ناکثین به معنای پیمان شکنان، لقب گروهی است که به سردمداری طلحه و زبیر و با محوریت عایشه، علی رغم بیعت با امام علی (علیه السلام)، علیه او شوریدند و با سپاه بزرگی کوفه و بصره را تصرف و جنگ جمل را به راه انداختند و سرانجام متحمل شکست شدند.
در این جنگ، طلحه و زبیر کشته و گروهی نیز اسیر شدند که امام علی (علیه السلام) آنان را عفو و آزاد نمود. به گروه پیمان شکنان، اصحاب جمل نیز می گویند.
علت رویاروی ناکثین با امام علی (علیه السلام)
با آغاز خلافت امام علی (علیه السلام) امتیازات مالی و سیاسی ناروایی که برخی بزرگان صدر اسلام در دوره خلفای پیشین کسب کرده بودند، از آنان گرفته شد.
امام علی (علیه السلام) در واگذاری مقام های حکومتی به افراد، معیار هایی از قبیل امانت داری و پرهیزگاری در حکمرانی را سخت رعایت می‌کرد و بدین رو، علی رغم توقع برخی از مشاهیر سیاسی و اجتماعی، از واگذاری مقام های حکومتی به آن ها پرهیز کرد که گفته اند این یکی از انگیزه های مهم شورش ناکثین بوده است.
بیانات حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) خطاب به ناکثین
امام علی (علیه السلام) فرمود: «به درستى که خداوند ذو الجلال و الاکرام وقتى خلق را آفرید و گروهى از آنان را انتخاب نموده و پاکان خلق را برگزید و از میان ایشان رسولانى را ارسال فرمود و بر او کتاب خود را فرو فرستاد و قوانین دینى و فرائضی را معین نمود، همه کلام الهى در این آیه جمع شد که: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ»[۱]
این آیه فقط مخصوص ما اهل بیت است نه غیر ما، ولى شما به گذشتگان خود باز گشته و مرتد شده و پیمان شکستید و عهد خود را زیر پا نهادید و این کار هیچ زیانى به خداوند نرساند، با اینکه خداوند فرموده بود که آن را به خدا و رسول و صاحبان امر باز گردانده و واگذار نمایید، همان ها که حقیقت را مى فهمند، پس ابتدا اعتراف نمودید و پس از آن انکار کردید، با اینکه خداوند برایتان فرموده: «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکمْ وَ إِیَّایَ فَارْهَبُونِ»[۲]
بى شک صاحبان کتاب و حکمت و ایمان؛ آل ابراهیم هستند، همان ها که خداوند برایشان واضح و آشکار ساخت ولى حسد ورزیده و این آیه نازل شد که: «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنا آلَ ابراهیم الْکتابَ وَ الْحِکمَهَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً * فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَ کفى بِجَهَنَّمَ سَعِیراً»[۳]
پس آل ابراهیم ما هستیم که مورد حسد واقع شدیم همان طور که پدران ما مورد حسد واقع شدند و نخستین فردى که حسادت شد حضرت آدم بود که خداوند وى را با دست قدرت خود آفریده و از روح خود در کالبد او دمید و ملائکه را به سجده او وا داشت و تمام اسما و نام ها را به او آموخت و او را بر جهانیان برگزید، پس شیطان به او حسادت برده و از خاسران گردید.
سپس قابیل بر هابیل حسادت نمود و دست خود به قتل او آلوده ساخته و از جمله زیانکاران شد و حضرت نوح مورد حسد قوم خود قرار گرفت که گفتند: «ما هذا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکمْ یَأْکلُ مِمَّا تَأْکلُونَ مِنْهُ وَ یَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ وَ لَئِنْ أَطَعْتُمْ بَشَراً مِثْلَکمْ إِنَّکمْ إِذاً لَخاسِرُونَ»[۴] و انتخاب فرد برگزیده با خدا است، هر که را بخواهد برگزیند و مخصوص رحمت خود نموده و حکمت و علم را به هر که خواهد بدهد.
سپس بر پیامبر ما محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) حسد ورزیدند، بدانید که ما آن اهل بیتى هستیم که خداوند رجس و پلیدى را از ما دور ساخته و ماییم آن جماعتى که همچون پدرانمان مورد حسد واقع شدیم، خداوند در این آیه می فرماید: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِابراهیم لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُ»[۵] و نیز فرموده: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی کتابِ اللَّهِ»[۶]
پس ماییم شایسته ترین مردم به حضرت ابراهیم و ماییم وارث و رحم و خانواده او که وارث کعبه شدیم و ماییم آل ابراهیم، آیا شما از آیین ابراهیم بر میگردید؟ با اینکه در قرآن مى فرماید: «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی»[۷]
اى قوم، من شما را به سوى خدا و رسول او و قرآن و ولى امر او مى خوانم، شما را به سوى وصى و وارث پس از او دعوت می کنم، پس ما را اجابت کنید و از آل ابراهیم پیروى نموده و به ما اقتدا کنید، زیرا رعایت آن در حق ما آل ابراهیم، بر همه فرض و واجب است و قلوب همه مردم مایل به ما است و این همان دعاى ابراهیم (علیه السلام) است که عرض نمود: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ»[۸]
آیا از ناحیه ما به شما هیچ گونه بدى رسیده، جز آنکه به خداوند و آنچه فرو فرستاده ایمان آوردیم، پس از تفرقه بپرهیزید که گمراه شوید و خداوند خود بر شما شاهد است که من شما را انذار نموده و ترساندم و شما را به سوى حق خوانده و ارشاد نمودم، دیگر خود مى دانید و اختیار خود.[۹]
نتیجه گیری
ناکثین، همان پیمان شکنانی هستند که در ابتدا با امام علی (علیه السلام) بیعت کردند و سپس با نقص عهد خود، جنگ جمل را به راه انداختند. امام علی (علیه السلام) طی استدلالی متقن، منطقی و برآمده از کتاب خدا، گروه ناکثین را که برای طمع مال و ثروت در برابر حکومت عدل علی قیام نموده بودند، مورد خطاب قرار داد و ضمن دعوت آنان به مسیر حق، سخت سرزنش نمود.
پی نوشت ها
[۱] . نساء: ۵۹.
[۲] . بقره: ۴۰.
[۳] . نساء ۵۴ و ۵۵.
[۴] . مؤمنون: ۳۳ و ۳۴.
[۵] . آل عمران: ۶۸.
[۶] . احزاب: ۶.
[۷] . إبراهیم: ۳۷.
[۸] . إبراهیم: ۳۷.
[۹] . الاحتجاج، ترجمه جعفرى، ج۱، ص۳۴۱
منبع
ابو منصور طبرسى؛ ترجمه از بهزاد جعفرى؛ الاحتجاج؛ انتشارات اسلامیه؛ تهران؛ اول؛ ۱۳۸۱ ش
