یکی از موضوعات مهمی که هر مؤمنی خواهان فهم آن از کلام درربار معصومین (علیهم السلام) است، موضوع «آیین همسرداری» و تعامل با همسر است.
در این نوشتار، چهل حدیث با محوریت «آیین همسرداری در احادیث اسلامی» برگزیده و جمع آوری شده تا زمینه تدبر و آگاهی بیشتر همسران برای تعامل بهتر با یکدیگر فراهم آید.
خاطرنشان می شود در احادیث گردآوری شده همسرداری، بیست حدیث اول، مربوط به «اخلاق شوهر نسبت به همسر» و بیست حدیث دوم، مربوط به «اخلاق زن نسبت به همسر» است.
۱-همسرداری: اخلاق شوهر نسبت به همسر
اظهار محبت بیشتر، نشانه ایمان بیشتر
۱- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «کلما ازداد العبد ایمانا ازداد حبا للنساء (۱)؛ هر چه ایمان بنده زیاد شود، محبت [وی] به زن ها (همسرش) نیز زیاد می شود.»
دوستدار اهل بیت (علیهم السلام)، دوستدار همسر است
۲- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «کل من اشتد لنا حبا اشتد للنساء حبا (۲)؛ هر کس بیشتر دوستدار ما (خاندان عصمت و طهارت) باشد، به زن ها (همسرش) نیز بیشتر دوستی می کند.»
باصفا شدن زندگی
۳- امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند: «فدارها علی کل حال و احسن الصحبه لها فیصفو عیشک (۳)؛ همیشه با همسرت مدارا کن، و با او به نیکی همنشینی کن تا زندگیت باصفا شود.»
پرهیز از تکبر و خشونت
۴- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «خیر الرجال من امتی الذین لا یتطاولون علی اهلیهم و یحنون علیهم و لا یظلمونهم (۴)؛ بهترین مردان امت من، آن کسانی هستند که نسبت به خانواده (و همسر) خود خشن و متکبر نباشند و بر آنان ترحم و نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند.»
عذاب سیلی زدن به صورت همسر
۵- رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «فای رجل لطم امراته لطمه، امر الله عزوجل مالک خازن النیران فیلطمه علی حر وجهه سبعین لطمه فی نار جهنم (۵)؛ هر کس به صورت زنش سیلی بزند، خداوند به آتشبان جهنم دستور می دهد تا در آتش جهنم، هفتاد سیلی بر صورت او بزند.»
من تو را دوست دارم
۶- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «قول الرجل للمراه انی احبک لا یذهب من قلبها ابدا (۶)؛ این گفتار مرد به همسرش که «من تو را دوست دارم»، هرگز از قلب زن بیرون نمی رود.»
حقوق متقابل همسران
۷- پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «للمراه علی زوجها ان یشبع بطنها، و یکسو ظهرها، و یعلمها الصلاه و الصوم و الزکاه ان کان فی مالها حق، و لا تخالفه فی ذلک (۷)؛ حق زن بر شوهرش این است که او را سیر کند، لباس بپوشاند، نماز و روزه و زکات را – اگر در مال زن حق زکاتی است – به او یاد دهد، و زن نیز در این کارها با او مخالفت نورزد.»
جهاد در راه خدا
۸- امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «الکآد علی عیاله من حل کالمجاهد فی سبیل الله (۸)؛ کسی که از راه حلال برای تامین رفاه خانواده و همسرش تلاش می کند، همچون مجاهدی است که در راه خدا جهاد می کند.»
پاداش هدیه دادن به فرزند
۹- پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«من دخل السوق فاشتری تحفه فحملها الی عیاله کان کحامل صدقه الی قوم محاویج و لیبدأ بالاناث قبل الذکور فان من فرح ابنته فکانما اعتق رقبه من ولد اسماعیل و من اقر بعین ابن فکانما بکی من خشیه الله و من بکی من خشیه الله ادخله الله جنات النعیم (۹)؛
هر کس به بازار رود و هدیه ای برای خانواده اش بخرد و ببرد، [پاداش او ] مانند کسی است که برای نیازمندان صدقه می برد. [و هنگامی که هدیه را به خانه می برد]، باید، قبل از پسران، به دختران بدهد؛ زیرا کسی که دخترش را شادمان کند، مانند کسی است که یک بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است. و هر کس [با دادن هدیه ای] چشم پسری را روشن کند، گویا از ترس خدا گریسته است و هر کس از ترس خدا بگرید، خداوند او را داخل نعمت های بهشت کند.»
ارزش خرید کردن برای خانواده
۱۰- امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند: «لان ادخل السوق و معی درهم ابتاع به لحما لعیالی و قد قرموا الیه احب الی من ان اعتق نسمه (۱۰)؛ برای من به بازار رفتن و خرید یک درهم گوشت برای همسر و خانواده ام که میل به گوشت دارند، از بنده آزاد کردن دوست داشتنی تر است.»
خرید سوغاتی
۱۱- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «اذا سافر احدکم فقدم من سفره فلیات اهله بما تیسر (۱۱)؛ هر گاه یکی از شما به مسافرت رود و سپس از سفر برگردد، پس باید برای خانواده خود به اندازه ای که توانایی دارد سوغاتی بیاورد.»
آراستگی برای همسر
۱۲- امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «النساء یحببن ان یرین الرجل فی مثل ما یحب الرجل ان یری فیه النساء من الزینه (۱۲)؛ همان گونه که مردان دوست دارند زینت و آرایش را در زنانشان ببینند، زنان نیز دوست دارند زینت و آرایش را در مردانشان ببینند.»
گرم نگه داشتن خانه
۱۳- امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «بنبغی للمؤمن ان ینقص من قوت عیاله فی الشتآء و یزید فی وقودهم (۱۳)؛ سزاوار است که مؤمن در زمستان از خوراک خانواده اش کم کند، و بر [چوب و زغال و] وسیله گرم کننده آنان بیفزاید.»
رسیدگی و خرید بیشتر در مناسبت های فرخنده
۱۴- راوی می گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: حق زن بر شوهرش چیست؟ حضرت فرمودند:
«… و لا تکون فاکهه عامه الا اطعم عیاله منها و لا یدع ان یکون للعید عندهم فضل فی الطعام و ان یسنی لهم فی ذلک شیء ما لم یسن لهم فی سآئر الایام (۱۴)؛
… هر میوه ای که همه مردم از آن می خورند، باید به خانواده اش بخوراند و در روزهای عید، خوراک آنان را افزایش دهد، و چیزهایی برای آنان فراهم کند که در روزهای دیگر فراهم نمی کرده است.»
پرهیز از تهمت و سوء ظن
۱۵- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «لا تقذفوا نسآءکم فان فی قذفهن ندامه طویله و عقوبه شدیده (۱۵)؛ به زنان خود تهمت نزنید [و نسبت ناروا ندهید]، زیرا در این کار، [برای شما] پشیمانی طولانی و کیفر سختی خواهد بود.»
کنار همسر بودن
۱۶- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «هلک بذی المروه ان یبیت الرجل عن منزله بالمصر الذی فیه اهله (۱۶)؛ از جوانمردی دور است که [مردی] در شهری که خانواده اش هستند باشد، ولی در غیر خانه خود بخوابد.»
آداب ورود به خانه
۱۷- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «یسلم الرجل اذا دخل علی اهله و اذا دخل یضرب بنعلیه و یتنحنح یصنع ذلک حتی یؤذنهم انه قد جآء حتی لا یری شیئا یکرهه (۱۷)؛
هنگامی که مرد با خانواده اش برخورد می کند، [به آنان] سلام کند و هنگام ورود با صدای کفش و با سرفه کردن، خانواده اش را از آمدن خود با خبر کند، تا این که چیزی نبیند که او را ناخوش آید.»
کنار همسر نشستن
۱۸- پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «جلوس المرء عند عیاله احب الی الله تعالی من اعتکاف فی مسجدی هذا (۱۸)؛ نشستن مرد در کنار خانواده اش، نزد خدای بزرگ، دوست داشتنی تر از اعتکاف [و نشستن] در این مسجد من است.»
لقمه در دهان زن نهادن
۱۹- پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «ان الرجل لیؤجر فی رفع اللقمه الی فی امراته (۱۹)؛ مرد در برابر لقمه ای که در دهان همسرش می گذارد، پاداش می برد.»
پرهیز از فریاد زدن و خشونت در قبال همسر
۲۰- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به یکی از زنان درباره حق زن بر شوهرش می فرمایند: «حقک علیه ان یطعمک مما یاکل و یکسوک مما یلبس و لا یلطم و لا یصیح فی وجهک (۲۰)؛ حق تو بر شوهرت این است که از آنچه خود می خورد به تو غذا دهد، و از آنچه خود می پوشد تو را نیز بپوشاند، و به روی تو سیلی نزند و فریاد نکشد.»
۲-همسرداری: اخلاق زن نسبت به همسر
زیور اطاعت به گردن آویز
۲۱- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«ان للرجل حقا علی امراته اذا دعاها ترضیه و اذا امرها (۲۱) لا تعصیه و لا تجاوبه بالخلاف و لا تخالفه (۲۲)؛ مرد حقی بر زنش دارد [و آن حق این است که] چنانچه او را صدا زند پاسخ دهد، و هنگامی که او را دستوری دهد سرپیچی نکند و پاسخ مخالف ندهد و با او مخالفت نورزد.»
باران عشق و محبت به همسر
۲۲- امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: «اعلم ان النساء شتی فمنهن الغنیمه و الغرامه و هی المتحببه لزوجها و العاشقه له… (۲۳)؛ بدان که زنان گوناگونند، برخی از آنان دستاوردی گرانبها و تاوان [رنج های آدمی] هستند و این زن، کسی است که به شوهرش محبت می کند و عاشق اوست.»
سودمندترین سرمایه زن در پیشگاه خدا
۲۳- امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «لا شفیع للمراه انجح عند ربها من رضا زوجها (۲۴)؛ برای زن هیچ شفیعی نزد پروردگارش به اندازه رضایت شوهرش سودمندتر نیست.»
دوستی، محبت و وفا به شوهر
۲۴- پیامبر عظیم الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«للرجل علی المراه ان تلزم بیته و تودده و تحبه و تشفقه و تجتنب سخطه و تتبع مرضاته و توفی بعهده و وعده (۲۵)؛ حق مرد بر زن این است که [زن] ملازم خانه او باشد، و به شوهرش دوستی و محبت و دلسوزی کند، و از خشم وی دوری گزیند، و آنچه را مورد رضایت اوست انجام دهد، و به پیمان و وعده وی وفادار باشد.»
ناسپاسی عامل نابودی اعمال
۲۵- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «ایما امراه قالت لزوجها: ما رایت قط من وجهک خیرا فقد حبط عملها (۲۶)؛ هر زنی به شوهرش بگوید: من از تو هرگز خیری ندیدم، [ثواب] کارش از بین می رود.»
بهترین زنان
۲۶- پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «خیر نسائکم الودود الولود المؤاتیه و شرها اللجوج (۲۷)؛ بهترین زنانتان، زنی است که با محبت، فرزندآور و سازگار باشد و بدترین آنان، زنی است که لجباز باشد.»
اهمیت رضایتمندی شوهر از همسرش
۲۷- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «طوبی لامراه رضی عنها زوجها (۲۸)؛ خوشا به حال زنی که شوهرش از او راضی باشد.»
پیامد آزار دادن شوهر
۲۸- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«من کان له امراه تؤذیه لم یقبل الله صلاتها و لا حسنه من عملها حتی تعینه و ترضیه و ان صامت الدهر و قامت و اعتقت الرقاب و انفقت الاموال فی سبیل الله و کانت اول من ترد النار ثم قال: و علی الرجل مثل ذلک الوزر و العذاب اذا کان لها مؤذیا ظالما (۲۹)؛
کسی که زنی دارد که [آن زن] به او آزار می رساند، خداوند نماز و کارهای نیک زن را نمی پذیرد تا این که به مرد کمک و او را راضی کند، اگر چه این زن تمام عمر را روزه بگیرد و نماز بخواند و بندگان را آزاد و دارایی [اش] را در راه خدا انفاق کند. و این زن نخستین کسی است که وارد آتش جهنم می شود. سپس حضرت فرمودند: مرد نیز چنین گناه و عذابی دارد اگر همسرش را آزار رساند و [به او] ستم کند.»
