خمس در روایات‏ اهل بیت علیهم السلام

اشاره:

وجوب خمس در قرآن آمده است. در روایت اهل بیت (علیهم السلام) به جزئیات و نحوه پرداخت بیان گردیده است. همچنین دستورات خاصی به پیروان خود داده اند و در برخی از آنها علت و فلسفه وجوب خمس مطرح شده و در ضمن به برخی از آثار عدم پرداخت خمس  نیز اشاره شده است. در این مقاله کوتاه  چند حدیث از معصومان (علیهم السلام) منعکس شده است.

 امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «لقد یسر اللّه على المؤمنین ارزاقهم بخمسه دراهم جعلوا لربّهم واحداً واکلوا اربعه حلالاً ثم قال هذا من حدیثنا صعب مستصعب لایعمل به ولا یصبر علیها الا ممتحن قلبه للایمان»(۱)؛ خمس مالتان را بدهید تا رزق شما حلال شود، سپس فرمود: این کلام سختى است که جز افراد با ایمانِ امتحان شده، تحمّل آن را ندارند.

 نپرداختن خمس، در کنار شرک و قتل نفس، از بزرگ ترین گناهان کبیره شمرده شده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اکبر الکبائر سبع: الشرک والقتل واکل اموال الیتامى و عقوق الوالدین و قذف المحصنات و الفرار من الزحف وانکار ما انزل اللّه»، سپس فرمود: امّا خوردن مال یتیمان همان حقّ ما است که از ما ربوده و خوردند.(۲)

 امام زمان (علیه السلام) فرمود: «لعنه اللّه والملائکه والناس اجمعین على مَن استحلّ من مالنا درهماً»(۳)، لعنت خدا و فرشتگان و مردم بر کسى که یک درهم مال ما را حلال بشمارد و در روایت دیگر فرمود: ما دشمن این گونه افراد هستیم. «و نحن خصمائه»(۴)

 امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «هلک الناس فى بطونهم و فروجهم لانهم لم یؤدوا الینا حقّنا»(۵)، مردم بخاطر اینکه حقّ ما را نمى دهند غذا و آمیزش آنان ناپاک شده و سبب هلاکت آنان مى شود.

 در بعضى احادیث مى خوانیم: «من استحل منها شیئاً فامسکه فانما یاکل النیران»(۶)، کسى که بخشى از خمس را حلال پندارد و آن را نپردازد، گویا آتش مى خورد.

 یاران واقعى اهل بیت (علیهم السلام) آنگونه ایمان داشتند که نپرداختن خمس را مساوى با حرام خوردن و قبول نشدن نماز و روزه مى دانستند و در سؤال کتبى خود از آن بزرگواران مى پرسیدند که خمس را چگونه بپردازیم تا جزو حرام خواران و کسانى که نماز و روزه شان قبول نیست نباشیم.(۷)

 امام باقر(علیه السلام) فرمود: آسان ترین وسیله اى که انسان را به دوزخ مى برد خوردن مال یتیم است، سپس حضرت فرمود: ما یتیم هستیم(۸) (و نپرداختن خمس، به منزله خوردن مال یتیم است.

 در حدیث دیگر مى خوانیم: از سخت ترین شرائطى که مردم در قیامت دارند وضعیّت تارکان خمس است.(۹)

 در حدیثى مى خوانیم: «الدنیا و ما فیها للّه و رسوله و لنا فمن غلب على شیى ء منها فلیتّق اللّه و لیؤدّ حقّ اللّه و لیتبرّ اخوانه فان لم یفعل ذلک فاللّه و رسوله و نحن براء منه»(۱۰)؛ هر کس بر مال دنیا دست یافت باید تقوى پیشه کند و حق خدا را بپردازد و به برادران ایمانى خود احسان کند و اگر این چنین نکرد خدا و رسول و ما اهل بیت از او بیزاریم.

 امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ان الخمس عوننا… فلا تزووه عنّا ولا تحرموا انفسکم دعاءنا ما قدرتم علیه»(۱۱) خمس کمک به ماست آن را از ما دور نکنید تا از دعاى ما محروم نشوید.

 امام زمان (علیه السلام) فرمودند: «فلا یحلّ لاحد ان یتصرف فى مال غیره بغیر اذنه فکیف یحل ذلک فى مالنا من فعل شیئاً من ذلک لغیر امرنا فقد استحل منا ما حرم علیه و من اکل من مالنا شیئا فانما یأکل فى بطنه نارا و سیصلى سعیرا»(۱۲)، با اینکه هیچ کس حق ندارد در مال غیر تصرّف کند، پس چگونه مردم در مال ما تصرف مى کنند؟ هر کس بدون دستور ما در مال ما تصرف کند مرتکب گناه شده و هر کس ذره اى از مال ما را بخورد پس گویا آتش در شکم اوست.

 در روایات مى خوانیم: «لا یعذر عبد اشترى من الخمس شیئاً ان یقول ربّ اشتریته بمالى حتّى یأذن له اهل الخمس»(۱۳)، عذر کسى که از خمس چیزى خریدارى کند پذیرفته نیست، مگر آنکه صاحبان خمس اجازه دهند.

 امام باقر (علیه السلام) فرمود: براى هیچ کس حلال نیست مال خمس نداده اى را خریدارى کند مگر آنکه حق ما را به ما برساند.(۱۴)

 اگر وارثانِ کسى که از دنیا رفته بدانند او خمس مال خود را نداده، باید مثل سایر بدهى ها خمس او را بدهند.(۱۵)

 امام خمینى در تحریرالوسیله مى فرماید: هر کس درهمى از خمس را نپردازد جزء ستمگران بر اهل بیت و کسانى که حق آن بزرگواران را غصب کرده اند مى شود.(۱۶)

 در کتب فقهى و رساله هاى مراجع بزرگوار مسائلى است که بر همه مقلدین دانستن آنها لازم است و ما چند جمله از کتاب شریف عروه الوثقى بیان مى کنیم:

 اگر انسان قبل از پرداخت خمس کنیزى بخرد حق تصرّف ندارد.(۱۷)

 تا مقدار خمس را با فقیه جامع الشرائط مصالحه نکرده، تصرّف در مال خمس نداده جایز نیست، حتّى اگر در نیّت خود قصد پرداخت مبلغ را داشته باشد.(۱۸)

 استفاده از لباس و مکانى که خمس آن داده نشده نماز را با مشکل مواجه مى کند، چنانکه در حج، طواف با لباس احرامى که خمس آن داده نشده، باطل است.

پی نوشت:

۱. وسائل، ج ۹، ص ۴۸۴.

۲) .وسائل، ج ۹، ص ۵۳۶ .

۳. وسائل، ج ۹، ص ۵۴۱ .

۴. وسائل، ج ۹، ص ۵۴۰ .

۵. وافى، ج ۱۰، ص ۳۳۷.

۶. وسائل، ج ۹، ص ۵۵۰ .

۷. وسائل، ج ۹، ص ۵۰۳ .

۸. وسائل، ج ۹، ص ص ۴۸۳ و ص ۵۳۶ .

۹. وسائل، ج ۹، ص ۵۴۵ .

۱۰. وافى، ج ۱۰، ص ۲۸۹ .

۱۱. وافى، ج ۱۰، ص ۳۳۴.

۱۲. وسائل، ج ۹، ص ۵۴۱ .

۱۳. وافى، ج ۱۰، ص ۳۳۷ و تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۳۳۴ با اندکى تفاوت.

۱۴. وسائل، ج ۹، ص ۴۸۴.

۱۵. عروهالوثقى، کتاب الخمس، مسئله ۵۰.

۱۶. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۳۳۴.

۱۷. عروه الوثقى، مسئله ۸۰ .

۱۸. عروه الوثقى، مسئله ۷۸.

منبع: درسهایی از قرآن.