اشاره:
در این مقاله به صورت مختصر و فهرست وار به مراحل زندگی امام جواد (علیه‌السلام) اشاره شده است. تولد، اسم و کنیه و القاب و سفرهای آن حضرت مورد اشاره قرار گرفته و همچنین از ازدواج آن حضرت سخن گفته شده و اعضای خانواده آن حضرت معرفی گردیده است.
محمد بن علی بن موسی مشهور به امام جواد و امام محمدِ تقی (۱۹۵-۲۲۰ق)، امام نهم شیعیان اثناعشری. کنیه او ابوجعفر ثانی است. او ۱۷ سال امامت کرد و در ۲۵ سالگی به شهادت رسید. در میان امامان شیعه، وی جوان‌ترین امام در هنگام شهادت بوده است.
سنّ کمِ او در هنگام شهادت پدر، سبب شد تا شماری از اصحاب امام رضا(علیه‌السلام)، در امامت او تردید کنند؛ برخی، عبدالله بن موسی، را امام خواندند و برخی دیگر به واقفیه پیوستند، اما بیشتر آنان امامت محمد بن علی(علیه‌السلام) را پذیرفتند.
ارتباط امام جواد(علیه‌السلام) با شیعیان بیشتر از طریق وکلاء و نامه‌نگاری انجام می‌گرفت.
در دوره امامت جوادالائمه، فرقه‌های اهل حدیث، زیدیه، واقفیه و غلات فعالیت داشتند. وی شیعیان را از عقاید آنان آگاه می‌کرد و از نماز خواندن پشت سر آنها نهی و غالیان را لعن می‌نمود.
مناظرات علمی جوادالأئمه(علیه‌السلام) با عالمان فرقه‌های اسلامی در مسائل کلامی همچون جایگاه شیخین و مسئله‌های فقهی مانند حکم قطع کردن دست دزد و احکام حج، از مناظرات معروف امامان معصوم است.
نسب، کنیه و لقب‌ها
محمد بن علی بن موسی بن جعفر، امام نهم شیعیان اثناعشری است که به جوادالائمه شهرت دارد. نسب او با شش واسطه به علی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) پیشوای اول شیعیان، می‌رسد. پدرش امام رضا(علیه‌السلام)، پیشوای هشتم شیعیان است.[۱] مادر او کنیز بود و سَبیکَه نوبیه نام داشت.[۲] [یادداشت ۱]
کُنیه وی ابوجعفر و ابوعلی است.[۳] در منابع روایی، از وی با عنوان ابوجعفر ثانی یاد می‌شود.[۴] تا با ابوجعفر اول (امام باقر(علیه‌السلام) اشتباه نشود.[۵]
لقب وی جواد و ابن الرضا[۶] است. القاب تقی، زکی، قانع، رضی، مختار، متوکل[۷]،مرتضی و منتجب،[۸] را نیز برای او برشمرده‌اند.
زندگی‌نامه
گاهشمار زندگی امام جواد(علیه‌السلام)
- ۱۰رجب ۱۹۵ق. تولد امام جواد(علیه‌السلام)[۹]
- ۲۰۰ ق. سفر امام رضا(علیه‌السلام) به مرو
- آخر صفر ۲۰۳ق. شهادت امام رضا(علیه‌السلام) و آغاز امامت جوادالائمه[۱۰]
- ۱۵ ذی‌الحجه ۲۱۲ق. تولد امام هادی(علیه‌السلام)[۱۱]
- ۲۱۴ق. تولد موسی مبرقع[۱۲]
- ۲۱۵ق. ازدواج با ام الفضل[۱۳]
- ۱۸ رجب ۲۱۸ق. مرگ مأمون و آغاز خلافت معتصم[۱۴]
- ۲۸ محرم ۲۲۰ق. احضار امام جواد(علیه‌السلام) به بغداد توسط معتصم[۱۵]
- آخر ذ‌ی‌القعده ۲۲۰ق. شهادت امام جواد(علیه‌السلام)[۱۶]
بر اساس گزارش مورخان، امام جواد(علیه‌السلام) در سال ۱۹۵ق در مدینه به دنیا آمد. اما درباره روز و ماه ولادت او اختلاف است. بیشتر منابع تولد او را در ماه رمضان دانسته‌اند.[۱۷] برخی روز آن را ۱۵ رمضان[۱۸] و برخی دیگر ۱۹ رمضان[۱۹] گفته‌اند.[۲۰] شیخ طوسی در مِصْباحُ الْمُتَهَجِّد، تاریخ ولادت او را ۱۰ رجب ذکر کرده است.[۲۱]
از برخی روایات برمی‌آید که قبل از تولد جواد الائمه، برخی از واقفیان می‌گفتند علی بن موسی نسلی از خود باقی نمی‌گذارد و با مرگ او سلسله امامت قطع می‌شود.[۲۲] از این‌رو وقتی که جوادالأئمه به دنیا آمد، امام رضا(علیه‌السلام) او را مولودی بابرکت برای شیعیان توصیف کرد.[۲۳] با این حال حتی پس از تولد او نیز، برخی از واقفیان، انتساب او به امام رضا(علیه‌السلام) را منکر شدند. آنان می‌گفتند جوادالأئمه از نظر چهره به پدرش شباهت ندارد، تا اینکه قیافه‌شناسان را حاضر کردند و آنان نسبت بین امام جواد و امام رضا را تأیید نمودند.[۲۴]
درباره زندگی حضرت جواد(علیه‌السلام)، اطلاعات چندانی در منابع تاریخی نیامده است. دلیل آن را محدودیت‌های سیاسی حکومت عباسی، تقیه و عمر کوتاه او دانسته‌اند.[۲۵] او در مدینه زندگی می‌کرد. بنا بر گزارش ابن بیهق، یک بار برای دیدار پدر به خراسان سفر کرد.[۲۶] و پس از امامت نیز چندین بار از سوی خلفای عباسی به بغداد احضار شد.
