۴-۱۷- هم بازی آنها شویم
قال النّبىّ(صلّى اللَّه علیه و آله و سلم): من کان عنده صبىّ فلیتصاب له.(۸۲)؛ رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می‌فرمود: کسی که دارای فرزند است، باید در تربیّت و پرورش او، با اخلاق کودکانه اقدام کند.
شاید برای ترجمه کامل‌تر این روایت، می‌توان این بیت را آورد که:
چون سر و کارت با کودک فتاد***راه و رسم کودکی باید نهاد
عن الاصبغ قال قال امیر المؤمنین (علیه السّلام): من کان له ولد صبا.(۸۳)؛ على (علیه السّلام) فرموده است: کسى که کودکى دارد، باید در راه تربیّت او، خود را تا سر حدّ طفولیت و کودکى تنزّل دهد. و قال(صلّى اللَّه علیه و آله و سلم): رحم اللَّه عبدا اعان ولده على برّه بالاحسان الیه و التّألّف له و تعلیمه و تأدیبه.(۸۴)؛ رحمت خداوند بر پدرى که در راه نیکى و نیکوکارى، به فرزند خود کمک کند، به او احسان نماید و مانند کودکى، رفیق دوران کودکى وى باشد، او را عالم و مؤدّب بار آورد.
بازى پدر و مادر با فرزند مانند لباس نو و کفش قشنگ و اسباب بازى، مایه مسرت و شادمانى کودک است. در اسلام، مسرور کردن کودک، از عبادت است. کارهاى اطفال در موقع بازى کردن و همچنین سخنانى که می‌گویند، حاکى از طرز فکر و روحیّه کودکان و نشان دهنده درجه شخصیّت روانى آنان است.
بزرگسالان می‌توانند در ضمن بازى با کودکان، به درجه هوش و مراتب لیاقت معنوى آنها نیز پى ببرند. عن ابى رافع قال: کنت ألاعب الحسن بن على (علیهما السّلام) و هو صبىّ بالمداحى. فاذا اصاب مدحاتى مدحاته قلت احملنى. فیقول و یحک! أ ترکب ظهرا حمله رسول اللَّه (صلى الله علیه و آله و سلم) فاترکه. فاذا اصاب مدحاته مدحاتى قلت لا احملک کما لا تحملنى. فیقول او ما ترضى ان تحمل بدنا حمله رسول اللَّه (صلى الله علیه و آله و سلم) فاحمله.
ابو رافع با حضرت حسن (علیه السّلام)، که کودک خردسالى بود، با چنین قرار بازى که هر کدام بر پشت هم سوار شوند، بازی را شروع کردند، وقتى نوبت سوارى به ابو رافع می‌رسید، حضرت مجتبى (علیه السّلام) به او می‌گفت: عجب دارم از تو که می‌خواهى بر دوش کسى سوار شوى که پیغمبر او را بر دوش خود سوار می‌کرد. وقتى دوباره نوبت سوارى امام حسن (علیه السّلام) می‌شد ابو رافع می‌گفت: همان طور که تو به من سوارى ندادى من هم تو را بر دوش خود سوار نمی‌کنم.حضرت به او می‌فرمود: آیا میل ندارى کسى را که پیغمبر به دوش خود می‌نشاند، بر دوشت سوار کنى؟! ناچار ابو رافع طفل را بر دوش خود سوار می‌کرد!(۸۵)
غریزه بازى در کودک(۸۶)
عن ابى عبداللَّه (علیه السّلام): الغلام یلعب سبع سنین و یتعلّم الکتاب سبع سنین و یتعلّم الحلال و الحرام سبع سنین.(۸۷)؛ امام صادق (علیه السّلام) می‌فرمود: طفل، هفت سال بازى کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد، هفت سال مقررات زندگى و حلال و حرام قانونى را یاد بگیرد. قَالَ الصَّادِقُ (علیه السّلام): دَعِ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنِینَ وَ یُؤَدَّبْ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَکَ سَبْعَ سِنِینَ…(۸۸)؛ همچنین امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: فرزندت را هفت سال آسوده بگذار تا بازی کند. تا هفت سال نیز به او آداب دینی را بیاموز و هفت سال او را در کنار خودت ملزم به نیکی‌ها کن…
یکى از فوائد بازى کردن، تمرین استقلال اراده و احیاء حس ابتکار است. موقعى که طفل روى خاک‌ها چاه می‌کند، وقتى دست به کار بنایى شده، اطاقک می‌سازد، تمام دستگاه فکرش مانند یک مهندس ساختمان، کار می‌کند و از موفقیت‌هاى خود، لذّت می‌برد. موقعى که در وسط کار، با مانع برخورد می‌کند، چاه فرو می‌ریزد یا اطاقک خراب می شود، به فکر چارهجویى میافتد و همه این کارها، به رشد فکر و بروز شخصیّت او کمک می‌کند.
۴-۱۸-وسیله ی ازدواج فرزندانمان را فراهم کنیم
از جمله وظایف والدین، فراهم کردن زمینه ازدواج برای جوانان است. ازدواج، باعث دوری از زنا و محکم شدن ریشه‌های ایمان است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: اى جوان! ازدواج کن و از زنا بپرهیز که زنا، ریشه‌هاى ایمان را از دلت برمی‌کند.(۸۹)
آیات و روایات در ضمن تشویق جوانان به ازدواج، بخشی از خطاب خود را به سوی والدین و حاکمان و خیّرین جامعه قرار می‌دهد و می‌فرماید: وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ(۹۰)؛ مردان و زنان بى همسر را همسر دهید و همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را، اگر فقیر و تنگ دست باشند، خداوند آنان را از فضل خود بى نیاز می‌سازد، خداوند واسع و آگاه است.
پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: تزوّجوا، و زوّجوا؛ ألا! فمن حظّ امرئ مسلم إنفاق قیمه أیّمه. و ما من شىء أحبّ إلى اللَّه عزّ و جلّ، من بیت یعمر فی الإسلام بالنّکاح. و ما من شیء أبغض إلى اللَّه عزّ و جلّ، من بیت یخرب فی الإسلام بالفرقه- یعنی الطّلاق.(۹۱)
همسر اختیار کنید، و وسایل همسرى دیگران را فراهم آورید، و بدانید که از خوشبختى فرد مسلمان، پرداختن هزینه ازدواج زن بیشوهر است. و هیچ چیز را خداى بزرگ- در اسلام- بیش از خانه اى دوست ندارد که با ازدواج، آبادان شود. و هیچ خانهاى بیش از آن، مورد بغض خداى بزرگ نیست در اسلام که با جدایى زن و شوهر از یک دیگر- یعنى با طلاق- ویران شود.
در روایتی دیگر امام علی (علیه السّلام) می‌فرمایند: أفضل الشّفاعات أن یشفع بین اثنین فی نکاح حتّى یجمع اللَّه بینهما.(۹۲)؛ بهترین میانجی گری ها، آن است که میانجی گرى در ازدواج دو نفر باشد.
امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: من زوّج أعزبا کان ممّن ینظر اللَّه عزّ و جلّ إلیه یوم القیامه.(۹۳)؛ هر کس عزبى را به همسرى برساند، از جمله کسانى است که خداى بزرگ در روز قیامت، به او نظر خواهد کرد. هم چنین پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: سه کار را نباید تأخیر انداخت: نماز اول وقت، دفن میت، و تزویج پسر و دخترى که همسر مناسب یافته اند.(۹۴)پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: حقّ فرزند بر پدر سه چیز است: نام نیکو بر او بگذارد و نوشتن به او بیاموزد و هر گاه بالغ شد براى او همسر بگیرد.(۹۵)
نکته: این توصیه، نه تنها در مورد پسران بلکه با همین بیان شدید، در مورد شوهر دادن دختران نیز مورد توجه دین قرار گرفته است. حضرت امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «مستحبّ است در شوهر دادن دخترى که بالغه است یعنى مکلّف شده، عجله کنند. حضرت صادق (علیه السّلام) فرمودند: «یکى از سعادت‌هاى مرد، آن است که دخترش در خانه او، حیض نبیند».(۹۶)
در رساله آیت الله مکارم شیرازی(مدظله) می‌خوانیم: «مستحبّ است در شوهر دادن دخترى که به حدّ بلوغ رسیده، تعجیل کنند، همچنین در مورد زن دادن به پسرانى که نیاز به همسر دارند».(۹۷)
امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: خداوند در مورد آنچه انسانها به آن نیاز دارند، کوتاهی نکرده و همه ی آنها را به پیامبر آموخت. روزى رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)به منبر رفت و پس از حمد و ثناى الهى فرمود:
أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی عَنِ اللَّطِیفِ الْخَبِیرِ فَقَالَ إِنَّ الْأَبْکَارَ بِمَنْزِلَهِ الثَّمَرِ عَلَى الشَّجَرِ إِذَا أَدْرَکَ ثَمَرُهُ فَلَمْ یُجْتَنَى أَفْسَدَتْهُ الشَّمْسُ وَ نَثَرَتْهُ الرِّیَاحُ وَ کَذَلِکَ الْأَبْکَارُ إِذَا أَدْرَکْنَ مَا یُدْرِکُ النِّسَاءُ فَلَیْسَ لَهُنَّ دَوَاءٌ إِلَّا الْبُعُولَهُ وَ إِلَّا لَمْ یُؤْمَنْ عَلَیْهِنَّ الْفَسَادُ لِأَنَّهُنَّ بَشَرٌ قَالَ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَنْ نُزَوِّجُ فَقَالَ الْأَکْفَاءَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنِ الْأَکْفَاءُ فَقَالَ الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَکْفَاءُ بَعْضٍ الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَکْفَاءُ بَعْض(۹۸)
اى مردم! جبرئیل از پیشگاه الهى نزد من آمد و گفت دختران بکر، مانند میوه درختند. موقعى که می‌رسد اگر چیده نشود، اشعه آفتاب، فاسدش می‌کند و وزش باد، آن را پراکنده می‌سازد. همچنین دختران وقتى به حدّ بلوغ رسیدند و مانند زنان در خویشتن تمایل جنسى احساس نمودند، دارویى جز شوهر ندارند و اگر همسر نگیرند، از فساد ایمن نیستند چه آن که بشرند و بشر، از خطا و لغزش مصون نیست.
۴-۱۹-جز لقمه حلال به آنها ندهیم
از جمله آثار شگفت این عالم، اثر غذای حلال و حرام بر زندگی انسان هاست. در مورد غذایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید دو پاکی رعایت شود: پاکی ظاهری و پاکی باطنی. اگر ظاهر غذایی آلوده باشد، جسم را به بیماری می‌کشاند و وقتی باطن غذا آلوده شد، باعث کدورت و آلودگی باطن انسان می‌شود.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: هر که مستجاب شدن دعایش، او را شادمان می کند، باید کسب خود را پاکیزه گرداند. و فرمود: نخوردن یک لقمه حرام، نزد خدا، محبوبتر از دو هزار رکعت نماز مستحبّ است(۹۹)
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: خداوند فرموده: مَنْ لَمْ یُبالِ مِنْ اَیِّ باب اکْتَسَبَ الدّینارَ وَ الدِّرْهَمَ لَمْ أُبالِ یَوْمَ الْقِیامَهِ مِنْ اَیِّ اَبْوابِ النّارِ اَدْخَلْتُهُ.(۱۰۰)؛ کسى که در کسب مال، پروا ندارد که از کجا می‌آورد، من در قیامت پروا ندارم که از کدام در، او را وارد آتش کنم!
مَنْ کَسَبَ مالاً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ اَفْقَرَهُ اللهُ.(۱۰۱)؛ کسى که از غیر حلال، به کسب مال برخیزد، خداوند او را دچار فقر می‌کند.
مَنِ اکْتَسَبَ مالاً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ کانَ زادُهُ اِلَى النّارِ؛ کسى که از غیر حلال کسب مال کند، آن مال، توشه او به سوى جهنّم است.
امیرالمؤمنین (علیه السّلام) فرمود: شَرُّ الاَْمْوالِ ما لَمْ یَخْرُجْ مِنْهُ حَقُّ اللهِ سُبْحانَهُ؛ بدترین اموال، آن مالى است که حق خدا(خمس و زکات و…) از آن خارج نشده باشد.
ثروتى که زکات، خمس، حق سائل، حق محروم، و دیگر حقوق شرعى آن پرداخت نشده، حلال مخلوط به حرام است، و تصرف در آن جایز نیست، و خوراندن حرام یا حلال مخلوط به حرام به زن و بچّه و دیگران، خود معصیتى غیر از معصیت به دست آوردن حرام، یا حبس حقوق واجبه است.
قرآن کریم در سوره تحریم می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَهُ عَلَیْها مَلائِکَهٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ(۱۰۲)؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسانها و سنگ‌ها است نگاه دارید، آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سخت گیرند، و هرگز مخالفت فرمان خدا نمیکنند و دستورات او را دقیقا اجرا می نمایند.
در این آیه، به خوبی به این نکته اشاره است که ما نه تنها نسبت به مراقبت خود، بلکه نسبت به اطرافیّان خود نیز وظیفه داریم که آنها را از عذاب دوزخ حفظ کنیم.
پی‌نوشت‌ها ۱- أمالی الصدوق۳۷۱، المجلس التاسع و الخمسون ۲- مکارم الأخلاق۲۲۲، فی فضل الأولاد،ص۲۱۸ ۳- مستدرکالوسائل ۱۵/ ۱۶۴، ۵۹،باب استحباب ترک الصبی سبع سنین ۴- التحریم/ ۶ ۵. الصحیفه السجادیه،۱۲۰(۲۵)(و کان من دعائه علیه السلام لولده علیهم السلام) ۶- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار،ج۵۸،۱۸۷،باب۴۴ حقیقه الرؤیا و تعبیرها و فضل الرؤیا الصادقه و علتها و عله الکاذبه،ص ۱۵۱ ۷- شکوهى، غلامحسین؛ تعلیم و تربیت و مراحل آن، ص۶ ۸- امینى، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، ص ۱۴ ۹- أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۹۹ ۱۰- المفردات فی غریب القرآن، ص ۳۳۶ ۱۱- کاردان، علی محمد؛ معنى و حدود علوم تربیتى. ص۱۵ ۱۲- شعراء ۱۳- سیف، على اکبر، روانشناسى پرورشى، ص۱ ۱۴- تلخیص براى توضیح بیشتر ر.ک به فصلنامه حوزه و دانشگاه سال دوم شماره پنجم، رابطه اخلاق و تربیت. ۱۵- شهاب الأخبار، ص ۳۰۹،الباب الرابع ۱۶- نهج البلاغه ص ۳۹۳، ۳۱ و من وصیته وصیه له ع للحسن بن علی ع کتبها إلیه بحاضرین عند انصرافه من صفین، ص ۳۹۱ ۱۷- الخصال ج۲، ۶۱۴ ۱۸- تفسیر نمونه، ج۲، ص ۱۴۱ ۱۹- بقره/ ۲۲۱ ۲۰- نور/ ۳ ۲۱- تحف العقول-ترجمه حسن زاده ۵۸۱ ۲۲- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۴، ص ۱۹۳ ۲۳- شهاب الأخبار،ص ۳۰۹ ۲۴- الحدیت،روایات تربیتى ج۱،۱۸۴ ۲۵- اخلاق در خانواده و تربیت