اشاره:
ابو الخطاب قَتاده بن دِعامه سدوسى بصری، ساکن بصره و از دانشمندان بزرگ عصر خود بود. وى داراى اطلاعاتى گسترده در اشعار، لغت عربی و دانش انساب بود. وی که ولادتش در سال ۶۰ یا ۶۱ ق بود، در شهر واسط بر اثر طاعون به سال ۱۱۷ ق درگذشت.قتاده بن دعامه، نابینا به دنیا آمد، لذا با لقب «اعمی» نیز شناخته می‌شد. با این وجود او تا دم مرگ در پى دانش‌اندوزى بود. وی دارای حافظه‌اى قوى بو.د
« قتاده بن دعامه» به حضور امام باقر علیه السلام رسید.
امام به او فرمود:« فقیه اهل بصره تویی؟»
عرض کرد:« بله، این‌طور می‌گویند.»
امام فرمود:« به من گفته‌اند که تو تفسیر قرآن می‌گویی.»
عرض کرد:«بله.»
امام فرمود:« تفسیر تو از روی علم است یا جهل؟!»
عرض کرد:« نه، از روی علم است.»
امام فرمود:« خدای تعالی در سوره سبا می‌فرماید:« و قدرنا فیها السیر سیر وا فیها لیالی و ایّاماً آمنین» (آیه ۱۸) (و ما در آنها سیر و حرکت را مقدّر کردیم؛ در امن و امان، شب‌ها و روزها در آنها سیر کنید.) این آیه را برایم تفسیر کن.»
قتاده گفت:« این آیه درباره کسی است که از خانه خود با زاد و توشه و مَرکَب حلال به سوی خانه کعبه حرکت می‌کند. خداوند می‌فرماید او در امن و امان است تا به خانه خود برگردد.»
امام باقر علیه السلام فرمود:« آیا تا به حال پیش نیامده کسی با زاد و توشه‌ی حلال به زیارت خانه خدا برود ولی در راه، دزدان او را بگیرند و اموالش را ببرند و او را چنان بزنند که دیگر نتواند به راه خود ادامه دهد؟»
قتاده گفت:« چرا.»
امام فرمود:« وای بر تو ای قتاده، اگر قرآن را از پیش خود تفسیر کنی!» (یعنی تو که گفتی هر کس به سوی خانه‌ی خدا برود، تا موقع برگشتن در امان است، پس این‌همه دزدی‌ها و غارت‌ها در راه و در داخل شهر مکه چیست؟)
در این صورت هم خودت هلاک شده‌ای و هم دیگران را هلاک کرده‌ای. این آیه در مورد کسی است که از خانه خود با زاد و توشه‌ی حلال حرکت کند و به زیارت خانه خدا بیاید و به حق ما ائمه معصومین آگاه باشد و قلبش ما را طلب کند و در سرش هوای ما باشد. همان‌طور که خدای تعالی هم فرموده: « فاجعل افئده من الناس تهوی الیهم» (سوره ابراهیم، آیه ۳۷۷) (خدایا محبت آنان را در قلب مردم بیفکن!) در این آیه مقصود خداوند شوق خانه‌ی کعبه نیست و الّا می‌فرمود:«تهوی الیه» پس حضرت ابراهیم که از خدا خواست مردم به سوی آنها میل کنند، به خدا قسم مقصودش ما بودیم. هر کس به شوق ما بیاید و حجکند، حجّش مقبول درگاه ایزدی است و الّا قبول نیست؛ و اگر چنین باشد، از عذاب جهنم در روز قیامت در امن و امان خواهد بود.»
قتاده گفت:« به خدا قسم، دیگر این آیه را جز همان‌گونه که فرمودید، تفسیر نمی‌کنم.»
سپس امام باقر علیه السلام به او فرمود:«ای قتاده! قرآن را تنها و تنها کسی می‌فهمد که به او خطاب شده باشد.
قرآن بر ما اهل بیت نازل شده و فقط ما قرآن و حقایق موجود در آن و تفسیرش را می‌دانیم و هر کس علم قرآن را بخواهد، باید از ما بگیرد.»
قتاده مدتی ساکت شد و سپس گفت:« به خدا من تاکنون در حضور علمای بزرگی نشسته بودم ولی این‌گونه اضطرابی به من دست نداده بود!»
امام فرمود:« می‌دانی کجا نشسته‌ای؟ در حضور کسانی نشسته‌ای که خداوند فرمود:« خانه‌هایی که خداوند اجازه فرموده تا در آنها ذکر نامش شود. آنان هر صبح و شام در آنها تسبیح او می‌کنند؛ مردانی که تجارت و خرید و فروش، از ذکر خدا و نماز و پرداخت زکات بازشان نمی‌دارد.» (سوره نور، آیه ۳۶) ماییم آن خانه‌هایی که خداوند در این آیه فرموده است.»
قتاده پرسید:« آیا خوردن پنیر حلال است؟»
امام باقر علیه السلام تبسمی کرد و فرمود:« همه‌ی پرسش تو همین است؟!»
قتاده گفت:« چهل مسأله آماده کرده بودم تا بپرسم ولی همه را فراموش کرده‌ام.»
امام فرمود:« بله؛ خوردن پنیر جایز است.»
قتاده گفت:« گاهی در آنها از پنیرمایه‌های مُردار استفاده می‌کنند.»
امام فرمود:« مایه‌ی پنیر، رگ و خون ندارد و در آن استخوان نیست، پس اشکال ندارد. مانند مرغی که مرده باشد و تخم مرغ را از شکمش بیرون آورند. آیا آن را می‌خوری؟»
قتاده گفت:«نه.»
امام فرمود:« چرا؟»
گفت:« چون از مُردار است.»
امام فرمود:« اگر آن تخم مرغ را زیر مرغ دیگری گذاشتند و جوجه شد، آیا آن جوجه را می‌خوری؟»
گفت:«بله.»
امام فرمود:«چه چیزی تخم مرغ را حرام کرد و این جوجه را حلال؟ پنیر را از بازار مسلمین نمازخوان بخر و درباره‌ی پنیرمایه‌اش سؤال نکن؛ مگر کسی خودش به تو بگوید که فلان پنیر از مایه‌ی حرام درست شده.»
پی نوشت:
- بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۳۴۹، ح ۲٫
- بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۳۵۷، ح ۱۱٫
