آیت الله محمد سند بحرانی، یکی از مراجع تقلید شیعه است که در عرصه های مختلف فقه، اصول، فلسفه و جامعه شناسی اسلامی فعالیت گسترده ای دارد. ایشان به دلیل نظرات نوین و روشنگرانه خود در میان جوانان و تحصیل کردگان شیعه از محبوبیت خاصی برخوردار است. این عالم و محقق، اهل بحرین بوده و اکنون ساکن نجف است.
ولادت در خاندان بازرگانان بحرینی
آیت الله محمد سند بحرانی در ماه رجب ۱۳۸۲ قمرى (مطابق با آذر ماه ۱۳۴۱ شمسى) در بحرین به دنیا آمد. پدرش حاج حمید از بازرگانان بحرین و از ارادتمندان ائمه اطهار (ع) به ویژه سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) بود.
پرورش در خانواده ای که به معارف اسلامی و اهل بیت (علیهم السلام) ارادت خاصی داشتند، تأثیر بسزایی در شکل گیری شخصیت دینی و علمی آیت الله محمد سند بحرانی داشت. بحرین از دیرباز مهد پرورش علما و اندیشمندان اسلامی بوده است و تولد آیت الله محمد سند بحرانی در این سرزمین، بر غنای علمی و دینی این منطقه افزود. ولادت آیت الله محمد سند بحرانی، آغاز راهی پربرکت در عرصه علم، دین و خدمت به اسلام و شیعیان بود. ایشان در طول عمر پربرکت خود، خدمات ارزنده ای به جامعه اسلامی ارائه دادند.
تحصیلات آیت الله محمد سند بحرانی
۱. از کودکی تا نوجوانی
در عنفوان جوانى به ذکاوت و زیرکى مشهور بود، به گونه اى که تحصیلات ابتدایى را در چهار و نیم سالگى آغاز کرد؛ از آنجا که با سن قانونى آغاز تحصیل فاصله داشت، یک آزمون هوش ویژه از وى به عمل آمد. نتیجه اش به گونه اى بود که با این سن کم در مدرسه پذیرفته شد. پانزده و نیم سال داشت که تحصیلات دبیرستانى را به پایان رسانید. در طول دوران تحصیل از دانش آموزان برجسته و ممتاز بود و علاوه بر اشتغال به تحصیل به فعالیت هاى دینى از جمله برپایى نماز جماعت در مدرسه و دیگر جاها مى پرداخت.
۲. ورود به دانشگاه
محمد سند بحرانی پس از گرفتن دیپلم از طریق یک هیئت آموزشى به دانشکده آموزش عالى دیوید گیم لندن راه یافت و در رشته مهندسى تحصیل کرد و با نبوغ ویژه اش با یک سال تحصیل موفق به اخذ مدرک کاردانى شد. در سال دوم ماده هاى تکمیلى را اخذ کرد و به دانشکده تخصصى امپریال ملحق شد.
در این مرحله در تحصیل کوشا بود و در اواخر سال دوم نسبت به ادعاها، اشکالات و اتهامات بى اساس راجع به مذهب اهل بیت (ع) که به منظور بدبین کردن دیگران صورت مى گرفت، عمیقاً به فکر فرو رفت و این در حالى بود که باور داشت بهترین و قوى ترین پاسخ ها را در میراث غنى همین مذهب مى توان یافت و بدان وسیله از مذهب در مقابل ادعاها و اشکالات دفاع کرد.
با این اندیشه بود که تصمیم گرفت تحصیل در دانشگاه هاى انگلیس را رها کند و به شهر مقدس قم، که یکى از مراکز علوم دینى اهل بیت (ع) است، سفر کند. این اندیشه از سابق در ذهنش تبلور یافته بود، اما در دوران تحصیلش در کشورهاى غربى شکوفاتر شد، و سرچشمه آن هم روحیه ولایى بود که از زمان کودکى با گوشت و خونش عجین گشته، باعث مى شد مظلومیت اهل بیت (ع) و غربت امام عصر (عج) را لمس کند.
