساس اطمینان می کنید که فرد باهوشی هستید. این احساس اطمینان از کجا آمده است؟
هر فرض یا نظر را به صورت رویه میزی در نظر بگیرید. اگر میز، پایه نداشته باشد به چیزی متکی نیست. نظریه هم در صورتی به صورت عقیده در می آید که پایه هایی داشته باشد. این پایه ها که موجب اطمینان می شوند، عمدتاٌ ناشی از تجارب مرجع هستند. مثلا اگر معتقد باشید که فرد باهوشی هستید، احتمالاٌ تجارب قبلی شما(نمرات زمان تحصیل و یا اظهار نظر دیگران) باعث ایجاد این عقیده شده است. البته ما برای احساس اطمینان، محدود به تجارب گذشته خویش نیستیم. ما نیز مانند راجر بانیستر می توانیم از قدرت تصور خود، به عنوان تجارب مرجع استفاده کنیم و نسبت به کارهایی که هنوز انجام نداده ایم، در خویشتن احساس اطمینان به وجود آوریم.
می توانیم هر نظریه ای را به عقیده مبدل کنیم، به شرط اینکه به قدر کافی، تجارب مرجع برای تایید آن نظریه داشته باشیم. کدامیک از دو جمله زیر، صحیح است؟
۱ – مردم ذاتاٌ خوب و درستکارند.
۲ – مردم نادرست هستند و فقط به منافع خود فکر می کنند.
آیا اگر در خاطرات و تجارب گذشته خود کاوش کنید، تجارب مرجع کافی برای اثبات نادرستی و فساد مردم پیدا نمی کنید؟ اگر فکر خود را متوجه خاطرات دیگر سازید، آیا تجارب مرجع کافی برای درستکاری مردم سراغ ندارید؟ کدامیک از این دو عقیده، صحیح است؟
هر نوع عقیده ای که برای خود ایجاد کنید، از لحاظ خودتان صحیح خواهد بود. اگر احساس اطمینانی که نسبت به چیزی داریم، محکم و خلل ناپذیر باشد، ممکن است ما را یاری دهد که به هدف های بسیار بزرگ، دست یابیم و ممکن است ما را کور کند و نتوانیم حقایق را ببینیم؛ حقایقی که شاید اثری همیشگی بر زندگی ما داشته باشند.
آیا تاکنون با کسی برخورد کرده اید که به خاطر حفظ آن احساس اطمینان، حاضر نباشد نظر تازه ای را بشنود؟ اگر با چشم فرد دیگری به عقاید خودتان نگاه می کردید، چه می دیدید؟
باورها و اعتقادات، منشاء همه رفتارهای ما هستند. بعضی از باورها و اعتقادات، فقط بر یکی از جنبه های زندگی ما اثر می گذارند و بعضی دیگر، به جنبه های گوناگون زندگی نفوذ می کنند. به عنوان مثال، اعتقاد به نادرستی یک فرد به خصوص، فقط بر روابط با همان شخص، مؤثر است، اما عقیده به اینکه(همه مردم، نادرستند) ممکن است بر بسیاری از روابط با دیگران، مؤثر باشد.
باورها و اعتقادات، ریشه در ضمیر ناخوداگاه
عقاید کلی(جهانی) نظیر این عقیده، مبتنی بر تعمیم هایی هستند که در زمان های دور و تحت شرایط فوق العاده پیدا شده اند. ممکن است آنها را به کلی فراموش کرده باشیم، اما امروزه در ضمیر ناخودآگاه، بر اساس همان تعمیم ها تصمیم می گیریم. عقاید کلی، اثری بر زندگی ما دارند که حدی بر آن متصور نیست، اما لازم نیست که این اثر حتما منفی باشد.
یکی از عقاید کلی خود را عوض کنید تا آن را بر همه جنبه های زندگی خود مشاهده کنید. بعضی از باورها از بعضی دیگر نیرومندترند. احساس اطمینان در واقع دارای سه درجه است: نظر، اعتقاد، یقین. نظرات به آسانی قابل تغییرند؛ زیرا مبنای آنها، ادراکات و تصورات موقتی است.
باورها و اعتقادات، بسیار قوی تر و مستحکمترند؛ زیرا اساس آنها را، تجارب فراوانی تشکیل می دد که گاه با احساسات و عواطف نیرومندی همراه است. با وجود این، می توان با طرح سؤالاتی، آنها را تا حدی متزلزل کرد. یقین معمولاٌ با چنان عواطف شدیدی همراه است که نه فقط انسان به درستی آن مطلب اطمینان کامل دارد، بلکه نسبت به آن تعصب می ورزد و حاضر نیست هیچگونه بحث منطقی را که مخالفت عقیده اش باشد، بشنود. یقین می تواند اثری سازنده و نیروبخش و یا نابودکننده داشته باشد.
