فطرتی بودن نیکی به والدین
نیکى به پدر و مادر، وظیفه‌اى اخلاقى است. انسان فطرتاً شاکر و سپاسگزار کسى است که به او نیکى کرده است. سپاسگزارى از والدین، نشانه و گواه سلامت فطرت است و کسى که به پدر و مادر خود نیکى مىکند، از فطرت خود پاسدارى کرده است. اهمیت سپاسگزارى از پدر و مادر چنان است که خداوند پس از امر به شکرگزارى از خود، شکر پدر و مادر را آورده است:
«و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش به هنگام باردارى او را با ناتوانى حمل کرد و دوران شیرخوارگى او در دو سال سفارش کردیم که شکرگزار خدا و پدر و مادرت باش که بازگشت همه به سوى خداست».۱
حق بزرگ والدین بر فرزند
همان طور که کسى نمىتواند شکر پروردگار را به جاى آورد، شکرگزارى از پدر و مادر نیز بسیار دشوار و در حد محال است. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است: «هرگز فرزندى پاداش پدرش را ادا نمىکند، مگر آن که پدر، مملوک باشد و فرزند او را بخرد و آزاد سازد».۲
و نیز از ایشان روایت شده است: «نیکى به پدر و مادر، برتر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خداست».۳
نیکى به پدر و مادر چنان اهمیتى دارد که حتى پدر و مادرى که از نظر عقیده دچار انحراف هستند و یا به فرزند خود ظلم کردهاند، باید مورد احترام واقع شوند و فرزند به آنان نیکى کند. مادر حق ویژهاى دارد و نیکى به او مقدم است.۴
مقام مادر
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «شخصى نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و پرسید: اى پیامبر! به چه کسى نیکى کنم؟ فرمودند: مادرت. پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به مادرت. باز پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به مادرت، دوباره پرسید: سپس به چه کسى؟ فرمودند: به پدرت».۵
وجوب پرهیز از آزار پدر و مادر
خداوند در قرآن کریم نیکى به پدر و مادر را وظیفه‌اى واجب معرفى فرموده است؛ وظیفه‌اى که پس از توحید در پرستش ذکر شده است:
«پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر خود احسان کنید؛ اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها حتى “اُف” مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى».۶
مطابق این آیه، احترام به پدر و مادر امرى واجب و کوچکترین بى‌احترامى به آنان ممنوع است. این وجوب و ممنوعیت چنان که گفتیم پس از بیان وجوب یگانه‌پرستى ذکر شده است و این گواه اهمیت حقوق والدین است.
نهی از آزار والدین
اهانت و بى‌احترامى نسبت به والدین به هیچ روى پذیرفته نیست؛ حتى کوچکترین رفتار یا گفتارى که موجب آزار آنان باشد بر طبق این آیه ممنوع است.
امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «اگر لفظى کوتاه‌تر و سبک‌تر از اُف وجود داشت خداوند آن را در آیه ذکر مى فرمود». ۷و در روایت دیگرى آمده است که: «مقصود از اُف کمترین آزار است و اگر کلمه‌اى وجود داشت که بر آزارى کوچکتر دلالت مىکرد، خداوند از آن نهى مى فرمود».۸
روایات بسیارى در نهى از آزار پدر و مادر آمده است.
امام باقر(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرمودهاند: «از آزار پدر و مادر بپرهیزید، زیرا بوى بهشت از هزار سال فاصله بوییده مى‌شود، ولى آزاردهنده پدر و مادر آن را نمى‌یابد».۹
آزار والدین حتى اگر آنان ظالم باشند جایز نیست. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «کسى که به پدر و مادرش به حالت دشمنى و تنفر نگاه کند، خداوند نمازش را نمىپذیرد».۱۰
فروتنی در برابر والدین
فروتنى در برابر پدر و مادر از سر مهربانى، سفارش خدا و مصداقى از نیکى به پدر و مادر است و نشانهاى از روح شکرگزارى به شمار مىرود: «دو بال فروتنى خویش را از سر مهربانى در برابر آنان فرود آر، و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن چنان که مرا در خردى پروردند».۱۱
از این بخش از آیه که فرمود دریافت که طلب رحمت و بخشایش براى والدین نیز ریشه در احساس شکرگزارى انسان دارد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «چشمانت را جز به مهربانى و نرمى به آنان مدوز و صدایت را از صداى آنان بلندتر مکن و دستت را بالاتر از دست آنان مبر و بر آنان پیشى مگیر».۱۲
پی‌نوشت‌ها
۱-لقمان/۱۴
۲- فیض کاشانی؛ المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۳۴.
۳-همان
۴-همان ص۴۴۱-۴۴۲
۵-همان ص ۴۳۹
۶-اسراء/۲۳
۷-شیخ کلینی؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۴۱، حدیث ۷.
۸-علامه طبرسی؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۳۱.
۹- المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۴۲
۱۰-همان
۱۱-اسراء/۲۴
۱۲-فیض کاشانی؛ المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۳۸.
۱۳-همان ص ۴۴۱
منبع: سروش