او شاهد فعالیت هاى فرهنگى دشمنان مکتب اهل بیت (ع) و شبهاتى بود که بین جوانان و دانشجویان مى پراکندند. به این سبب بود که تصمیم به ترک دانشگاه و ورود به حوزه علمیه براى تحصیل علوم و معارف اهل بیت (ع) گرفت تا بتواند به این شبهات پاسخ گوید.
بسیارى از دوستان و استادانش به او اعتراض کردند و کسى که بیشترین مخالفت را با (تصمیم) او داشت، استادى یهودى بود که به نبوغ و استعدادش پى برده بود حتى به او پیشنهاد کرده بود که همه مخارج تحصیلش در لندن را بر عهده بگیرد، اما نتوانست او را از تصمیمش که پیمودن راه خدمت به امام حجت (عج) بود، منصرف سازد.
دلمشغولى شیخ محمد سند بحرانی چگونه رفتن به شهر مقدس قم و عملى کردن این عزم بلند بود. تا این که در سالگرد پیروزى انقلاب اسلامى ایران براى او این فرصت پیش آمد، چرا که گروهى از دانشجویان در تهران از گروهى از دانشجویان لندن براى شرکت در یک همایش فکرى دعوت به عمل آوردند و در پى این دعوت بود که ایشان از لندن به تهران آمد و از شدت شوقى که داشت به جاى رفتن به آن همایش مستقیماً از فرودگاه تهران به شهر مقدس قم رفت!
۳. ورود به حوزه علمیه قم
محمد سند بحرانی در بدو ورود به شهر مقدس قم در سال ۱۴۰۰ق (۱۳۵۸ش) با سختى ها و مشکلات فراوانى (اعم از مالى و حقوقى) رو به رو شد، اما در اثر ارتباط با برخى از علما از این مرحله حقوقى عبور کرد و توانست در یکى از مدارس علوم دینى مستقر شود. او اشتیاقى وافر داشت به طورى که شب و روز و در ایام تحصیل و در تعطیلات او را به کسب علم وا مى داشت.
این اشتیاق وافر باعث شد هر آنچه مانع دانش پژوهى وى مى شد، از سر راه برداشته شود. سر انجام دروس مقدمات و سطح و سطوح عالى را (که معادل کارشناسى و کارشناسى ارشد در دانشگاه است) در طى سه سال و نیم در سال ۱۴۰۳ ق (۱۳۶۱ ش) به پایان رساند! دلیل کسب این موفقیت این بود که او شب و روز نداشت! و به طور مستمر و پر حجم حتى در تعطیلات تابستانى و جز آن، حتى در شب همان روز درسى اش هم درس مى خواند.
شیخ محمد سند بحرانی کتاب هاى درسى متداول در نظام آموزشى حوزه در ادبیات عرب (شامل صرف و نحو و بلاغت و عروض) و نیز متون کهن همچون شرح نظام، مطول، شرح شمسیه و مغنى اللبیب را در محضر اساتید حوزه خواند. همچنین منطق و فلسفه و علم هیئت را نیز تحصیل کرد. پس از اتمام دروس سطح عالى بود که به درس خارج پیوست.
از علما و بزرگان حوزه عراق (نجف) و ایران که به سبب اوضاع سیاسى که براى عراق پیش آمد در قم مجتمع بودند، بهره ها برد و با استفاده از این فرصت طلایى بود که شخصیت علمى اخلاقى اش زیر نظر بزرگان حوزه و مراجع عظام شکل گرفت. ایشان نزد علماى بزرگ حوزه علمیه در فقه و اصول و تفسیر و رجال تلمذ کرد و همگان بر دانش و فضل وى با وجود سن کمش گواهى دادند.
۴. اساتید آیت الله شیخ محمد سند بحرانی
در میان علماى حوزه علمیه نجف و قم که آیت الله شیخ محمد سند بحرانی بهره برد می توان از این بزرگان نام برد:
- آیت الله سید محمدرضا گلپایگانى بحث حدود و نیز مباحث قضاء و شهادات (از طریق گوش دادن به نوارهاى درسى حدود هزار جلسه).
- آیت الله سید محمد روحانى. نه سال در قم دوره اصول و نیز بحث بیع و بخشى از خیارات. و حدود سه سال شرکت بحث هایى که در ایام تعطیل در موضوع قواعد فقهى و اصولى برگزار مى شد و در جلسه استفتاء هم ادامه یافت.
- آیت الله میرزا هاشم آملى لاریجانى (درس خارج کتاب الصلاه عروه الوثقى به مدت هشت سال)
- آیت الله سید على فانى (بهره مندى دوساله به طور فشرده از مباحث محورى علم اصول به شکل عرضه و مباحثه؛ نیز کتاب طهارت، صلات، اجاره، قضاء و مجموعه اى از قواعد تفسیر)
- آیت الله حسین وحید خراسانى (دوره اصول قدیمى به مدت هشت سال)
- آیت الله میرزا جواد تبریزى (درس فشرده فقه و اصول معظم به مدت سه سال و مشارکت در جلسه تدوین کتاب منهاج الصالحین)
- آیت الله علامه حسن زاده آملى(کتاب اشارات در علوم عقلى).
- آیت الله جوادى آملى(کتاب هاى شفاء، اسفار، و فصوص الحکم).
- آیت الله یحیى انصارى شیرازى (آیت الله سند نزد ایشان که از شاگردان علامه طباطبایى است- عقائد، شرح تجرید، منظومه منطق و حکمت سبزوارى و یکى از مجلدات اسفار را خواند)
- محقق کجورى (از شاگردان محقق عراقى و میرزا مهدى اصفهانى صاحب مکتب تفکیک).
- آیت الله سید محمد تقى قمى (شرکت در جلسه هفتگى ایشان به مدت پنج سال در اوایل زمانى که در درس خارج فقه شرکت مى کرد)
- شیخ مازندرانى (فقیه، مفسر و متکلم، شاگرد آیت الله سید هادى میلانى)
- شیخ احمدیان (از از اعضاى اصلى هیئت استفتاى مرجع عالى قدر آیت الله سید عبد الهادى شیرازى)
- آیت الله محمد حسین حججى (فقیه محقق و مفسر و صاحب تفسیر ۱۲ جلدى(چاپ نشده) از شاگردان آیت الله حسین حلى و آیت الله خویى و مرحوم آیت الله سید محمود شاهرودى)
- سید محمود دهسرخى (عالم زبردست و حدیث شناس و ضمناً پدر خانم آیت الله سند)
- آیت الله سید محمد جواد ذهنى (سه دوره کتاب تشریح الافلاک شیخ بهایى و کتاب هیئت فارسى و نیز برخى علوم غریبه)
- مرحوم مدرس افغانى(در ادبیات عرب) وى در ادبیات و لغت مورد اعتماد علما بود و شاگردان زیادى تربیت کرده بود.
- آیت الله محمد تقى بهجت (به مدت پانزده سال رفت و آمد به طور متناوب ماهانه یا در مناسبت ها نزد این فقیه عارف به منظور تهذیب نفس)
- آیت الله شیخ محمد غروى (با تلمذ در محضر این مجتهد برجسته و صاحب نظر در عرفان و نیز نزد دیگر علماى بزرگ مباحثى آموخت و تجاربى اندوخت و براى شناخت راه هاى پاسخ گویى به طعنه ها و نقد هاى بر عرفان کوشید)
- آیت الله سید احمد خوانسارى (شاگرد صاحب کفایه)
- مرحوم میرزا کاظم تبریزى (به مدت چهار سال)
۵. تدریس درس خارج
آیت الله محمد سند بحرانی خیلى زود هنگام تدریس خارج را به درخواست مرحوم آیت الله سید محمد روحانى و آیت الله میرزا هاشم آملى شروع کرد. این دو بزرگوار او را شایسته و واجد شرایط تدریس خارج مى دانستند. ایشان هم به طور مستمر به تدریس در فقه و اصول و رجال و عقائد و تفسیر مى پرداخت.
تألیفات آیت الله محمد سند بحرانی
آیت الله محمد سند بحرانی در ایام تحصیل و تدریس از تحقیق و تألیف در زمینه هاى پیش گفته و نیز در مورد اوضاع و اتفاقات جامعه اش آن غافل نبود، و به محض مواجهه با یک مشکل سعى مى کرد آن را به شیوه علمى و فقهى حل کند. کتاب هاى زیر از جمله تألیفات ایشان است:
۱. فقه
منهاج الصالحین؛
سند الناسکین؛
سند الناسکین شرح استدلالی للمناسک؛
استفتاءات الحج و العمره؛
شرح العروه الوثقى؛
إتمام المسافر فی جمیع مشاهد المعصومین (علیهم‌السلام)؛
الشهاده الثالثه؛
الموسوعه القضائیه؛
هیویات فقهیه؛
فقه المصارف و البنوک؛
ملکیه الدوله الوضعیه؛
فقه الطب؛
القواعد الفقهیه؛
رسالتان فی ماء الشعیر الفقاع و ملت الشعیر؛
تحدید الفجر.
۲. عقاید
الإمامه الإلهیه؛
الدائره الإصطفائیه الثانیه؛
مقامات النبی و النبوه؛
مقامات فاطمه (س) فی الکتاب و السنه؛
دفاع عن النبی(ص) کرامه الإنسانیه؛
الرجعه؛
بصائر عقائدیه؛
المسائل العقائدیه؛
الفوائد العقائدیه؛
أصول إستنباط العقائد؛
خلاصه معرفیه؛
عوالم الإنسان و منازله؛
إسلام معیه الثقلین؛
نظریه الإعتبار القدیمه و الحدیثه؛
نیات و خواطر؛
العقل العملی.
۳. امام زمان(عج)
الإمام المهدی(عج) و الظواهر القرآنیه؛
فقه علائم الظهور؛
المشروع السیاسی للإمام المهدی(ع)؛
المهدیون الاثنا عشر؛
دعوى السفاره فی الغیبه الکبرى.
۴. شعائر
الشعائر الدینیه؛
الشعائر الحسینیه؛
أسرار زیاره الأربعین؛
التوسل عباده توحیدیه.
۵. سیره
الإمام الحسن بن علی (ع) شجاعه، قیاده؛
نتف من حیاه الإمامین الکاظمین (علیهماالسلام)؛
نبذه من حیاه العسکریین (علیهماالسلام)؛
زینب سر أصحاب الکساء (علیهماالسلام)؛
عداله الصحابه.
۶. فقه سیاسی
أسس النظام السیاسی عند الإمامیه و الحاکمیه بین النص و الدیمقراطیه؛
التوحید فی المشهد الحسینی؛
العولمه و الإرهاب؛
مسائل معاصره فی الساحه الدولیه؛
الرأی الآخر فی الوحده و التقریب.
۷. تفسیر
کتاب ملاحم المحکمات؛
أمومه الولایه و المحکمات لتفسیر القرآن.
۸. اصول فقه
سند الأصول فی جزأین و تتلوهما؛
بحوث فی الإجتهاد و التقلید الأصولی.
۹. رجال
مبانی علم الرجال
نظرات و دیدگاه های آیت الله محمد سند بحرانی
۱. تاکید بر اجتهاد و استنباط: ایشان بر اهمیت اجتهاد و استنباط در فقه اسلامی تاکید فراوان دارند و معتقدند که فقیه باید با توجه به شرایط زمان و مکان، احکام شرعی را استنباط کند.
۲. نگاه نو به مسائل اجتماعی: آیت الله محمد سند بحرانی به مسائل اجتماعی از جمله حقوق بشر، آزادی و عدالت اجتماعی نگاهی نو و مبتنی بر آموزه های اسلامی دارند.