فرزند،سید محمد نجفى یزدى ۲۶- من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفارى ج۵، ۱۴۱ ۲۷- نظام خانواده در اسلام ۲۸- مکارم الأخلاق،ترجمه میر باقرى، ج۱، ۳۹۸ فصل چهارم(در آداب زفاف و آمیزش و غیر از آن)، ص ۳۹۸ ۲۹- مستدرک الوسایل حدیث ۱۶۵۴۵ ۳۰- مستدرک،حدیث ۱۶۵۵۱ ۳۱- مستدرک،حدیث ۱۶۵۵۴ ۳۲- مستدرک،حدیث۱۶۵۶۴ ۳۳- رساله عملیه،[مسأله ۴۵۰ چند چیز بر حائض حرام است] مسأله ۴۵۰ چند چیز بر حائض حرام است: اول: عبادتهایى که مانند نماز باید با وضو یا غسل یا تیمّم به جا آورده شود…دوم: تمام چیزهایى که بر جنب حرام است سوم: جماع کردن در فرج، که هم براى مرد حرام است و هم براى زن، اگر چه به مقدار ختنهگاه داخل شود و منى هم بیرون نیاید، بلکه احتیاط واجب آن است که مقدار کمتر از ختنهگاه را هم داخل نکند و در دبر زن حائض، وطى کردن، کراهت شدیده دارد. ۳۴- إرشاد القلوب إلى الصواب،ج۱، ۱۷۵ الباب الحادی و الخمسون فی أخبار عن النبی ص و الأئمه الأطهار ۳۵- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج۶۳، ۱۷۷باب ۸ التفاح و السفرجل و الکمثرى و أنواعها و منافعها ۳۶- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج۶۳، ۴۴۴ باب ۲۴ مضغ الکندر و العلک و اللبان و أکلها ۳۷- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج۶۳، ۱۳۵ باب ۳ التمر و فضله و أنواعه ۳۸- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج۶۳، ۱۳۵ باب ۳ التمر و فضله و أنواعه ۳۹- من لا یحضره الفقیه، ج۳، ۵۵۳ باب النوادر، ص۵۵۱ ۴۰- اصول کافی ج ۶ صفحه ۴۵،حدیث ۱۲ ۴۱- اصول کافی ج ۶ صفحه ۴۵،حدیث ۱۰ ۴۲- وسائل الشیعه،ج۲۱،۴۶۷،۷۸ باب کراهه استرضاع الحمقاء و العمشاء ۴۳- بحار الأنوار،ج۱۰۰،۳۲۴ و الکافی ج۶، ۴۴ باب من یکره لبنه و من لا یکره ۴۴- وسایل، باب ۱۱ الرضاع و أحکامه ۴۵. بحار الأنوار ج۱۰۰، ۳۲۴ باب ۱۱ الرضاع و أحکامه ۴۶. وسیله النجاه(مع حواشی الإمام) ۷۲۶(مسأله ۸): یستحب أن یختار لرضاع الأولاد، المسلمه العاقله العفیفه الوضیئه ذات الأوصاف الحسنه ۴۷- تفسیر نمونه، ج۱۴، ص: ۵۴۶ ۴۸- نقل روایی تفسیر نمونه از: بحار الانوار جلد ۱۰۳ صفحه ۲۹۵- ۴۹- الحدیت،روایات تربیتى ج۳،۹۰ بستر خواب کودکان ۵۰- الحدیت،روایات تربیتى ج۳، ۹۰ بستر خواب کودکان ۵۱- مکارم الأخلاق، ص ۲۲۳ ۵۲- روایات تربیتی ج۳، ص ۹۰ ۵۳- الحدیت،روایات تربیتى، ج۳، ص ۸۹ ۵۴- همان ۵۵- همان ۵۶- همان ۵۷- الحدیت،روایات تربیتى، ج۳، ص ۹۰ ۵۸. الحدیت،روایات تربیتى، ج۳، ص ۹۰ ۵۹- همان ۶۰- همان ۶۱- همان ۶۲- من لا یحضره الفقیه ج۳، ۴۸۳ باب فضل الأولاد ۶۳- الحکم الزاهره با ترجمه انصارى ۴۴۰،۱۳۲ حب الولد دوست داشتن فرزند ۶۴- الحدیت،روایات تربیتى ج۱، ۱۰۱ورع اجتناب از گناه ۶۵- روضه الواعظین و بصیره المتعظین ج۲، ۳۶۹ فصل فی ذکر حق الولد على الوالد ۶۶- مستدرک الوسائل ۲، ۲۵ البحار ۷۴، ۸۰ ۶۷- الحدیت،روایات تربیتى ج۱،۱۹۲تغییر نام ۶۸- الحدیت،روایات تربیتى ج۱،۱۹۲تغییر نام ۶۹- الحدیت،روایات تربیتى ج۱، ۱۹۲تغییر نام ۷۰- حجرات/ ۱۱ ۷۱- مفاتیح الجنان،حدیث کساء ۷۲- صدرى مازندرانى،حسن،گلهاى باغ خاطره(۱۱۰ خاطره و حکایت جالب و شنیدنى از مقام معظم رهبری) ۷۳- عده الداعی و نجاح الساعی،ص۸۹ ۷۴- مکارم الأخلاق،ترجمه میر باقرى ج۱،ص ۴۲۴ ۷۵- زندگانى حضرت زهرا علیها السلام(نجفى)،ص ۳۳۱ بخش دوازدهم در باره فضائل و مناقب و امامت حضرت حسین ع ۷۶- الحکم الزاهره با ترجمه انصارى،۴۴۵ ۷۷- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار ج۴۳،ص ۲۸۶، باب ۱۲ فضائلهما و مناقبهما و النصوص علیهما صلوات الله علیهما ص۲۶ ۷۸- الحکم الزاهره با ترجمه انصارى۲۰۰،۴۴ عبادتها علیها السلام(عبادت فاطمه علیها سلام الله) ۷۹- امالى شیخ صدوق،ترجمه کمرهاى متن ۳۹۱ مجلس شصت و یکم ۸۰- الخصال ج۲،۶۱۴ ۸۱- الحدیت،روایات تربیتى ج۲،۳۵۱ ۸۲- الحدیت،روایات تربیتى ج۳، ۷۰ بازى با کودک ۸۳- همان ۸۴- همان ۸۵- الحدیت،روایات تربیتى، ج۳، ص ۷۲ ۸۶- برگرفته از کتاب روایات تربیتی،فلسفی ۸۷- طرائف الحکم یا اندرزهاى ممتاز متنج۲،۱۱۷ الحدیث ۱۰۳۶ استحباب تعلیم الصبی الکتابه و القرآن سبع سنین ۸۸- من لا یحضره الفقیه،ج۳،۴۹۲ باب تأدیب الولد و امتحانه ۸۹- الحدیت،روایات تربیتى ج۱،۱۸۲ تسریع در ازدواج ۹۰- نور/۳۲ ۹۱- الحیاه با ترجمه احمد آرام، ج۶، ص ۲۳۰ ۹۲- الحیاه با ترجمه احمد آرام، ج۶، ص۲۳۰ ۹۳- الحیاه با ترجمه احمد آرام، ج۶، ص ۲۳۰ ۹۴- نصایح،ص۱۲۸ فصل پنجم احادیثى بطرزى دیگر ۹۵- الحکم الزاهره با ترجمه انصارى، ص۴۴۶ ۹۶- توضیح المسائل(المحشى للإمام الخمینی)، ج۲، ص ۵۰۱، مسأله ۲۴۵۹ ۹۷- آیت الله مکارم شیرازی، رساله عملبه، بخش ازدواج ۹۸- الکافی، ج۵، ص ۳۳ ۹۹- الحکم الزاهره با ترجمه انصارى ص ۶۲۸ الکسب الحلال و الحرام کسب حلال و حرام ۱۰۰- طرائف الحکم یا اندرزهاى ممتاز، متنج۲، ص ۳۰ ۱۰۱- بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج۶۶، ص ۳۸ ۱۰۲- تحریم/ ۶ منابع ۱- قرآن کریم ۲- نهج البلاغه ۳- الصحیفه السجادیه ۴- آشتیانی،میرزا احمد، طرائف الحکم(اندرزهاى ممتاز)، نرم افزار گنجینه روایات ۵- امینى، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیّت، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۶- انصاریان،حسین،نظام خانواده در اسلام، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۷- حلی،ابن فهد،عده الداعی و نجاح الساعی، نرم افزار گنجینه روایات ۸- حرانی،ابن شعبه،تحف العقول،ترجمه حسن زاده، نرم افزار گنجینه روایات ۹- حر عاملی،محمّد،وسائل الشیعه، نرم افزار نور الفقاهه ۳ ۱۰- حکیمی،الحیات، ترجمه احمد آرام، نرم افزار گنجینه روایات ۱۱- خمینی،روح الله،وسیله النجاه(مع حواشی الإمام)، نرم افزار نور الفقاهه ۳ ۱۲- خمینی، روح الله،توضیح المسائل، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۱۳- دیلمی،شیخ حسن، إرشاد القلوب إلى الصواب، نرم افزار گنجینه روایات ۱۴- راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، نرم افزار گنجینه روایات ۱۵- سیف، على اکبر،روانشناسى پرورشى، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۱۶- شکوهى، غلامحسین؛تعلیم و تربیّت و مراحل آن، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۱۷- صدوق،محمّد(شیخ صدوق)، خصال، نرم افزار گنجینه روایات ۱۸.صدوق،شیخ محمّد، أمالی، نرم افزار گنجینه روایات ۱۹- صدوق،شیخ محمّد،من لا یحضره الفقیه، نرم افزار نور الفقاهه ۳ ۲۰- صدرى مازندرانى،حسن، گلهاى باغ خاطره(۱۱۰ خاطره و حکایت جالب و شنیدنى از مقام معظم رهبرى)،نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۲۱.صابرى یزدى،على رضا و انصارى محلاتی، محمّد رضا،الحکم الزاهره، ترجمه انصارى، نرم افزار گنجینه روایات ۲۲- طبرسی،شیخ حسن،مکارم الأخلاق، نرم افزار گنجینه روایات ۲۳- طیب،سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور ۲۴- کاردان، علی محمّد، معنى و حدود علوم تربیّتى، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۲۵- کلینی، شیخ محمّد، اصول الکافی، نرم افزار نور الفقاهه ۳ ۲۶- فتال نیشابوری، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، نرم افزار گنجینه روایات ۲۷- فلسفی،محمّد تقی،الحدیث(روایات تربیّتی)،نرم افزار گنجینه روایات ۲۸- قاضی قضایی، شهاب الأخبار با ترجمه، نرم افزار گنجینه روایات ۲۹- قمی،شیخ عباس، مفاتیح الجنان، نرم افزار نورالجنان نور ۳۰- مجلسی،محمّد باقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، نرم افزار گنجینه روایات ۳۱- مشکینی،علی، نصایح، نرم افزار گنجینه روایات ۳۲- محدث اربلی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، نرم افزار گنجینه روایات ۳۳- مکارم شیرازی،ناصر، تفسیر نمونه،نرم افزار جامع التفاسیر نور ۳۴- مکارم شیرازی،ناصر،رساله عملیه، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۳۵- نجفی،زندگانى حضرت زهرا علیها السّلام، نرم افزار گنجینه روایات ۳۶- نجفى یزدى، سید محمّد اخلاق در خانواده و تربیّت فرزند، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ ۳۷- نوری،میرزا حسین، مستدرک الوسائل، نرم افزار نور الفقاهه ۳ ۳۸- فصلنامه حوزه و دانشگاه سال دوم شماره پنجم، رابطه اخلاق و تربیّت.، نرم افزار کتاب‌های اسلامی‌در اینترنت ۳ منبع: سایت راسخون؛ نویسنده: عبدالرّضا بختیارون
