جالوت فرمانده و پهلوان قوی هیکل فلسطینی بود که در جنگاوری و سلحشوری مهارت زیادی داشت. طبق نقل قرآن کریم در زمان پادشاهی طالوت، جنگ بزرگی میان بنی اسرائیل و مردمان سرزمین فلسطین در می گیرد.
در این جنگ جالوت به عنوان قوی ترین قهرمان سپاه فلسطین، سربازان بنی اسرائیل را به مبارزه تن به تن فرا می خواند؛ اما هیچ کس جرئت نبرد با او را پیدا نمی کند. سرانجام حضرت داود (ع) با وجود سن کم، برای این مبارزه اعلام آمادگی می کند و جالوت را در نبردی دشوار از پای در می آورد.
معنای جالوت
«جالوت» معرّب جلیات (گلیات) است که در زبان عبری به معنای تبعیدی و گاه به معنای عریان کردن و کشف کردن آمده است.
نسب و دین جالوت
جالوت به نظر اغلب مفسران از فرزندان عملیق بن عاد و رهبر عمالقه است؛ اما برخی او را از قبطیان مصر دانسته اند. ابن خلدون با ردّ قبطی یا بربر بودن، او را کنعانی (فلسطینی) دانسته، نسبتش را به حام بن نوح می رساند. مفسران، محل زندگی جالوت و قوم وی را ساحل دریای روم (مدیترانه)، بین مصر و فلسطین دانسته اند.
منابع تفسیری که به دین جالوت و قومش اشاره کرده اند، آن ها را بت پرست دانسته اند. دعای سپاهیان طالوت که در قرآن نقل شده نیز موید همین مطلب است. در سوره مبارکه بقره خداوند از قول سربازان بنی اسرائیل می فرماید:
«رَبَّنَآ أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ[۱]؛ پروردگارا! شکیبایى و استقامت را بر ما فرو ریز؛ و قدم هاى ما را ثابت بدار؛ و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان.»
تعبیر جمعیت کافران که برای قوم جالوت استفاده شده، نشان دهنده شرک و بت پرستی آنان است. برخی نیز قوم او را ستاره پرست معرفی کرده اند.
توان و قدرت بدنی جالوت
کتاب مقدس، جالوت را پهلوانی بسیار تنومند و از شجاعان فلسطین می خواند. قد او حدود سه متر بوده و زره مسی او وزنی معادل ۵۷ کیلوگرم داشته است. همچنین او دارای ساق بندهای برنجین و سپری بسیار بزرگ و محکم بوده است. سرنیزه او بسیار سنگین و حدود ۷ کیلوگرم وزن داشته است. به همین خاطر بنی اسرائیل به شدت از نبرد با او هراس داشتند.
در منابع تفسیری و تاریخی مسلمانان نیز، جالوت پهلوانی قوی هیکل، جنگجو و مشهورترین قهرمان و فرمانده سپاه فلسطین گزارش شده است.
برخی معتقدند تعبیر قرآن درباره قدرت بدنی و تنومندی طالوت که می فرماید: «وَ زَادَه بَسْطَهً فِی الْعِلْمِ وَ الْجسْمِ[۲]؛ و او را در دانش و توانایى جسمانى، فزونى بخشیده است.» نیز می تواند مؤیدی بر قدرت بدنی جالوت باشد.
چرا که پس از انتخاب طالوت به عنوان پادشاه و فرمانده سپاه بنی اسرائیل، برخی او را شایسته این کار نمی دانستند و پیامبر بنی اسرائیل برای قانع کردن این عده، بر قدرت بدنی طالوت اشاره می کند که می تواند در برابر جالوت بایستد و او را شکست دهد.
تسلط قوم جالوت بر بنی اسرائیل
بر اساس گزارش کتاب مقدس دوره ۳۵۰ ساله ای از تاریخ بنی اسرائیل به «دوره داوران» موسوم است. این دوره پس از مرگ یوشع شروع می شود و با آغاز دوران پادشاهی و سلطنت طالوت به عنوان نخستین پادشاه بنی اسرائیل پایان می یابد.
در دوره داوران هنوز اقوام و قبایلی چون فلسطینی ها، مدیانیان و عَمُّونیان در سرزمین کنعان مانده بودند و گاه و بیگاه به بنی اسرائیل هجوم می بردند.
