اشاره
صبر از صفات نیکو و فضایل اخلاقی است که دارنده خود را در برابر مشکلات و سختیها مقاوم می گرداند. صبر در قرآن کریم مورد عنایت ویژه است که انسان باید این صفت را در خود به گونه ای تقویت کند که بتواند از گردنه های مشکلات زندگی به راحتی عبور کند. در آیاتی زیادی به صبر توصیه شده است و در احادیث معصومین(علیهم‌السلام) از صبر و اقسام آن سخن گفته شده که در این مقاله به برخی از این احادیث اشاره شده است.
(۱) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
اَلصَّبرُ ثَلاثَهٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَهِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَهِ و َصَبرٌ عَنِ المَعصیَهِ؛ صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه.
(کافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۹۱، ح۱۵)
(۲) امام على (علیه‌السلام):
اَلصَّبرُ اَن یَحتَمِلَ الرَّجُلُ ما یَنوبُهُ و َیَکظِمَ ما یُغضِبُهُ؛ صبر آن است که انسان گرفتارى و مصیبتى را که به او مى رسد تحمل کند و خشم خود را فرو خورد.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۵۶ ، ح ۱۴۳۹)
(۳) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
عَلَامَه الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَهُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَهُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ تَعَالَى لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ؛ صبور سه نشانه دارد: اول آن که سستى نمى کند ، دوم آن که افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن که از پروردگار خود شِکوه نمى کند ؛ زیرا اگر سستى کند، حق را ضایع کرده، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شکر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شکوه کند او را معصیت کرده است .
(علل الشرایع، ج۲، ص۴۹۸، ح۱۹)
(۴) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
فَلِلصَّبْرِ أَرْبَعُ شُعَبٍ الشَّوْقُ وَ الشَّفَقَهُ وَ الزَّهَادَهُ وَ التَّرَقُّبُ فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّهِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا تَهَاوَنَ بِالْمُصِیبَاتِ وَ مَنْ تَرَقَّبَ الْمَوْتَ سَارَعَ إِلَى الْخَیْرَات؛ صبر چهار شعبه دارد: شوق، ترس، زهد و انتظار ، هر کس شوق بهشت داشته باشد ، از هوا و هوس دست مى کشد و هر کس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر کس به دنیا بى اعتنا باشد ، گرفتارى ها را به چیزى نگیرد و هر کس منتظر مرگ باشد ، در کارهاى خیر بکوشد .
(معدن الجواهر ص ۴۰)
(۵) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلَاءِ وَ الدُّعَاءُ عِنْدَ الشِّدَّهِ وَ الرَّخَاءِ؛کسى که سه خصلت در او باشد خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او فراهم مى کند: خشنودى به مقدّرات، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى .
( بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۶۸، ص۱۵۶، ح۷۱)
(۶) امام کاظم (علیه‌السلام):
اصْبِرْ عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ وَ اصْبِرْ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ فَإِنَّمَا الدُّنْیَا سَاعَهٌ فَمَا مَضَى مِنْهَا فَلَیْسَ تَجِدُ لَهُ سُرُوراً وَ لَا حُزْناً وَ مَا لَمْ یَأْتِ مِنْهَا فَلَیْسَ تَعْرِفُهُ فَاصْبِرْ عَلَى تِلْکَ السَّاعَهِ الَّتِی أَنْتَ فِیهَا فَکَأَنَّکَ قَدِ اغْتَبَطْت؛ بر طاعت خدا صبر کن و در ترک معاصى او شکیبا باش ؛ زیرا دنیا لحظه اى بیش نیست. آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نیامده نیز خبرى ندارى . پس لحظه اى را که در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان که گویى خوشبخت و خوشحالى .
( تحف العقول ص ۳۹۶ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۵، ص۳۱۱، ح۱)
(۷) امام على (علیه‌السلام):
فَصَبْراً عَلَى دُنْیَا تَمُرُّ بِلَأْوَائِهَا کَلَیْلَهٍ بِأَحْلَامِهَا تَنْسَلِخ؛ در برابر دنیایى که گرفتارى آن، مانند خواب هاى پریشان شب مى گذرد شکیبا باش.