۳. مبارزه با افراطی گری: ایشان با افراطی‌گری و خشونت در هر شکل آن مخالف بوده و بر لزوم گفت و گو و تعامل میان ادیان و مذاهب تاکید دارند.
فعالیت های اجتماعی آیت الله محمد سند بحرانی: فراتر از مرزهای فقه
آیت الله محمد سند بحرانی، علاوه بر تبحر در حوزه های فقه و اصول، به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز نگاهی ژرف و عمل گرا دارند. ایشان همواره بر ارتباط تنگاتنگ دین با زندگی اجتماعی و سیاسی تاکید داشته اند و معتقدند که دین باید پاسخ گوی نیازهای روز جامعه باشد.
برخی از مهم ترین فعالیت های اجتماعی ایشان عبارتند از:
۱. تاکید بر حقوق بشر در اسلام
آیت الله محمد سند بحرانی با استناد به آموزه های قرآنی و روایات، بر اهمیت حقوق بشر و کرامت انسانی تاکید فراوان دارند. ایشان معتقدند که اسلام دین عدالت و برابری است و همه انسان ها فارغ از نژاد، رنگ و مذهب، از حقوق یکسانی برخوردارند.
۲. مبارزه با تبعیض و نابرابری
آیت الله محمد سند بحرانی به شدت با هرگونه تبعیض و نابرابری در جامعه مخالف بوده و بر لزوم ایجاد جامعه‌ای عادلانه و برابر تاکید دارند.
۳. حمایت از محرومان و مستضعفان
آیت الله محمد سند بحرانی همواره از محرومان و مستضعفان جامعه حمایت کرده و بر لزوم کمک به آن‌ها تاکید دارند. ایشان معتقدند که کمک به نیازمندان یکی از مهم ترین واجبات دینی است.
۴. توجه به مسائل زنان
آیت الله محمد سند بحرانی به مسائل زنان توجه ویژه دارند و بر لزوم ارتقای جایگاه زنان در جامعه و بهره مندی آن ها از حقوق برابر تاکید می کنند.
۵. مبارزه با فساد
ایشان با فساد در همه سطوح مخالف بوده و بر لزوم مبارزه با فساد و شفاف سازی امور تاکید دارند.
۶. گفت و گو با ادیان دیگر
آیت الله محمد سند بحرانی بر اهمیت گفت و گو با ادیان دیگر و ایجاد وحدت میان ادیان تاکید دارند. ایشان معتقدند که همه ادیان الهی به دنبال سعادت انسان ها هستند و می توانند با هم همکاری کنند.
۷. حمایت از آزادی های مدنی
آیت الله محمد سند بحرانی معتقدند که آزادی های مدنی از جمله آزادی بیان، آزادی اندیشه و آزادی تجمع، از حقوق اولیه انسان ها است و باید در چارچوب قانون تضمین شود.
سخنرانی ها و مصاحبه ها
آیت الله محمد سند بحرانی در سخنرانی ها و مصاحبه های متعدد خود به این مسائل پرداخته و دیدگاه های روشنگرانه ای را ارائه داده اند. ایشان با زبانی ساده و شیوا، مفاهیم پیچیده اسلامی را برای عموم مردم تبیین می کنند و به سوالات آن ها پاسخ می دهند.
جمع بندی
آیت الله محمد سند بحرانی، مرجع تقلید شیعه و اندیشمندی جامع الاطراف است که با نگاهی نو و روشنگرانه به مسائل دینی و اجتماعی، توانسته است جایگاه ویژه ای در میان شیعیان به ویژه نسل جوان پیدا کند. آثار و فعالیت های ایشان می تواند برای عموم علاقه مندان به مباحث دینی و فلسفی بسیار مفید باشد.
منابع
- سایت رسمی آیت الله محمد سند بحرانی
- سایت مرکز تحقیقات کامپیوتری نور
- سایت ویکی نور