بنی اسرائیل در این دوره همانند اقوام مجاور به بت پرستی روی آورده بودند و گاه به جای جنگیدن با دشمن به جان یکدیگر می افتادند.
در چنین اوضاعی است که آنان در مواردی مغلوب و خراج گزار اقوام دیگر می شوند؛ از جمله در پایان دوران داوران، فلسطینی ها (قوم جالوت)، بنی اسرائیل را شکست داده، تابوت مقدس (حاوی میراث برجای مانده از حضرت موسی و هارون (ع)) را به غارت می برند.
از آیات قرآن برمی آید که فلسطینی ها با تسلط بر بنی اسرائیل آنان را از دیارشان بیرون رانده و شماری از فرزندانشان را به اسارت گرفته بودند.
بنی اسرائیل از پیامبر زمان خویش که اغلب نام او را «اشموئیل» دانسته اند، خواستند تا فرمانروایی برای آنان برگزیند تا آن ها برای بازپس گیری سرزمین و آزادی فرزندان خویش به جهاد بپردازند:
«اَلَم تَرَ اِلَی المَلاَءِ مِن بَنی اِسرءیلَ مِن بَعدِ موسی اِذ قالوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِکًا نُقتِل فی سَبیلِ اللّهِ قالَ هَل عَسَیتُم اِن کُتِبَ عَلَیکُمُ القِتالُ اَلاَّ تُقتِلوا قالوا و ما لَنا اَلاَّ نُقتِلَ فی سَبیلِ اللّهِ و قَد اُخرِجنا مِن دِیارِنا و اَبنائِنا[۳]؛
آیا مشاهده نکردى جمعى از بنى اسرائیل را بعد از موسى، که به یکى از پیامبران شان گفتند: «زمامدار و فرماندهى براى ما برگزین، تا زیر فرمان او در راه خدا پیکار کنیم.» پیامبر آن ها گفت: «شاید اگر دستور پیکار به شما داده شود، سرپیچى کنید، و در راه خدا، جهاد و پیکار نکنید!» گفتند: «چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم، در حالى که از خانه ها و فرزندان مان رانده شده ایم، و شهرهاى ما بوسیله دشمن اشغال، و فرزندان ما اسیر شده اند؟»
با توجه به این که حضرت داود (ع) ۲۵۰ سال بعد از حضرت موسی (ع) زندگی می کرده است، می توان نتیجه گرفت که غلبه فلسطینی ها بر قوم بنی اسرائیل نیز حدود ۲۵۰ سال بعد از حضرت موسی بوده است.
مفسران قرآن، سرپیچی بنی اسرائیل از دستورات خداوند، تغییر و تبدیل دین الهی، گناهان زیاد و عدم پیروی از پیامبران الهی و در نتیجه ضعیف شدن روابط و عواطف اجتماعی میان آنان را زمینه ساز تسلّط جالوت بر آنان دانسته اند.
براساس گزارش های تفسیری، جالوت افزون بر تصرف سرزمین بنی اسرائیل، بیرون راندن آنان از آن جا و به اسارت گرفتن شمار زیادی از فرزندان قوم، از جمله ۴۴۰ نفر از بزرگ زادگان، تورات را به غارت برد و آنان را به پرداخت جزیه واداشت، و بسیاری از مردانشان را نیز کشت و زنانشان را به بردگی گرفت.
با اعلام آمادگی بنی اسرائیل برای جهاد با دشمن، پیامبر آنان از انتخاب الهی طالوت برای فرماندهی جنگ خبر داد:
«وَ قَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکًا[۴]؛ و پیامبرشان به آن ها گفت: «خداوند «طالوت» را براى زمامدارى شما برگزیده است.»
اما بنی اسرائیل با این انتخاب مخالف کردند و طالوت را فردی فقیر و از طبقه ضعیف جامعه دانستند که شایستگی ریاست و حکومت را ندارد:
«قَالُوا أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَهً مِنَ الْمَالِ[۵]؛ گفتند: «چگونه او بر ما حکومت کند، با این‌که ما از او شایسته تریم، و او ثروت زیادى ندارد؟!»