(امالی (صدوق) ص ۶۲۲ ؛ بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۴۰، ص۳۴۸، ح۲۹)
(۸) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
إِنَّ الْمَعُونَهَ تَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَهِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ یَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ شِدَّهِ الْبَلَاءِ؛ براستى که کمک از جانب خداوند به اندازه هزینه مى رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى آید.
(من لا یحضره الفقیه ج ۲، ص ۲۹۴ ، ح ۲۴۹۸ {شبیه این در امالی(صدوق) ص ۵۵۲ ، ح ۳ })
(۹) امام على (علیه‌السلام):
إِنَّکَ إِنْ صَبَرْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ وَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ؛ اگر صبر کنى مقدرات الهى بر تو جارى مى شود و اجر خواهى بُرد و اگر بیتابى کنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهکار خواهى بود.
(جامع الأخبار(شعیری) ص ۱۱۶)
(۱۰) امام على (علیه‌السلام):
الصَّبْرُ فِی الْأُمُورِ بِمَنْزِلَهِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا فَارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ وَ إِذَا فَارَقَ الصَّبْرُ الْأُمُورَ فَسَدَتِ الْأُمُورُ؛ نقش صبر در کارها همانند نقش سر در بدن است؛ همچنان که اگر سر از بدن جدا شود، بدن از بین مى رود، صبر نیز هرگاه همراه کارها نباشد، کارها تباه مى گردند.
(کافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۹۰، ح۹)
(۱۱) امام على (علیه‌السلام):
الْحِلْمُ حِجَابٌ مِنَ الْآفَاتِ؛ بردبارى، مانعى در برابر آفت هاست.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۲۴ ، ح ۲۲۸)
(۱۲) امام باقر (علیه‌السلام):
فى قَولِهِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ یُقَالَ لَکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ یُحِبُّ الْحَیَّ الْحَلِیمَ الْعَفِیفَ الْمُتَعَفِّفَ؛ درباره این گفته خداوند که «با مردم به زبان خوش سخن بگویید» فرمود: بهترین سخنى که دوست دارید مردم به شما بگویند، به آنها بگویید، چرا که خداوند، لعنت کننده، دشنام دهنده، زخم زبان زن بر مؤمنان، زشت گفتار، بدزبان و گداى سمج را دشمن مى دارد و با حیا و بردبار و عفیفِ پارسا را دوست دارد.
(امالى (صدوق) ص ۲۵۴)
(۱۳) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
یَا عَلِیُّ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشْبَهِکُمْ بِی خُلُقاً قَالَ بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ أَعْظَمُکُمْ حِلْماً وَ أَبَرُّکُمْ بِقَرَابَتِهِ وَ أَشَدُّکُمْ مِنْ نَفْسِهِ إِنْصَافا؛ به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: آیا تو را خبر ندهم که اخلاق کدام یک از شما به من شبیه تر است؟ عرض کردند: آرى، اى رسول خدا. فرمودند: آن کس که از همه شماخوش اخلاق تر و بردبارتر و به خویشاوندانش نیکوکارتر و با انصاف تر باشد.
(من لا یحضره الفقیه ج ۴ ، ص ۳۷۰ )
(۱۴) امام على (علیه‌السلام):
إِنَّ العَبدَ لَیَحرُمُ نَفسَهُ الرِّزقَ الحَلالَ بِتَرکِ الصَّبرِ، و َلا یُزادُ عَلى ما قُدِّرَ لَهُ؛ بنده به سبب بى صبرى، خودش را از روزى حلال محروم مى کند و بیشتر از روزى مقدّر هم نصیبش نمى شود.