ازدواج
مأمون عباسی در سال ۲۰۲ق[۲۷] یا ۲۱۵ق[۲۸] دختر خود ام فضل را به عقد امام جواد(علیه‌السلام) در آورد. برخی گفته‌اند: احتمالاً در دیداری که جوادالأئمه با پدر در طوس داشت،[۲۹] مأمون، ام الفضل را به عقد او درآورد.[نیازمند منبع] ابن کثیر بر این باور است که خطبه عقد او با دختر مأمون در زمان حیات علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) خوانده شد، اما ازدواج آنها در سال ۲۱۵ق. در تکریت بوده است.[۳۰]
ازدواج جوادالأئمه با ام الفضل، به درخواست مأمون صورت گرفت.[۳۱] مأمون هدف خود را این می‌دانست که پدر بزرگ کودکی از نسل پیامبر(ص) و امام علی(علیه‌السلام)باشد.[۳۲] شیخ مفید در کتاب الارشاد آورده است، مأمون به دلیل شخصیت علمی محمد بن علی و شوق و شعفی که نسبت به او داشت، ام الفضل دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد؛[۳۳]،[۳۴] اما برخی از پژوهشگران بر این باورند که این ازدواج با انگیزه و اهداف سیاسی انجام شده است از جمله اینکه مأمون می‌خواست از این راه، امام جواد و ارتباط او با شیعیان را کنترل کند.[۳۵] یا خود را علاقمند به علویان نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود باز دارد.[۳۶] این ازدواج اعتراض برخی اطرافیان مأمون را در پی داشت زیرا بیم آن داشتند که خلافت از عباسیان به علویان منتقل شود.[۳۷] امام جواد(علیه‌السلام) مهریه ام الفضل را معادل مهریه حضرت زهرا(س)(۵۰۰ درهم) تعیین کرد.[۳۸]
همسر دیگر جوادالأئمه، سمانه مغربیه است[۳۹] که کنیز بود و به دستور خود ایشان خریداری شد.[۴۰] امام جواد، از ام فضل صاحب فرزندی نشد.[۴۱] و همه فرزندان او از سمانه بودند.[۴۲]
فرزندان
بنابر نقل شیخ مفید، امام جواد(علیه‌السلام) ۴ فرزند به نام‌های علی، موسی، فاطمه و امامه داشت.[۴۳] برخی دختران امام را ۳ تن به نام‌های حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند.[۴۴] در برخی از منابع متأخر از ام محمد و زینب نیز به عنوان دختران آن حضرت یاد شده است.[۴۵]
دوران امامت
محمد بن علی(علیه‌السلام)، پس از شهادت امام رضا(علیه‌السلام) در سال ۲۰۳ق به امامت رسید.[۴۶] دوران امامت او با خلافت دو تن از خلفای عباسی همزمان بود. حدود ۱۵ سال از امامت او در خلافت مأمون(۱۹۳-۲۱۸ق) و ۲ سال در خلافت معتصم(۲۱۸-۲۲۷ق) سپری شد.[۴۷][یادداشت ۲] مدت امامت جوادالائمه ۱۷ سال بود[۴۸] و با شهادت او در سال ۲۲۰ق امامت به فرزندش، امام هادی(علیه‌السلام) منتقل شد.[۴۹]
حاکمان زمان امام جواد(علیه‌السلام)
۱. مأمون عباسی ۱۹۸-۲۱۸ق
۲ .معتصم عباسی ۲۱۸-۲۲۷ق.
پی نوشت:
- طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۶.
- کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۲؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۱۶.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۷۹.
- برای نمونه. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۸۲.
- اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۵۷.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۷۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۱۲، ۱۳.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- طوسی، مصباح المتهجد، المکتبه الاسلامیه، ص۸۰۵.
- طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۱.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۷.
- بحرانی، عوالم العلوم و المعارف، قم، ج۲۳، ص۵۵۳.
- مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۳.
- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۶۴۶.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۹۹؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳.
- برای نمونه ر.ک. اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۹۹.
- اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۶۷؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۱۶.
- ابن فتال، روضه الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.
- طوسی، مصباح المتهجد، المکتبه الاسلامیه، ص۸۰۵.
- ر. ک. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۰.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۰،۲۳،۳۵.
- کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۳.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶-۴۷۷.
- بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۳۶۱ش، ص۴۶.
- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۶۶.
- مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۳.
- بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۳۶۱ش، ص۴۶.
- ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۲۹۵.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱.
- یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۴۵۵.
- مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۸۱-۲۸۲.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۸.
- پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۸.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰-۳۸۱.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۵.
- قمی، منتهی الامال، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۹۷.
- حسّون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۵۱۷.
- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰.
- قمی، منتهی الامال، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۹۷.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۷.
- محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۳۱۶؛ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۴۳۲.
- طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۴.
- پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۰.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
یادداشت ۱: در برخی منابع، مادر امام جواد، از خاندان ماریه قبطیه همسر پیامبر(ص) به شمار آمده(کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۲.) و نام‌های خَیزُران،(کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۲.) ریحانه، سکینه،(طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۶.) نوبیه،(مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳.) درّه و مریسیه نیز برای او ذکر شده است.(قرشی، حیاه الامام محمد الجواد، ص۲۱.)
منبع: بخشی از مقاله امام جواد (علیه‌السلام) در سایت ویکی شیعه.
