۱. مضمون سوره ی حمد و اسامی آن: در سوره ی «حمد» مراحل سه گانه ایمان (اصول اعتقادات توحید با تمام اقسام، معاد و نبوت امامت و…) اعتقاد به قلب، اقرار به زبان و عمل به ارکان را در بر دارد، لذا «فاتحه الکتاب» اساس القرآن خوانده شده است(۱)
یعنی آن چه در مجموع سوره‌ها است. در سوره ی حمد جمع شده است. «آن چه خوبان همه دارند تو تنها داری.»
اسامی دیگر آن، السبع المثانی، الوافیه، الکافیه، الشفا، الصلاه، که مجموعاً ده اسم می‌شود.(۲)
۲. پیامبر اسلام(ص)(فرمود: «خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره ی حمد به خ صوص بر من منت نهاده و آن را در برابر قرآن عظیم قرار داده است و سوره ی حمد با ارزش‌ترین ذخائر گنج‌های عرش خدا است.(۳)
ثواب خواندن حمد به اندازه ی دو سوّم قرآن کریم و یا تمام آن و به منزله ی هدیه بر تک‌تک مؤمنان است.(۴)
درجایی دیگر می فرماید: «ما به تو سوره ی حمد که هفت آیه است و دوبار نازل شده است دادیم. هم چنین قرآن بزرگ بخشیدیم.»(۵)
ناله ی ابلیس در چهار مورد بلند شد: یکی هنگام نزول سوره ی حمد بود.(۶)
و نیز از پیامبر اسلام نقل شده که فرمود: «قسم به کسی که جان من در دست اوست، خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن کریم مثل این سوره را نازل نکرده است و این امّ‌الکتاب است.»(۷)
و به جابر فرمود که «حمد برترین سوره است»(۸) لذا اساس قرآن کریم نامیده شده است.(۹)
«قرآن کریم، با تمام عظمتش در سوره ی حجر، در برابر سوره ی حمد قرار گرفته است، نزول دوباره ی آن نیز به خاطر اهمیت فوق‌العاده آن است.»(۱۰)
پس سوره ی حمد دو بار نازل شد و علّت آن به خاطر کارکرد و اهمیت بالای آن است.
پی نوشت:
- ر. ک: آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، (تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۲۷، ۱۳۷۰)، ج ۱، ص ۴.
- برگرفته از لجنه من المحققین، نخبه التفاسیر (قم المرکز التقافی للدروس من القرآن)، ج ۱، ص۳.
- تفسیر نمونه، (پیشین)، ج ۱، ص ۵ و تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۶.
- ابوعلی طبرسی، مجمع‌البیان، (بیروت، دارالمعرفه، سوّم، ۱۴۰۸)، ج ۱، ص ۸۸.
- سوره حجر، آیه ۸۷.
- تفسیر نمونه، (پیشین)، ج ۱، ص ۶.
- مجمع‌البیان (پیشین) ج ۱، ص ۸۸.
- همان مدرک.
- تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۴.
- تفسیر نمونه (پیشین) ج ۱، ص ۵.