(شرح نهج البلاغه(لبن ابی الحدید) ج ۳، ص ۱۶۰)
(۱۵) امام على (علیه‌السلام):
اَلحِلمُ یُطفى نارَ الغَضَبِ و َالحِدَّهُ تُؤَجِّجُ إِحراقَهُ؛ بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى آن را شعله ورتر مى کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۸۷ ، ح ۶۴۵۰)
(۱۶) امام على (علیه‌السلام):
مَن غاظَکَ بِقُبحِ السَّفَهِ عَلَیکَ، فَغِظهُ بِحُسنِ الحِلمِ عَنهُ؛ هر کس با زشتىِ سبکسرى تو را خشمگین کرد تو با زیبایى بردبارى او را به خشم آور.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۴۶۰ ، ح ۸۳۵۸)
(۱۷) امام صادق (علیه‌السلام):
ثَلَاثَهٌ لَا تُعْرَفُ إِلَّا فِی ثَلَاثِ مَوَاطِنَ- لَا یُعْرَفُ الْحَلِیمُ إِلَّا عِنْدَ الْغَضَبِ وَ لَا الشُّجَاعُ إِلَّا عِنْدَ الْحَرْبِ وَ لَا أَخٌ إِلَّا عِنْدَ الْحَاجَه؛ سه کس اند که جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نیازمندى.
(بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۵ ، ص۲۲۹، ح ۱۰۷)
(۱۸) امام على (علیه‌السلام):
أَشرَفُ الخَلائِقِ التَّواضُعُ و الحِلمُ و لینُ الجانِبِ؛شریف ترین اخلاق، تواضع، بردبارى و نرم خویى است.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۱۱۵ ، ح ۲۵۵۵)
(۱۹) امام صادق (علیه‌السلام):
اَلحِلمُ سِراجُ اللّه … الْحِلْمُ یَدُورُ عَلَى خَمْسَهِ أَوْجُهٍ أَنْ یَکُونَ عَزِیزاً فَیُذَلَّ أَوْ یَکُونَ صَادِقاً فَیُتَّهَمَ أَوْ یَدْعُوَ إِلَى الْحَقِّ فَیُسْتَخَفَّ بِهِ أَوْ أَنْ یُؤْذَى بِلَا جُرْمٍ أَوْ أَنْ یَطْلُبَ بِالْحَقِّ فَیُخَالِفُوهُ فِیهِ فَإِذَا آتَیْتَ کُلًّا مِنْهَا حَقَّهُ فَقَدْ أَصَبْتَ؛ بردبارى چراغ خداست… پنج چیز است که بردبارى مى طلبد: شخص عزیز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت کند و سبکش بشمارند، بى گناه باشد و اذیت شود، حق طلبى کند و با او مخالفت کنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار کنى، بردبار هستى… .
(مصباح الشریعه ص ۱۵۴ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۶۸ ، ص۴۲۲، ح۶۱)
(۲۰) امام على (علیه‌السلام):
اَلحِلمُ غِطاءٌ ساتِرٌ وَ العَقلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاستُر خَلَلَ خَلقِکَ بِحِلمِکَ وَ قاتِل هَواکَ بِعَقلِکَ؛ بردبارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشیرى برنده است، پس عیبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوست برخیز.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۵۱ ، حکمت ۴۲۴)
(۲۱) امام على (علیه‌السلام):
إن لَم تَکُن حَلیما فَتَحَلَّم فَإِنَّهُ قَلَّ مَن تَشَبَّهَ بِقَومٍ إِلاّ أَوشَکَ أَن یَکونَ مِنهُم؛ اگر بردبار نیستى خود را بردبار جلوه ده، زیرا کمتر کسى است که خود را شبیه گروهى کند و بزودى یکى از آنان نشود.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۰۶ ، حکمت ۲۰۷)
(۲۲) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
کادَ الحَلیمُ أَن یَکونَ نَبیّا؛ آدم بردبار به پیامبرى نزدیک است.
(بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۴۳، ص۷۰، ح۶۱)
(۲۳) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
لَیسَ بِحَلیمٍ مَن لَم یُعاشِر بِالمَعرُوفَ مَن لا بُدَّ لَهُ مِن مُعاشَرَتِهِ حَتّى یَجعَلَ اللّه مِن ذلِکَ مَخرَجا؛ بردبار نیست آن که با کسى که چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نیکى معاشرت نکند تا این که خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
(نهج الفصاحه ص ۶۶۰ ، ح ۲۳۹۲)
(۲۴) امام على (علیه‌السلام):
لَیْسَ الْحَلِیمُ مَنْ عَجَزَ فَهَجَمَ وَ إِذَا قَدَرَ انْتَقَمَ إِنَّمَا الْحَلِیمُ مَنْ إِذَا قَدَرَ عَفَا وَ کَانَ الْحِلْمُ غَالِباً عَلَى کُلِّ أَمْرِه؛ کسى که چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت یابد انتقام گیرد بردبار نیست، بلکه بردبار کسى است که قدرت داشته باشد اما گذشت کند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
(صنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۸۶ ، ح ۶۴۳۷)
(۲۵) امام على (علیه‌السلام):
مَن حَلَمَ عَن عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ؛ هر کس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پیروز مى شود.
(کنزالفوائد ج ۱ ، ص ۳۱۹)
(۲۶) رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُکُوبُ الْجَمِیلِ وَ صُحْبَهُ الْأَبْرَارِ وَ رَفْعٌ مِنَ الضِّعَهِ وَ رَفْعٌ مِنَ الخَسَاسَهِ وَ تَشَهِّی الْخَیْرِ وَ تَقَرُّبُ صَاحِبِهِ مِنْ مَعَالِی الدَّرَجَاتِ وَ الْعَفْوُ وَ الْمَهَلُ وَ الْمَعْرُوفُ وَ الصَّمْتُ فَهَذَا مَا یَتَشَعَّبُ لِلْعَاقِلِ بِحِلْمِه؛ حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبیها، هم نشینى با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکى، نزدیک شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنى، احسان و خاموشى. اینها ثمره بردبارى عاقل است.
(تحف العقول ص۱۶)
(۲۷) امام رضا (علیه‌السلام):
لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَهَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَهِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا؛ هیچ بنده اى حقیقت ایمانش را کامل نمى کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین شناسى، تدبر نیکو در زندگى، و شکیبایى در مصیبت ها و بلاها.
(تحف العقول ص ۴۴۶ ؛ بحار الانوار(ط-بیروت) ج ۷۵ ، ص ۳۳۹)
(۲۸) امام على (علیه‌السلام):
إِنَّ المُؤمِنَ… إذا أَصابَتهُ شِدَّهٌ صَبَرَ… وَالمُنافِقُ … إِذا أصابَتهُ شِدَّهٌ ضَغا؛ مؤمن در گرفتارى صبور است، و منافق در گرفتارى بى تاب.
(حف العقول ص ۲۱۲)
(۲۹) امام على (علیه‌السلام):
خَیرُ النّاسِ مَن اِن اُغضِبَ حَلُمَ وَ اِن ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِن اُسىءَ اِلَیهِ اَحسَنَ؛ بهترین مردم کسى است که اگر او را به خشم آورند، بردبارى نماید و چنانچه به او ظلم شود، ببخشاید و چون به او بدى شود، خوبى کند.
(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۲۸۵ ، ح ۶۳۹۴)
(۳۰) امام على (علیه‌السلام):
احْتَمِلْ مَا یَمُرُّ عَلَیْکَ فَإِنَّ الِاحْتِمَالَ سِتْرُ الْعُیُوبِ، وَ إِنَّ الْعَاقِلَ نِصْفُهُ احْتِمَالٌ وَ نِصْفُهُ تَغَافُلٌ؛ در برابر آنچه بر تو مىگذرد، بردبار باش، زیرا بردبارى، عیبها را مىپوشاند. به راستى که نیمى از عقل، بردبارى و نیمه دیگرش خود را به غفلت زدن است.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۸۴ ، ح ۲۰۳۹)
(۳۱) پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
اَطعِمُوا المَرأَهَ فى شَهرِها الَّذى تَلِدُ فیهِ التَّمرَ فَاِنَّ وَلَدَها یَکونُ حَلیما نَقیّا ؛به زن، در ماهى که زایمان کرده ، خرما بدهید ، چرا که فرزند او بردبار و پاک مى شود.