زن نمونه
۲۹- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «… سعیده سعیده امراه تکرم زوجها و لا تؤذیه و تطیعه فی جمیع احواله (۳۰)؛ خوشا به سعادت و خوشا به سعادت آن زنی باد که شوهرش را بزرگ دارد و به او آزار نرساند و همیشه از شوهرش فرمانبری کند.»
توقع بجا و منطقی
۳۰- پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «لا یحل للمراه ان تتکلف زوجها فوق طاقته (۳۱)؛ برای زن جایز نیست که شوهرش را به بیش از توانایی اش مجبور کند.»
مهمان، با اجازه شوهر
۳۱- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «ایها الناس ان لنساءکم علیکم حقا و لکم علیهن حقا حقکم علیهن [… ان ] لا یدخلن احدا تکرهونه بیوتکم الا باذنکم (۳۲)؛ مردم! زن های شما بر شما حقی دارند و شما هم بر آنان حقی دارید. حق شما بر آنان این است که کسی را که شما رضایت ندارید، بدون اجازه به منزلتان وارد نکنند.»
کارگزار خدا در روی زمین
۳۲- مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و عرض کرد: همسری دارم که هرگاه وارد خانه می شوم، به استقبالم می آید، و چون از خانه بیرون می روم، بدرقه ام می کند و زمانی که مرا اندوهگین می بیند می گوید: اگر برای رزق و روزی [و مخارج زندگی] غصه می خوری، بدان که خداوند آن را به عهده گرفته است و اگر برای آخرت خود غصه می خوری، خدا اندوهت را زیاد کند [و بیشتر به فکر آخرت باشی.]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «ان لله عمالا و هذه من عماله لها نصف اجر الشهید (۳۳)؛ برای خدا کارگزارانی [در روی زمین] است و این زن یکی از کارگزاران خداست که پاداش او برابر با نیمی از پاداش شهید است.»
پاداش یاری دادن به شوهر
۳۳- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «ایما امراه اعانت زوجها علی الحج و الجهاد او طلب العلم اعطاها الله من الثواب ما یعطی امراه ایوب (علیه السلام) (۳۴)؛ هر زنی که در حج و جهاد و دانش اندوزی به شوهرش کمک کند، خداوند آن پاداشی را که به زن حضرت ایوب (علیه السلام) داده است، به او می دهد.»
پاداش بزرگ
۳۴- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«ما من امراه تسقی زوجها شربه من مآء الا کان خیرا لها من عباده سنه صیام نهارها و قیام لیلها و یبنی الله لها بکل شربه تسقی زوجها مدینه فی الجنه و غفر لها ستین خطیئه (۳۵)؛
هر زنی که به شوهرش مقداری آب دهد، برای او بهتر از عبادت یک سال است که روزهایش روزه باشد و شب هایش عبادت کند. و خداوند به جای هر مقدار آبی که به شوهرش بنوشاند، شهری در بهشت برایش می سازد و شصت گناهش را می آمرزد.»
آداب شوهرداری
۳۵- پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«حق الرجل علی المراه اناره السراج و اصلاح الطعام و ان تستقبله عند باب بیتها فترحب و ان تقدم الیه الطست و المندیل و ان توضئه و ان لاتمنعه نفسهآ الا من عله (۳۶)؛
حق مرد بر زن این است که چراغ خانه را روشن سازد؛ غذای مطبوع فراهم کند؛ و تا در خانه اش به پیشواز او برود و به او خوش آمد بگوید؛ و تشت آب و حوله را برای او آماده کند و دستهای او را بشوید؛ و بدون دلیل (عذر شرعی) مانع شوهر نسبت به نفس خودش نشود.»
رحمت خدا برای کدبانویان
۳۶- امام صادق (علیه السلام) از پیامبر عزیز خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کند:
«ایما امراه دفعت من بیت زوجها شیئا من موضع الی موضع ترید به صلاحا نظر الله الیها و من نظر الله الیه لم یعذبه (۳۷)؛ هر زنی که در خانه شوهرش چیزی را برای سامان دادن وضع خانه جابجا کند، خداوند نظر [رحمت] به او می کند. و هر کس مورد نظر [رحمت] خدا قرار گیرد، خدا عذابش نمی کند.»
