تفسیر خسروى اثر فارسى علیرضا خسروى( خسروانى)( متوفاى ۱۳۸۶ ق) از شاهزادگان قاجار و نویسنده مذهبى قرن چهاردهم هجرى است که توسط محمد باقر بهبودى تصحیح و منتشر شده است.
مؤلف در باره انگیزه خود از نگارش این کتاب در مقدمه چنین مىنویسد:« عشق به تلاوت و انس به قرائت در مقام فهم و ادراک مبانى این کتاب عزیز و معانى این خطاب مقدس… شورى براى مراجعه به تفاسیر فریقین و مجاهدهاى براى ملاحظه و مداقه در کتب تاویلى عامه و خاصه مبنى بر فهم نسبى آیات کلام مجید در سر بود… این بود که مشیت خداوند کریم تعلق گرفت و عنایت پروردگار عظیم رهبریم فرمود در ظرف خمس قرن و صرف بیست و دو سال عمر( از ۱۳۱۸ تا ۱۳۳۹ ش) با اینکه گرفتارى به خدمات دولتى،… این تفسیر را در ۸ مجلد تنظیم کردم.»
ساختار
در ابتداى جلد اول، تقریظى از آیت الله شیخ ابوالحسن شعرانى ذکر شده، سپس ترجمه مقدمهى تفسیر مجمع البیان و در ادامه متن کتاب آمده است.
گزارش محتوا
تفسیر خسروى، تفسیرى است ساده و روان که براى عموم مردم نوشته شده و خالى از بحثهاى کسل کننده و زاید است. به همین دلیل به نقل قولها و وجوه تفسیرى که توده مردم به آنها رغبتى ندارند اشاره نشده است، در مقابل به پیام قرآن و تبیین کلمات وحى متناسب با خواننده فارسى کاملا عنایت شده است.
کتاب گاه با اشعار ملیح و ابیات شیرین طراز بسته و کتابى شایسته خواندن عموم مردم فراهم آورده است.
مولف غالبا حدیثى مقبول در توضیح آیات و اسباب نزول افزوده است اگر چه فهم آیه قرآن متوقف بر صحت آن روایت نیست اما خود سودمند و حاوى مطالبى بلند است.
مولف در ضمن نوشتن تفسیر با مراجعه به بیش از ده تفسیر فریقین به استخراج نکات دقیق عبارات و شرح الفاظ و شرح نزول آیات به اندازهاى که مقدور و میسور بود پرداخته است.
از مهمترین ویژگى کتاب این است که مولف در مقدمه کتاب، مقدمه کتاب مجمع البیان طبرسى را ترجمه و ضمیمه آن کرده که براى رفع تهمت به شیعه نسبت به تحریف بسیار مفید مى باشد.
ایشان علاوه بر مقدمه مجمع البیان مطالبى نیز توضیح و تشریح نموده است که عبارتند از: ۱- تأویل ۲- مجمل و متشابه ۳- محکم و مبین ۴- نص و مجمل ۵- ناسخ و منسوخ ۶- فرق بین سورههاى مکى و مدنى.
روش مفسر چنین است که ابتداى سورهها اطلاعات کلى درباره آنها ارائه مىدهد، مانند نام، مکى یا مدنى بودن و تعداد آیات. پس از آن، گروهى از آیات را برگزیده، ذیل عنوان تفسیر الفاظ به بحثهاى لغوى، صرفى و نحوى و اقوال در آنها مىپردازد. آنگاه ذیل عنوان تفسیر معانى در تحلیل و تبیین معانى آیات به طور فشرده، بحث مىکند.
ایشان در مسائل فقهى پس از مختصر بیانى به کتب فقهى ارجاع مىدهد. وى سعى نموده به برخى اسرار احکام نیز اشارهاى داشته باشد.
در استخراج معانى از روایات خاصه و عامه استفاده مىنماید و در تقویت معناى آیه به اقوال قدماى از مفسرین مانند ابن عباس، مجاهد و سدى استشهاد مىکند.
ایشان در مواردى به شان نزول آیات فضل سوره و ثواب قرائت آن نیز اشاره کرده است.
وضعیت کتاب
مؤلف پایان سوره بقره در جلد اول تفسیر، تاریخ بازنویسى( دوباره نویسى) آن را ۱۳۴۳ ش/ ۱۳۸۴ ه ذکر کرده است. پارهاى توضیحات در آدرس آیات در پاورقى آمده است.
در پایان هر جلد به فهرست مطالب و سوره هاى آن جلد اشاره شده است.
فهرست منابع:
- متن و مقدمه کتاب.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى بهاء الدین خرمشاهى ج ۱ ص ۶۹۸.
منبع مقاله: کتابشناسی جامع التفاسیر نور