پیامبر وقت بنی اسرائیل در پاسخ به این اعتراضات به دانایی و قدرت جسمانی طالوت اشاره کرد:
«قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَ زَادَهُ بَسْطَهً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشَآءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ[۶] ؛ گفت: «خدا او را بر شما برگزیده، و او را در دانش و توانایى جسمانى، فزونى بخشیده است. خداوند، مُلکش را به هر کس بخواهد، مى بخشد؛ و احسان خداوند، گسترده است؛ و از لیاقت افراد آگاه است.»
بنابراین طالوت به عنوان فرمانده سپاه بنی اسرائیل برای جنگ با قوم جالوت انتخاب شد.
برخی از مفسران، آیه ۵ سوره اسراء را نیز با تسلط جالوت بر بنی اسرائیل مرتبط دانسته اند. آیات یاد شده از دو بار فساد انگیزی و استکبار بنی اسرائیل در روی زمین خبر می دهند و این که در هر بار، خداوند گروهی از بندگان خود را مأمور سرکوب آن ها می کند:
«وَ قَضَیْنَآ إِلَىٰ بَنِی إِسْرَآئِیلَ فِی الْکِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیرًا؛ فَإِذَا جَآءَ وَعْدُ أُولَاهُمَا بَعَثْنَا عَلَیْکُمْ عِبَادًا لَنَآ أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجَاسُوا خِلَالَ الدِّیَارِ وَ کَانَ وَعْدًا مَفْعُولًا[۷]؛ ما به بنى اسرائیل در کتاب آسمانى اعلام کردیم که دو بار در زمین فساد خواهید کرد، و برترى جویى بزرگى خواهید نمود؛ هنگامى که نخستین وعده فرا رسد، گروهى از بندگان پیکار جوىِ خود را بر ضدّ شما بر می انگیزیم تا شما را سخت در هم کوبند؛ حتّى براى به دست آوردن مجرمان، درون خانه ها را جستجو کنند؛ و این وعده اى است قطعى.»
مفسران یاد شده حمله نخست را به جالوت و سپاه وی نسبت داده اند.
اگرچه این نظر نیز مؤیّدی است بر مطالب پیش گفته درباره علل انحطاط بنی اسرائیل و قدرت فوق العاده جالوت و سپاهیان وی، تطبیق آیه با توجه به تعبیر «… عِبادًا لَنا..؛ بندگانی برای ما» در آیه بر آنان که کافر بوده اند، مشکل به نظر می رسد، چنان که بسیاری از مفسّران نامی نیز این احتمال را هرچند با استدلال های متفاوت رد کرده اند.
جنگ سپاه جالوت با سپاه طالوت
با حرکت بنی اسرائیل برای جنگ، بیشتر آنان در پی آزمون تشنگی و عبور از نهر و خوردن آب، از لشکر طالوت جدا شدند. در نهایت وی با گروهی اندک به رویارویی جالوت رفت.
شمار سپاه طالوت را پیش از ابتلا به نهر ۶۰۰۰۰ و ۸۰۰۰۰ و عبورکنندگان از نهر را ۱۰۰۰، ۴۰۰۰ و بسیاری از تفاسیر و روایات، ۳۱۳ نفر به تعداد مجاهدان جنگ بدر دانسته اند. در مقابل، شمار سپاه فلسطینی ها را دست کم ۱۰۰۰۰۰ نفر سراپا مسلح و حداکثر ۸۰۰۰۰۰ نفر نوشته اند. به نظر می رسد تعداد افراد یاد شده برای هر دو سپاه اغلب مبالغه آمیز است.
هنگامی که باقی مانده سپاه طالوت نهر اردن را پشت سر نهادند، گروهی از آنان اظهار داشتند که تاب جنگیدن و مقاومت در برابر جالوت و سپاه وی را ندارند، چه رسد به شکست دادن آن ها؛ اما گروهی دیگر که به خدا ایمانی راسخ داشتند، با اشاره به امداد الهی، غلبه بر آنان را به رغم پرشمار بودن شان، امکان پذیر خواندند:
«فَلَمّا جاوزَهُ هُوَ و الَّذینَ ءامَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَهَ لَنَا الیَومَ بِجالوتَ و جُنودِهِ قالَ الَّذینَ یَظُنُّونَ اَنَّهُم مُلاقُوا اللّهِ کَم مِن فِئَهٍ قَلیلَهٍ غَلَبَت فِئَهً کَثیرَهً بِاِذنِ اللّهِ و اللّهُ مَعَ الصّابِرین[۸]؛
سپس هنگامى که او، و کسانى که به او ایمان آورده بودند، و از بوتۀ آزمایش، سالم به در آمدند، از آن نهر گذشتند، از کمىِ نفرات خود، ناراحت شدند؛ و گفتند: «امروز، ما توانایى مقابله با «جالوت» و سپاهیان او را نداریم.»؛ امّا آن ها که مى دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد و ایمان بیشترى داشتند گفتند: «چه بسیار گروه هاى کوچک که به خواست خدا، بر گروه هاى بزرگ پیروز شدند.» و خداوند با صابران و استقامت کنندگان است.»
گروه یاد شده هنگامی که با سپاه دشمن رو به رو شدند، از خداوند پایداری و پیروزی بر کافران را طلب کردند:
«و لَمّا بَرَزوا لِجالوتَ و جُنودِهِ قالوا رَبَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا و ثَبِّت اَقدامَنا و انصُرنا عَلَی القَومِ الکافِرین[۹]؛ و هنگامى که در برابر «جالوت» و سپاهیان او قرار گرفتند، گفتند: «پروردگارا! شکیبایى و استقامت را بر ما فرو ریز؛ و قدم هاى ما را ثابت بدار؛ و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان.»
فراوانی قابل توجه سربازان دشمن نسبت به لشکر طالوت و نیز سمت فرماندهی جالوت برای سپاه خویش، از دو آیه یاد شده برداشت می شود.
محل استقرار سپاه جالوت را دامنه کوه ایلیا دانسته اند که حائل میان آن ها و مصر بوده است.
مبارزطلبی جالوت و کشته شدن او توسط حضرت داود (ع)
در یکی از نبردها بین قوم بنی اسرائیل و فلسطینیان، جالوت در مصاف با سپاه بنی اسرائیل به مبارزطلبی پرداخته، آنان را دچار رعب و وحشت می کند و چون کسی جرئت نبرد با او را ندارد، هماورد طلبی وی به مدت ۴۰ روز، هر صبح و شام تکرار می شود.
سرانجام حضرت داود (ع) به رغم سن کم، داوطلب مبارزه با جالوت شده، با چوبدستی و فلاخن و چند قلوه سنگ به جنگ او می رود.
جالوت با دیدن داود، او را تهدید، تحقیر و مسخره می کند. داود از شکست او سخن گفته، هنگام نبرد با هدف قرار دادن پیشانی وی به وسیله سنگِ فلاخن، جالوت را بر زمین می افکند؛ آن گاه به سرعت و با شمشیر خود او سر از بدن وی جدا می کند. با کشته شدن جالوت، سپاه فلسطین فرار کرده، بنی اسرائیل آن ها را تعقیب می کنند.
قرآن درباره جزئیاتی مانند چگونگی به میدان آمدن جالوت، محتوای رجزخوانی او، چگونگی داوطلب شدن داود برای جنگ با جالوت و نحوه کشتن او گزارشی نکرده است؛ اما مفسران کم و بیش به آن پرداخته اند.
براساس پاره ای گزارش های تفسیری، جالوت سوار بر فیل، اسب یا استر، سر تا پا مسلّح، با تاجی بر سر و یاقوتی درخشان بر پیشانی به میدان آمد و از طالوت خواست به جای کشتن قوم یکدیگر، خود او یا فردی دیگر به جنگ وی برود و هرکس غالب شد، فرمانروایی و پادشاهی از آن او باشد.
به رغم درخواست طالوت کسی از سپاه او جرئت رویارویی با جالوت را نیافت، از این رو طالوت برای ترغیب جنگجویان وعده شرکت دادن در حکومت و همسری دختر خویش را به قاتل جالوت داد. به اعتقاد برخی مفسران، خداوند به پیامبر وقت وحی کرده بود که قاتل جالوت، حضرت داود (علیه السلام) است.
