تفسیر اثنا عشرى، تالیف حسین بن احمد حسینى شاه عبدالعظیمى، تفسیر فارسى قرآن کریم تا آخر سوره مرسلات است. این تفسیر با زبانى ساده و قابل فهم براى توده مخاطبانى که با زبان عربى آشنایى ندارند، با جهت گیرى تحلیلى، و ارشادى و با رویکردى لغوى و روایى تالیف شده است.
تفسیر اثنا عشرى خلاصه تفسیرى است که مؤلف به شکل مفصل و حاوى ۲۲ جزء قرآن قبلاً نگاشته و فرصت تکمیل آن را پیدا ننموده است.
گزارش محتوا
مفسر، کتاب را با پیش درآمدى در باب مقدمات تفسیر مانند تعریف تفسیر، تاویل و ترجمه و فرق میان آنها، و بحث هاى روایى از قبیل، تمسک به قرآن، حاملین علم آن، منع تفسیر به راى، سبب نزول، کیفیت نزول و اقسام آن، اعجاز قرآن، اسامى آن، ثواب قرائت، آداب قرائت و نوادرى در مطالب اعتقادى نسبت به قرآن از قبیل، قراء سبعه، عدد آیات و…، شروع و سپس به تفسیر پرداخته است.
وى در تالیف اثر خود بر مصادر تفسیرى و روایى مختلفى اعتماد داشته که برخى از آنها از این قبیلند: در تفاسیر: تبیان، مجمع البیان، برهان، نور الثقلین، صافى، منهج الصادقین، روح الجنان، عیاشى و قمى و از منابع روائى: کافى، نهج البلاغه، بحار الانوار، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، معانى الاخبار، الغدیر و برخى منابع روایى اهل سنت.
روش چینش مطالب بدین گونه است که در آغاز سوره، اطلاعات کلى درباره سوره ارائه شده است که عبارتند از: مکى یا مدنى بودن، نام سوره و ترجیح آن نسبت به نام هاى دیگر، تعداد آیات، کلمات حروف، ترتیب نزول و فضیلت و ثواب تلاوت آن، تحقیقاتى دربارهى مفاهیم و معارف قرآنى که گاه جنبه خطابى یا ادبى دارد و گاه با زبان علمى و فلسفى بیان می شود.
در فهم آیات از اخبار و احادیث خصوصاً اخبار اهل البیت (علیهم السلام) بدون ذکر سند و راوى حدیث استفاده شده است. نقد و ارزیابى اقوال و طرح دیدگاه هاى تفسیرى و کلامى کمتر به چشم می خورد.
مفسر در سیر معمولى روش خود (ذکر آیه، ترجمه، تفسیر کلمات و آیات، نقل روایات و نقل اقوال تفسیرى)، تفسیر آیه را به شکل تحلیلى در معناى آیه بیان می دارد، بدون اینکه متعرض بحث هاى مفصل لغوى و قرائت گردد. در این باب به تدبر در قرآن و یافتن دعوت قرآنى و توجه به هدایت آن، اهتمام می ورزد.
مباحث عقایدى را نیز بدون مطرح کردن اختلافات و ادله آن در حدّ بیان آیه، دنبال میکند. در این مباحث، دیدگاه شیعه دوازده امامى را در باب امامت، عصمت، صفات خداوند، جبر و اختیار و رویت خداوند، بدون خارج شدن از دایره تفسیر و با استشهاد به روایات ائمه (علیهم السلام) بیان میکند.
روش وى در مباحث فقهى نیز گذرا و در حد بیان احکام آیات است و به استدلال اقوال و دیدگاه هاى مختلف نمی پردازد بلکه به بیان تفسیرى آیه، سبب نزول و روایات منقول از ائمه (علیهم السلام) در حکم فقهى آن، اکتفا می نماید.
نسبت به اسرائیلیات و مطالبى که چهره انبیاء الهى و قرآن را مشوش می کند، بنا را بر عدم نقل گذاشته و به کسانی که این گونه مطالب را نقل و مطرح می نمایند، شدیدا حمله میکند و حق را بیان میکند.
به عنوان نمونه ذیل آیه ۱۰۲ سوره بقره «و ما أنزل على الملکین ببابل هاروت و ماروت» منقولات از ابن عباس، سدى و کلبى را مطرح کرده، نقد می نماید و با روایات ائمه (علیهم السلام)، عصمت ملائکه را اثبات میکند.
ایشان مطالب خود را در قالب تعابیرى چون، فواید، تنبیه، تبصره، تحقیق، تنظیم و خاتمه بیان میدارد.
وضعیت کتاب
این اثر در سال ۱۳۳۴- ۱۳۳۹ ش، براى نخستین بار به چاپ رسید. نسخه حاضر در سال ۱۳۶۳ ش،( ۱۴۰۴ ق) در چهارده مجلد با قطع وزیرى به چاپ رسیده است.
فهرستى از مطالب کتاب بر اساس سوره هاى تفسیر شده در جمیع مجلدات، انتهاى جلد اول، راهنماى محققان خواهد بود. در این نسخه، آیات و روایات اعراب گذارى شده و مدارک و منابع اقوال و آدرس آیات در پاورقى آورده شده است.
منابع
۱- مقدمات مؤلف
۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به کوشش بهاء الدین خرمشاهى، ج ۱، ص ۶۶۳ و ص ۹۳۹
۳- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمد على ایازى، ص ۲۵۷
۴- طبقات مفسران شیعه، دکتر عقیقى بخشایشى، ج ۴، ص ۴۰۵
۵- آیینه دانشوران، سید علیرضا ریحان یزدى، ص ۵۱۶- ۵۱۷، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقرى بیدهندى
۶- دائره المعارف تشیع، ج ۴، صفحه ۵۷۱
منبع: کتابشناسی جامع تفاسیر نور