کدامیک از باورها و اعتقادات شما جنبه نظر دارد؟ نسبت به درستی کدامیک، اطمینان بیشتری دارید؟ کدامیک از آنها، به سطح یقین نزدیک است؟ فایده اعتقاد چیست؟
باورها و اعتقادات، ذاه فرار از ناکامی ها
باورها و اعتقادات باعث می شود که ملاکی در دست داشته باشیم تا بتوانیم به سرعت راهی برای فرار از رنجها و کسب لذت ها پیدا کنیم وقتی به درستی چیزی عقیده پیدا کردیم، دیگر لزومی ندارد و در هر مورد کار را از ابتدا شروع کنیم و درستی یا نادرستی چیزی را محک بزنیم.
گاهی در لحظات اوج ترس، رنج و یا فشارهای عاطفی، برای تسکین ناراحتی های خود، به نوعی اعتقاد، متوسل می شویم. مثلا کسی که در عشق شکست خورده است، ممکن است معتقد شود که در جهان، عشق وجود ندارد. بعضی از مردم که به درستی چیزی ایمان و یقین دارند، در برابر هر عقیده مخالفی مقاومت می کنند و گاهی رنجهای فرساینده، درد انزوا، افسردگی و حتی مرگ را تحمل می کنند، اما دست از باورهای خود برنمی دارند.
شما به چه چیزهایی ایمان دارید؟ کدامیک از باورهای شما نیروبخش و سازنده و کدامیک تضعیف کننده است؟
از آنجا که ایمان، در انسان شور و شوق می آفریند، لذا موجب حرکت و فعالیت می شود. کسی که به حقوق حیوانات، بسیار اهمیت می دهد. دارای اعتقاد است؛ اما آن که در اوقات فراغت خود با شور و شوق بسیار، به سخنرانی و آموزش مردم می پردازد و با استناد به تحقیقات و تجارب آزمایشگاهی، عواقب رژیم گوشتخواری را خاطرنشان می کند، دارای ایمان است.
آیا در زندگی شما مواردی بوده است که با استفاده از نیروی ایمان، قدرتی تازه برای رسیدن به هدف پیدا کرده و همه موانع را در هم شکسته باشید؟
مثلا اگر یقین داشته باشید که نباید اضافه وزن پیدا کنید، شیوه دائمی و سالمی برای زندگی خود اختیار می کنید. اگر ایمان داشته باشید که (من در هر شرایطی، راهی برای رفع گرفتاری ها پیدا می کنم) خواهید دید که در سخت ترین حوادث نیز به شکل مناسبی عمل می کنید. اگر نسبت به عقاید سازنده خود، احساس اطمینان قویتری داشتید، چه تغییرات ریشه داری در زندگیتان به وجود می آمد؟ در این باره بیندیشید.
تمرین برای تقویت باورها و اعتقادات صحیح
برای اینکه بتوانید عقاید صحیح خود را تقویت کنید، تمرین زیر را انجام دهید:
۱ – عقیده ای را انتخاب و سعی کنید آن را به صورت ایمان در آورید.
۲ – مرجع های تازه و قویتری را نسبت به آن عقیده در خود به وجود آورید. به عنوان مثال اگر تصمیم دارید گوشتخواری را ترک کنید، با افراد گیاهخوار صحبت کنید تا اثرات رژیم گیاهخواری را در یابید.
۳ – وقایعی را پیدا یا ایجاد کنید که احساسات شدیدی را نسبت به آن عقیده در شما ایجاد کند. مثلا اگر می خواهید کشیدن سیگار را ترک کنید، سری به بیمارستان ها بزنید و از بیمارانی که به علت کشیدن سیگار دچار عوارض شدیدی شده اند عیادت کنید.
۴ – بر اساس اعتقاد خود عمل کنید و قدم هایی کوچک یا بزرگ بر دارید.
ایجاد تغییر و دگرگونی با باورها و اعتقادات
آیا در زندگی شما نیز دگرگونی هایی بر اثر تغییر عقیده پیدا شده است؟ راز موفقیت چیست؟ ما غالباٌ تصور می کنیم که موفقیت بسته به استعداد و نبوغ است. با وجود این، من عقیده دارم که نبوغ واقعی این است که با تقویت ایمان و اعتقادات سازنده، نیروهای عظیم درونی خود را فعال کنیم.
اگر ما خود را مقید کنیم که حتماٌ به هدف برسیم و در عین حال مطلقا ایمان داشته باشیم که به انجام این کار توانا هستیم، روشن است که احتمال موفقیتمان در هر زمینه بیشتر خواهد شد. شاید گفته اینشتین از همه بهتر باشد که (تصور، نیرومندتر از علم است.) بارها ثابت شده است که مغز ما نمی تواند میان آنچه که به روشنی به تصور درمی آوریم، و آنچه که عملاٌ اتفاق می افتد تفاوتی قائل شود. اگر این نکته را بخوبی درک کنید زندگیتان دگرگون خواهد شد.
به عنوان مثال خیلی از مردم می ترسند دست به کار تازه ای بزنند؛ زیرا که قبلا هرگز آن کار را انجام نداده اند. اما یکی از مهمترین پایه های موفقیت پیشگامان جامعه این است که علیرغم تجارب ناموفق قبلی، مرتباٌ در ذهن خود کسب نتایج دلخواه را مجسم می سازند. بدین ترتیب احساس اطمینانی در خود به وجود می آورند که سبب می شود نیروهای خود را فعال کند و توانایی های واقعی خود را بکار گیرند.
آیا هدفی دارید که شما را به هیجان آورد، اما لازمه اش این باشد که کاری را که قبلاٌ نکرده اید، انجام دهید؟ کی خیال دارید خود را در حالی که به موفقیت رسیده اید در نظر مجسم سازید؟
کسانی که می گویند (واقع بین باشید) معمولاٌ افراد ترسویی هستند. این افراد غالباٌ در گذشته ناکامی هایی داشته اند که در نظر خودشان شکست به حساب می آید و به همین علت می ترسند که دوباره شکست بخورند. عقاید محدودکننده ای که این افراد برای محافظت از خویشتن ساخته اند، موجب تردید، نداشتن شهامت و توکل، و بکار نگرفتن همه توانایی ها می شود، و در نتیجه دستاوردهای آنان نیز محدود است.
رهبران بزرگ، غالباٌ با معیارهای دیگران (واقع بین) نیستند. اما دقیق و هوشمندند. مهاتما گاندی معتقد بود که می تواند با شیوه های مسالمت آمیز و بدون اعمال خشونت در برابر امپراطوری انگلستان ایستادگی کند و هند را به استقلال برساند. کاری که قبلاٌ هرگز نظیرش انجام نشده بود. او ظاهرا واقع بین نبود، اما نشان داد که فردی دقیق است.
آیا عقاید به اصطلاح (واقع بینانه)ای هست که از آنها دوری کنید؟ آیا انتظارات تازه، هیجان آور، غیر واقع بینانه، اما کاملاٌ امکانپذیری وجود دارد که از آنها استقبال کنید؟
اگر قرار باشد که اشتباهی بکنید، بهتر است اشتباهتان این باشد که به قابلیت های خود، بیش از حد بها دهید؛ زیرا ممکن است همین امر موجب موفقیتتان شود یکی از تفاوت های افراد خوشبین و افراد بدبین این است که افراد بدبین، توانایی ها و مهارت های خود را با دقت اندازه گیری می کنند. اما افراد خوشبین، رفتارهای خود را مؤثرتر از آنچه واقعاٌ هست، می پندارند. در نتیجه، افراد بدبین به کوشش بیهوده دست نمی زنند و همین که دلیل منطقی برای ادامه کار، وجود نداشته باشد، کارها را رها می کنند.
با وجود این، تصورات مثبت افراد خوشبین روحیه لازم را در آنها به وجود می آورند و در اثر پشتکار، سرانجام مهارت لازم را پیدا می کنند. یعنی ظاهرا ارزیابی های غیرواقع بینانه، موجب کسب مهارت می شود. به یاد داشته باشید که گذشته، مساوی آینده نیست اگر بخواهید در جهت هدفی که زمانی به نظرتان غیر ممکن می آمد، قدمی بردارید، آن قدم، کدام است؟
شکل زندگی ما بیش از هر چیز، بسته به این است که چگونه با بدبختی های خود کنار بیائیم. افراد موفق، معمولاٌ مشکلات را امری گذرا می بینند، در حالی که اشخاص شکست خورده، معمولاٌ کوچکترین مشکل را، امری همیشگی می پندارند. اگر چنین فکر کنیم، اولین قدم را برداشته ایم تا در دامی که روانشناسان(ناتوانی آموخته) می نامند بیفتیم سه پندار است که این ناتوانی را ایجاد می کند:
۱ – مشکل، جنبه دائمی دارد (گذرا نیست)
۲ – مشکل، فرا گیر است(به یک زمینه معین محدود نیست).
۳ – مشکل، ذاتی است و در وجود ما عیبی وجود دارد. (نمی توان از آن به عنوان فرصتی برای یادگیری استفاده کرد.)
فعلاٌ برای مقابله با اولین پندار، به خاطر داشته باشید که (این نیز بگذرد) اگر پشتکار داشته باشید، همیشه راهی پیدا خواهید کرد. ما قادریم مشکلات را در نظر خود بزرگ، یا کوچک جلوه گر سازیم. اما افراد موفق، با استفاده از همین توانایی، از دام(مشکل فراگیر) می گریزند.
جمع بندی
باورها و اعتقادات، منشا و علت بروز رفتارهای ما هستند. باورها و اعتقادات پتانسیل این را دارند که نیرویی سازنده و کارگشا باشند و یا نیرویی غیرسازنده و آسیب زننده به زندگی ما. از این رو توجه به افکار و هدایت باورها و اعتقادات در راه صحیح، می تواند آن را به نیرویی سازنده و کارآمد تبدیل ساخته و مسیر زندگی فرد را به سوی کمال و موفقیت سوق دهد.
منبع اقتباس: آنتونی رابینز؛ راز موفقیت؛ ص ۱۳-۱۷؛ بخش سوم: باورها و اعتقادات، نیروی سازنده و غیرسازنده
