فهرست محتوا
« تفسیر المعین» تالیف نور الدین محمد بن مرتضى کاشانى معروف به نورالدین اخبارى( متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق) از شاگردان ملا محسن فیض کاشانى مشتمل بر تفسیر تمام قرآن است.مفسر در رساله« المنتخب التصانیف» خود، انگیزه نگارش کتاب را چنین ذکر کرده است:« چون تفسیر صافى مبسوط بود و بر خوانندهى قرآن سخت مىنمود که در اثناء قرائت به آن مراجعه کند، به ذهنم آمد که تفسیرى از آن بیرون آورم که به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و کلمات قرآنى کمک کند.» لذا دست به نگارش این تفسیر زده است.تفسیرى است مختصر به شیوه تفسیر سید عبد الله شبر با استناد به روایات و احادیث ائمه اطهار( ع) با این تفاوت که وى متأثر از فرهنگ و گرایش عمومى قرن یازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شیعه، در توجه فوقالعاده به حدیث در برابر روش تفسیر اجتهادى و عقلگرایى برخى دیگر از علماى آن دوران است. این تفسیر مزجى و همانند صافى فیض کاشانى است.روش ایشان در بیان مطالب به این شکل بوده که ابتداى هر سوره پس از ذکر نام به بیان تعداد آیات و مکى و مدنى بودن آن مىپردازد. سپس فرازهایى از آیات را بطور جداگانه تفسیر مىکند. در این بین بطور طبیعى برخى آیات بدون توضیح مىباشند.نویسنده قبل از شروع به تفسیر مقدمهاى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسیر آورده است که اهمیت تمسک به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسیر آن، با ذکر آیات و احادیثى از پیامبر( ص) و ائمه( ع)، و احادیثى در زمینهى نزول قرآن از جمله مطالب آن است.او ضمن بیان شیوه تفسیرى خود، رمز حروف کلمهى معین را که در جاهاى مختلف تفسیر بکار برده توضیح مىدهد و مىگوید:« پس از نقل نص عبارت ائمه( ع) رمز« م» و پس از بیان مطلبى که مستفاد از کلام ائمه( ع) است، رمز« ع» و پس از نقل عین عبارت تفسیر قمى که به امام( ع) نسبت نداده است، و یا توهم تنافى به حسب ظاهر بین روایت و آنچه که من نقل کردهام رمز« ى» و بعد از بیان کلام معصوم( ع) و یا بیان آیه رمز« ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقیهى موارد را که داراى این رموز چهارگانه نباشند قول مفسرین بوده که با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»ایشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسیر صافى ملا محسن فیض ارجاع داده است.مفسر سعى نموده از تکرار مطالب مشابه جلوگیرى نماید، بر این اساس گاهى تفسیر آیات را به موارد مشابه قبل ارجاع مىدهد؛ مانند ج ۱، ص ۱۶۸، آیه ۸۸- ۸۹، آل عمران.مصنف بهطور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شکلهاى متفاوت اختلاف قرائت از قبیل قرائتهاى تفسیرى، قرائتهایى که نشان از حذف کلمه دارد و نیز قرائتهایى که دلالت بر حذف و تفسیر ندارد که موارد اصلى اختلاف قرائت مىباشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج ۱، ص ۱۹ و ص ۲۰، و ص ۱۴۴، قرائت« القیّوم».توجه مصنف به شأن نزول نیز در حد اشاره به موارد اندکى از آن مىباشد؛ مانند: ج ۱، ص ۲۴۱، آیه ۸۸ سوره نساء.مفسر بر این تفسیر خاتمهاى نیز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و کیفیت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسیر به سال ۱۰۹۰ ق بوده است.این تفسیر در اصل یک مجلد بزرگ بوده که ناشر با تحقیق آقاى حسین درگاهى آن را در سه جلد منتشر کرده است. حسین درگاهى محقق کتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهیا کرده است. نسخه اول که با رمز« م» مشخص شده، به عنوان محور تحقیق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوتها اشاره شده است. در این نسخه نیمى از صفحه را فقط آیات قرآن و نیم دیگر را توضیح و تفسیر مفسر به همراه آیات و فرازهاى آن تشکیل مىدهد.پاورقىهاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات نسخ خطى متفاوت مىباشد. بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذکر شده است.۱- دائره المعارف تشیع، ج ۴، ص ۵۴۵۲- کشاف الفهارس، بخش علوم قرآن، ج ۴، ص ۲۰۳۳- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، ج ۱، ص ۷۵۹، بهاء الدین خرمشاهى۴- مقدمه محقق، ج ۱، تفسیر و مجلدات تفسیر
« تفسیر المعین» تالیف نور الدین محمد بن مرتضى کاشانى معروف به نورالدین اخبارى( متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق) از شاگردان ملا محسن فیض کاشانى مشتمل بر تفسیر تمام قرآن است.