(بحارالانوار(ط-بیروت) ج ۶۳ ، ص ۱۴۱ ، ح ۱۴)
(۳۲) پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
ثَلَاثٌ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلَیْسَ مِنِّی وَ لَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هُنَّ قَالَ حِلْم یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجَاهِلِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یَعِیشُ بِهِ فِی النَّاسِ وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ سه چیز است که هر کس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردبارى که به وسیله آن جهالت نادان را دفع کند، اخلاق خوش که با آن در میان مردم زندگى کند و پارسایى که او را از نافرمانى خدا باز دارد.
(خصال ص ۱۴۵، ح ۱۷۲ {شبیه این در وسایل الشیعه ج ۲۰ ، ص ۳۵۹ ، ح ۲۵۸۲۹ })
(۳۳) امام صادق (علیه‌السلام):
کَمَالُ الْأَدَبِ وَ الْمُرُوءَهِ سَبْعُ خِصَالٍ الْعَقْلُ وَ الْحِلْمُ وَ الصَّبْرُ وَ الرِّفْقُ وَ الصَّمْتُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمُدَارَاه؛ کمال ادب و مروت در هفت چیز است: عقل، بردبارى، صبر، ملایمت، سکوت، خوشاخلاقى و مدارا.
(معدن الجواهر ص ۵۹)
(۳۴) امام على (علیه‌السلام):
اِنَّکَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِکَ فَزَیِّنهُ بِالحِلمِ؛تو با ادبت ارزشگذارى مىشوى، پس آن را با بردبارى زینت بخش.
(عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص ۱۷۲ ، ح ۳۵۹۹)
(۳۵) پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
العدل حسن و لکن فی الامراء أحسن، السّخاء حسن و لکن فی الأغنیاء أحسن، الورع حسن و لکن فی العلماء أحسن، الصّبر حسن و لکن فی الفقراء أحسن، التّوبه حسن و لکن فی الشّباب أحسن، الحیاء حسن و لکن فی النّساء أحسن؛ عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمندان نیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکو است اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر.
(نهج الفصاحه ص ۵۷۸ ، ح ۲۰۰۶)
(۳۶) امام صادق (علیه‌السلام):
إِیَّاکَ وَ خَصْلَتَیْنِ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ فَإِنَّکَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ وَ إِنْ کَسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّاً؛ از دو خصلت بپرهیز: بى حوصلگى و تنبلى، زیرا اگر کم حوصله باشى بر حق شکیبایى نکنى و اگر سست و تنبل باشى حقّى را ادا نکنى.
(من لا یحضره الفقیه ج ۴ ، ص ۳۵۵ ، ح ۵۷۶۲ ؛ امالى(صدوق) ص ۵۴۳)
(۳۷) پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشْبَهِکُمْ بِی قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّه قَالَ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ أَلْیَنُکُمْ کَنَفاً وَ أَبَرُّکُمْ بِقَرَابَتِهِ وَ أَشَدُّکُمْ حُبّاً لِإِخْوَانِهِ فِی دِینِهِ وَ أَصْبَرُکُمْ عَلَى الْحَقِّ وَ أَکْظَمُکُمْ لِلْغَیْظِ وَ أَحْسَنُکُمْ عَفْواً وَ أَشَدُّکُمْ مِنْ نَفْسِهِ إِنْصَافاً فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ؛ آیا شما را از شبیه ترینتان به خودم با خبر نسازم؟ گفتند: آرى اى رسول خدا! فرمودند: هر کس خوش اخلاقتر، نرمخوتر، به خویشانش نیکوکارتر، نسبت به برادران دینىاش دوستدارتر، بر حق شکیباتر، خشم را فروخورنده تر و با گذشتتر و در خرسندى و خشم با انصاف تر باشد.
(کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۲۴۰، ح ۳۵)
(۳۸) پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله):
خَمسٌ مِن سُنَنِ المُرسَلینَ: اَلحَیاءُ وَ الحِلمُ وَ الحِجامَهُ وَ السِّواکُ وَ التَّعَطُّرُ؛ پنج چیز از سنت پیغمبران است: حیا، بردبارى، حجامت کردن، و مسواک و عطر زدن.
(نهج الفصاحه ص ۴۶۲ ، ح ۱۴۶۳)
(۳۹) ابن شهر آشوب:
کانَ النَّبىّ (صلی‌الله علیه و آله) قَبْلَ الْمَبْعَثِ مَوْصُوفاً بِعِشْرِینَ خَصْلَهً مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِیَاءِ لَوِ انْفَرَدَ وَاحِدٌ بِأَحَدِهَا لَدَلَّ عَلَى جَلَالِهِ فَکَیْفَ مَنِ اجْتَمَعَتْ فِیهِ کَانَ نَبِیّاً أَمِیناً صَادِقاً حَاذِقاً أَصِیلًا نَبِیلًا مَکِیناً فَصِیحاً عَاقِلًا فَاضِلًا عَابِداً زَاهِداً سَخِیّاً کَمِیّاً قَانِعاً مُتَوَاضِعاً حَلِیماً رَحِیماً غَیُوراً صَبُوراً مُوَافِقاً مُرَافِقاً لَمْ یُخَالِطْ مُنَجِّماً وَ لَا کَاهِناً وَ لَا عَیَّافا؛ رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) پیش از مبعوث شدن، بیست خصلت از خصلتهاى پیامبران را دارا بودند، که اگر کسى یکى از آنها را داشته باشد، دلیل عظمت اوست؛ چه رسد به کسى که همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پیامبرى امین، راستگو، ماهر، اصیل، شریف، استوار، سخنور، عاقل، با فضیلت، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلیر و با شهامت، قانع، متواضع، بردبار، مهربان، غیرتمند، صبور، سازگار، و نرمخو بودند و با هیچ منجّم (قائل به تأثیر ستارگان)، غیبگو و پیشگویى همنشین نبودند.
(مناقب (ابن شهر آشوب) ج ۱، ص ۱۲۳)
(۴۰) امام حسن عسکری (علیه‌السلام):
الجَهلُ خَصمٌ، وَالحِلمُ حُکمٌ؛ نادانى دشمن است و بردبارى حکمرانى است.
(نزهه الناظر و تنبیه الخاطر ص۱۴۶ ، ح ۱۷)
(۴۱) امام حسن (علیه‌السلام):
اَلخَیرُ الَّذِی لا شَرَّ فِیهِ، اَلشُّکرُ مَعَ النِّعمَه وَ الصَّبرُ عَلَی النّازِلَه؛ خیری که هیچ شری در آن نیست ، شکر بر نعمت و صبر بر مصیبت ناگوار است .
(تحف العقول ص ۲۳۴)
(۴۲) امام علی (علیه‌السلام):
لا یَعدَمُ الصَبورُ الظَّفَرَ و اِن طالَ بِهِ الزَّمان؛ شخص صبور پیروزی را از دست نمی دهد و عاقبت به پیروزی می رسد اگر چه زمانی طولانی بر او بگذرد.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۴۹۹ ، ح ۱۵۳)
(۴۳) امام علی (علیه‌السلام):
مَن لَم یُنجهِ الصَّبرُ أهلَکَهُ الجَزَعُ؛ کسی که صبر وی را نجات نبخشد، جزع و بی تابی وی را از پای در می آورد.
(نهج البلاغه(صبحی صالح) ص ۵۰۲ ، ح ۱۸۹)
(۴۴) امام علی (علیه‌السلام):
ألحِلمُ وَ ألاناهَ تَوأمانِ تُنتِجُهَما عُلو الهِمَّهِ؛ بردباری و وقار دو همزادند که از بلندی همّت زاده می شوند.
(بحارالانوار(ط-بیروت) ج ۶۸ ، ص۴۲۸)
(۴۵) امام محمد باقر (علیه‌السلام):
ما شیبَ شیءٌ بشیءٍ اَحسن مِن حِلمٍ بعلمٍ؛ چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.
(تحف العقول ص ۲۹۲)
(۴۶) امام صادق (علیه‌السلام):
فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ- قَالَ الصَّبْرُ الصَّوْمُ؛ خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است.
(وسائل الشیعه ج ۱۰ ، ص ۴۰۸ ، ح ۱۳۷۱۸)
منبع:
سایت شهید اوینی.