آراستگی در برابر شوهر
۳۷- پیامبر عظیم الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره حق شوهر بر زن می فرمایند: «علیها ان تطیب باطیب طیبها و تلبس احسن ثیابها و تزین باحسن زینتها (۳۸)؛ بر زن است که [برای شوهرش] خوشبوترین عطرهایش را بزند و قشنگترین لباسهایش را بپوشد، و از زیباترین زینتهایش استفاده کند.»
کارگزار خدا
۳۸- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «خیر نسآءکم الطیبه الریح الطیبه الطبیخ التی اذا انفقت انفقت بمعروف و ان امسکت امسکت بمعروف فتلک عامل من عمال الله و عامل الله لا یخیب و لا یندم (۳۹)؛
بهترین زنان شما زنی است که دارای بویی خوش و دست پختی خوب باشد. هنگامی که خرج می کند، بجا خرج کند، و هنگامی که خرج نمی کند بجا از خرج کردن خودداری ورزد. چنین زنی، کارگزاری از کارگزاران خداست و کارگزار خدا نه ناامید می شود و نه پشیمان.»
آرایش فقط برای شوهر
۳۹- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «ان من خیر نسآءکم… المتبرجه من زوجها الحصان عن غیره (۴۰)؛ بهترین زنان شما آن زنی است که برای شوهرش آرایش و زینت می کند، اما از بیگانگان خود را می پوشاند.»
راضی و سپاسگزار بودن
۴۰- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «خیر نسآءکم التی ان اعطیت شکرت و ان منعت رضیت (۴۱)؛ بهترین زنان شما آن زنی است که چون به او چیزی داده شود، سپاسگزاری کند و اگر به او چیزی داده نشود راضی باشد.»
جمع بندی
رعایت حقوق همسر و تعامل با وی بر پایه آداب و اخلاق اسلامی، از موضوعات مهم در حوزه همسرداری دینی است و در این زمینه، روایات معصومان (ع)، ابعاد و زوایای گوناگون روابط و تعامل زوجین با یکدیگر را به خوبی ترسیم نموده است. ارتباط با همسر، از دو زاویه ی شیوه رفتاری و حقوق زن بر شوهر و شیوه رفتاری و حقوق شوهر بر زن، قابل بررسی است و در این راستا به برگزیده ای از احادیث اشاره شد.
پی نوشت ها
۱-علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۲۸
۲-همان، ص ۲۲۷
۳-طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۲۱۸
۴-همان، ص ۲۱۶
۵-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۵۰
۶-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۰
۷-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۳
۸-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۷۲
۹-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۲۷
۱۰-همان، ص ۲۵۱
۱۱-همان، ج ۸، ص ۳۳۷
۱۲-طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۸۰
۱۳-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۴۹
۱۴-همان، ص ۲۲۷
۱۵-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۹
۱۶-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۲
۱۷-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۱
۱۸-ری شهری، میزان الحکمه، ج ۴، ص ۲۸۷
۱۹-فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۷۰
۲۰-طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۲۱۸
۲۱-البته دستورهای شوهر باید مخالف با موازین اسلامی نباشد.
۲۲-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۳
۲۳-همان، ص ۱۶۱
۲۴-قمی، سفینه البحار، ج ۱، ص ۵۶۱
۲۵-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۴
۲۶-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۱۵
۲۷-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۶۲
۲۸-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵۵
۲۹-همان، ص ۱۱۶
۳۰-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۵۲
۳۱-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۲
۳۲-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۳۴۸
۳۳-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۷
۳۴-همان، ص ۲۰۱
۳۵-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۳
۳۶-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۵۴
۳۷-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۷۵
۳۸-شیخ کلینی، کافی، ج ۵، ص ۵۰۸
۳۹-حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵
۴۰-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۳۵
۴۱-همان، ص ۲۳۹
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه؛ مجله مبلغان؛ آذر ۱۳۸۱؛ شماره ۳۵؛ صفحه۲۷ (با تغییراتی در متن)