مفسر در رساله« المنتخب التصانیف» خود، انگیزه نگارش کتاب را چنین ذکر کرده است:« چون تفسیر صافى مبسوط بود و بر خوانندهى قرآن سخت مىنمود که در اثناء قرائت به آن مراجعه کند، به ذهنم آمد که تفسیرى از آن بیرون آورم که به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و کلمات قرآنى کمک کند.» لذا دست به نگارش این تفسیر زده است.
ساختار:
تفسیرى است مختصر به شیوه تفسیر سید عبد الله شبر با استناد به روایات و احادیث ائمه اطهار( ع) با این تفاوت که وى متأثر از فرهنگ و گرایش عمومى قرن یازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شیعه، در توجه فوقالعاده به حدیث در برابر روش تفسیر اجتهادى و عقلگرایى برخى دیگر از علماى آن دوران است. این تفسیر مزجى و همانند صافى فیض کاشانى است.
روش ایشان در بیان مطالب به این شکل بوده که ابتداى هر سوره پس از ذکر نام به بیان تعداد آیات و مکى و مدنى بودن آن مىپردازد. سپس فرازهایى از آیات را بطور جداگانه تفسیر مىکند. در این بین بطور طبیعى برخى آیات بدون توضیح مىباشند.
گزارش محتوا:
نویسنده قبل از شروع به تفسیر مقدمهاى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسیر آورده است که اهمیت تمسک به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسیر آن، با ذکر آیات و احادیثى از پیامبر( ص) و ائمه( ع)، و احادیثى در زمینهى نزول قرآن از جمله مطالب آن است.
او ضمن بیان شیوه تفسیرى خود، رمز حروف کلمهى معین را که در جاهاى مختلف تفسیر بکار برده توضیح مىدهد و مىگوید:« پس از نقل نص عبارت ائمه( ع) رمز« م» و پس از بیان مطلبى که مستفاد از کلام ائمه( ع) است، رمز« ع» و پس از نقل عین عبارت تفسیر قمى که به امام( ع) نسبت نداده است، و یا توهم تنافى به حسب ظاهر بین روایت و آنچه که من نقل کردهام رمز« ى» و بعد از بیان کلام معصوم( ع) و یا بیان آیه رمز« ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقیهى موارد را که داراى این رموز چهارگانه نباشند قول مفسرین بوده که با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»
ایشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسیر صافى ملا محسن فیض ارجاع داده است.
مفسر سعى نموده از تکرار مطالب مشابه جلوگیرى نماید، بر این اساس گاهى تفسیر آیات را به موارد مشابه قبل ارجاع مىدهد؛ مانند ج ۱، ص ۱۶۸، آیه ۸۸- ۸۹، آل عمران.
مصنف بهطور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شکلهاى متفاوت اختلاف قرائت از قبیل قرائتهاى تفسیرى، قرائتهایى که نشان از حذف کلمه دارد و نیز قرائتهایى که دلالت بر حذف و تفسیر ندارد که موارد اصلى اختلاف قرائت مىباشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج ۱، ص ۱۹ و ص ۲۰، و ص ۱۴۴، قرائت« القیّوم».
توجه مصنف به شأن نزول نیز در حد اشاره به موارد اندکى از آن مىباشد؛ مانند: ج ۱، ص ۲۴۱، آیه ۸۸ سوره نساء.
مفسر بر این تفسیر خاتمهاى نیز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و کیفیت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسیر به سال ۱۰۹۰ ق بوده است.
وضعیت کتاب:
این تفسیر در اصل یک مجلد بزرگ بوده که ناشر با تحقیق آقاى حسین درگاهى آن را در سه جلد منتشر کرده است. حسین درگاهى محقق کتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهیا کرده است. نسخه اول که با رمز« م» مشخص شده، به عنوان محور تحقیق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوتها اشاره شده است. در این نسخه نیمى از صفحه را فقط آیات قرآن و نیم دیگر را توضیح و تفسیر مفسر به همراه آیات و فرازهاى آن تشکیل مىدهد.
پاورقىهاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات نسخ خطى متفاوت مىباشد. بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذکر شده است.
فهرست منابع:
