بدون شک اسلام آخرین و کامل‌ترین ادیان الهی و جامع عالی‌ترین معارف بلند آسمانی برای انسان‌هاست و برای به سعادت و کمال رسیدن انسان برنامه‌ای کامل دارد که در این برنامه به شخصیت زن و مرد به‌طور یکسان نگاه شده است. «زن در تفکر قرآنی همپای مرد، تکامل‌پذیر و اوج گرا است و در پرتو شناخت و عمل به معراج می‌رود و به تعالی ممکن برای نوع انسانی دست می‌یابد. در این نیز تردیدی نیست که آیات قرآنی نسبت به آن صراحت دارد. قرآن هرگاه از کمالات و ارزش‌های والایی که انسان‌ها بدان می‌رسند، سخن می‌گوید زنان را نیز همدوش مردان مطرح می‌کند. «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعِینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ الذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَهً وَ أَجْراً عَظِیماً».(۱)
در این آیه کریمه، اسلام و ایمان، قنوت، صدق، صبر، خشوع، صوم، خویشتن‌داری، پاک‌دامنی، ذکر، کثرت یاد خدا، و … برای مرد و زن برابر آمده است و اثبات‌شده است که هر یک از دو جنس می‌توانند به این مقامات دست یابند و در تکامل و عروج یکسان باشند و به مقامات بالای قرب و معنویت برسند. هم‌چنین در آیه دیگر می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاهً طَیبَهً وَ لَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یعْمَلُونَ».(۲) در این آیه مبارکه همسانی آثار و ره‌آوردهای دنیایی عمل زن و مرد مطرح گردیده است، یعنی عمل صالح از هر جنس (زن یا مرد) باشد در سنت الهی پیامد و ره‌آوردی یکسان دارد و نیز پاداشی یکسان در جهان دیگر دریافت خواهند کرد.(۳)
لذا زنان چون مردان در بیشتر مسائل اجتماعی پایگاه و جایگاهی مناسب دارند و از حرکت‌های اجتماعی و فعالیت‌های گروهی ممنوع نشده‌اند بلکه طبق تعالیم مسلم قرآنی و حدیثی مسئولیت‌های اجتماعی متوجه زن و مرد است. تنها موضوع جهاد از زنان برداشته‌شده است، البته تنها جهاد، نه مبارزات دیگر چون مبارزه دفاعی یا بسیاری از مقدمات یا ملازمات جنگ و جهاد. قرآن می‌فرماید: «الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ یطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ».(۴)
در این فرموده خداوند زنان چون مردان دارای مسئولیت بزرگ سرپرستی، ولایت و مدیریت اصلاحی می‌باشند. ازاین‌رو به هدایتگری و امربه‌معروف و بازدارندگی از زشتی‌ها و ناهنجاری‌ها می‌پردازند.(۵) ازاین‌رو می‌نگریم که در صدر اسلام زنان در مسائل سیاسی دخالت می‌کنند و درصحنه حاکمیت حضور روشن داشتند. قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّبِی إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یبایعْنَکَ …» .(۶) این آیه درباره بیعت و هم‌پیمانی زنان با نظام تازه تأسیس حکومت اسلامی در زمان پیامبر است. در آینده تاریخ و دوران ظهور نیز زنان نقش اجتماعی مهمی دارند و در انقلاب جهانی امام مهدی (عج) مشارکت می‌کنند و نخبگانی از ایشان در کادر آن انقلاب قرار دارند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: به خدا سوگند سیصد و سیزده تن از مردان نزد او آیند که با آنان پنجاه زن نیز هست. (۷) این موضوع نقش اجتماعی زنان را در آینده می‌رساند و به‌ویژه با توجه به این هسته نخستین یاران امام موعود (عج) اسلام فهم و درک دین‌باوری و دین‌شناسی ژرفی برخوردارند و شخصیت‌های ممتاز و استثنایی هستند و شرکت در این گروه، دانش و بینش و توان فکری و علمی و قدرت روحی ویژه‌ای را می‌طلبد.»(۸)
پس، ازلحاظ اکتساب ارزش‌ها و کمالات, زن و مرد هیچ فرقی ندارند، ولی برای سامان گرفتن زندگی اجتماعی که از خانواده شروع می‌شود ناچار زن و مرد تفاوت‌هایی دارند که تکالیف و حقوق ویژه‌ای را می‌طلبد، لذا با در نظر گرفتن تفاوت‌ها(۹) و تمایزات روحی، روانی و جسمی زن و مرد، اسلام برای فعالیت در اجتماع, تکالیف و حقوقی را در نظر گرفته است که این تکالیف نیز با توجه به سرشت و طبیعت آنان است و با این تفاوت‌های مسلم روحی و جسمی, مردان و زنان نمی‌توانند یکسان باشند. و بر این اساس تفاوت‌های روحی و جسمی و واقعیت‌های متفاوت, احکام متفاوت و ویژه‌ای را هم به دنبال دارند که آن از واقعیت‌های وجودی این دو صنف برخاسته است و این مطلب جای انکار ندارد.(۱۰)
اگر می‌بینیم که وظیفه «پوشش» به زن اختصاص‌یافته است ازاین‌جهت است که ملاک آن مخصوص زن است. زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است، قهراً به زن باید بگوید خود را در معرض نمایش قرار ندهد نه به مرد لهذا بااینکه دستور پوشش برای مردان مقرر نشده است، عملاً مردان پوشیده‌تر از زنان از منزل بیرون می‌روند (حدود شرعی را رعایت می‌کنند) زیرا تمایل مرد به نگاه کردن است نه به خودنمایی و برعکس تمایل زن بیشتر به خودنمایی است نه نگاه کردن. به همین جهت «تبرّج» از مختصات زنان است».(۱۱) از طرفی چون تمام بدن زن معمولاً تهییج کننده است فلذا تمام بدن او عورت محسوب می‌شود و باید پوشیده شود.