داود چوپانی نوجوان بود و به سبب حضور برادرانش در سپاه طالوت نزدیک محل مقابله دو لشگر تردد می کرد. طبق نقل بسیاری از مفسّران در بین راه چند قطعه سنگ با وی سخن گفتند و از او خواستند که به وسیله آن ها جالوت را بکشد. حضرت داود (ع) سنگ ها را برداشت و با حضور در صحنه نبرد، مبارزطلبی جالوت را دید و سخنان بنی اسرائیل را درباره سختی مبارزه با جالوت و قدرتمندی او شنید.
اعلام آمادگی داود برای کشتن جالوت، رفتن وی به جنگ با موافقت طالوت و بدون سلاح و زره و به همراه فلاخن و چند قلوه سنگ، تمسخر او به وسیله جالوت و اظهار دلسوزی نسبت به او، افتادن رعب در دل جالوت، خبر دادن داود از کشته شدن جالوت به دست خود و هدف قرار دادن پیشانی او با سنگ، همراه با ذکر نام خدا، گزارش های دیگر مفسران در این باره است.
اصابت سنگ به میان دو چشم جالوت و فرو رفتن آن در مغز وی، سرنگونی جالوت از روی مرکب، متواری شدن فلسطینیان با کشته شدن وی و جدا شدن سر جالوت با سلاح خود او به دست حضرت داود (ع)، از دیگر گزارش های مفسران است.
بر اساس پاره ای گزارش های تفسیری، با کشته شدن جالوت، شماری از سپاه طالوت با آوردن سلاحی یا قسمتی از بدن جالوت، مدعی کشتن وی شدند. طالوت گفت که کشنده جالوت کسی است که سر وی را بیاورد و داود سر او را به حضور طالوت آورد. طالوت بنا بر وعده قبلی خود، دخترش را به داود تزویج کرد.
قدرت و اراده خاص خدا در این حادثه به روشنی نمایان است تا با کشته شدن قوی ترین پهلوان به دست یک نوجوان از یک سو حقارت و ناتوانی کافرانِ به ظاهر نیرومند، در برابر مؤمنان راستین نشان داده شود و از سوی دیگر زمینه برای سلطنت آینده حضرت داود (ع) فراهم گردد.
از ظاهر آیه قرآن نیز برداشت می شود که بین کشتن جالوت و رسیدن حضرت داود (ع) به مقام پادشاهی بنی اسرائیل ارتباط وجود دارد:
«وَ قَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَهَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشَآءُ[۱۰] و «داوود» (نوجوان شجاعى که در لشکر «طالوت» بود)، «جالوت» را کشت؛ و خداوند، حکومت و دانش را به او بخشید؛ و از آنچه مى‌خواست به او تعلیم داد.»
سیاق آیه نشان می دهد که کشتن جالوت زمینه حکومت و قدرت حضرت داود (ع) در آینده را فراهم می کند و خداوند به برکت این اقدام شجاعانه داود، علاوه بر پادشاهی به او حکمت و دانش فراوان نیز اعطا می کند.
جمع بندی
جالوت پهلوان تنومند و فرمانده قوی لشکر فلسطینیان در جنگ با سپاه طالوت و بنی اسرائیل بود. او در این جنگ مبارزطلبی کرد، اما کسی از سپاه بنی اسرائیل حاضر به نبرد با او نشد. سرانجام حضرت داود (ع) که در آغاز دوران جوانی بود، مبارزطلبی او را پاسخ گفت و در نبردی جانانه، جالوت را به هلاکت رساند.
پی نوشت ها
[۱] . سوره بقره، آیه ۲۵۰.
[۲]. سوره بقره، آیه ۲۴۷.
[۳]. سوره بقره، آیه ۲۴۶.
[۴]. سوره بقره، آیه ۲۴۷.
[۵]. سوره بقره، آیه ۲۴۷.
[۶]. سوره بقره، آیه ۲۴۷.
[۷]. سوره اسراء، آیات ۴ و ۵.
[۸]. سوره بقره، آیه ۲۴۹.
[۹]. سوره بقره، آیه ۲۵۰.
[۱۰]. سوره بقره، آیه ۲۵۱.
منبع مقاله | اقتباس از : مرکز فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دائره المعارف قرآن کریم، ج۹، ص ۴۰۹ ـ ۴۱۶، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ ش.