شبهه‌ای که در ذهن بعضی افراد است که خیال می‌کنند، حجاب برای زن محدودیت و حصاری است که خانواده و وابستگی به شوهر برای او ایجاد نموده است و بنابراین حجاب نشانه ضعف و محدودیت زن است. راه‌حل این شبهه و تبیین حجاب در بینش قرآن کریم این است که زن باید کاملاً درک کند که حجاب او تنها مربوط به خود او نیست تا بگوید من از حق خودم صرف‌نظر کردم. حجاب زن مربوط به مرد نیست تا بگوید من راضی هستم. حجاب زن مربوط به خانواده نیست تا اعضای خانواده رضایت دهند. حجاب زن حق الهی است، حرمت زن نه اختصاص به خود زن دارد و نه شوهر و نه ویژه برادر و فرزندانش است، همه این‌ها اگر رضایت بدهند، قرآن راضی نخواهد بود. چون حرمت زن و حیثیت زن به‌عنوان حق‌الله مطرح است و خدای سبحان زن را با سرمایه عاطفه آفرید که معلم دقت باشد و پیام عاطفه بیاورد. اگر جامعه‌ای این درس رقّت و عاطفه را ترک نمود و به دنبال غریزه و شهوت رفت به همان فسادی مبتلا می‌شوند که در غرب ظهور کرده است».(۱۲)
بنابراین در هر بخشی و هر بعدی از ابعاد برای سیر به مدارج کمال بین زن و مرد تفاوتی نیست. اما باید اندیشه‌ها قرآن گونه، باشد، یعنی همان‌گونه که قرآن بین کمال و حجاب و اندیشه و عفاف جمع نمود، ما نیز در نظام اسلامی بین عفاف و حجاب جمع کنیم. قرآن کریم وقتی درباره حجاب سخن می‌گوید، می‌فرماید: «حجاب عبارت است از احترام گذاردن و حرمت قائل شدن برای زن که نامحرمان و (بیماردلان) او را از دید حیوانی ننگرند، حال اگر شخصی از تشخیص اصول ارزشی عاجز باشد ممکن است (معاذ الله) حجاب را یک‌بند بداند».(۱۳)
درنتیجه، اسلام برای آن‌که همه استعدادهای زن در جامعه به شکوفایی برسد و التهابات جنسی مانع از فعالیت‌های اجتماعی برای زنان و مردان نشود و چون ملاک تبرج و آراستن خویش و جلب‌توجه نمودن در طبیعت زن وجود دارد که این امر برای آرامش در خانواده ضروری است. خداوند می‌فرماید: از این نعمت درست و به‌جا استفاده شود و به اجتماع کشیده نشود، یعنی وظیفه زن در مقابل شوهر با وظیفه زن در مقابل مرد متفاوت است. همان‌طور که ملاک نگاه کردن و چشم‌چرانی در مردان بیشتر از زنان است، خداوند بر مردان نیز تکلیف کرده است که چشم‌چرانی نکنند و دنبال نگاه حرام نباشند و این به خاطر حفظ شخصیت مرد است و حفظ ایمان او و همین‌طور حجاب و پوشش نیز برای حفظ شخصیت و کرامت زن است، تا از آسیب تیر نگاه هوس آلود بیماردلان و هوس‌بازان در امان باشد.
پی‌نوشت:
- احزاب:۳۳.
- نحل:۱۶.
- حکیمی، محمد، دفاع از حقوق زن، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص ۲۵ ـ ۲۷.
- توبه:۷۱.
- حکیمی، محمد، همان، ص ۴۴.
- ممتحنه:۱۲.
- تفسیر عباسی، ج ۱، ص ۶۵. حکیمی، همان.
- حکیمی، همان، ص ۴۶ و ۴۷.
- ر.ک: مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، انتشارات صدرا، ص ۷۱.
- مهریزی، مهدی، آسیب‌شناسی حجاب، انتشارات جوانه رشد، ج۱، ص ۷۹ ـ ۸۰.
- مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، انتشارات صدرا، ص ۱۳۱.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، انتشارات اسراء، ص ۴۳۷.
- همان، ص ۴۳۸.
منبع : نرم‌افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه
