پیش از این که به احتجاج امام هادی (علیه السلام) در باره توحید بپردازیم جا دارد مقداری راجع به امام هادی (علیه السلام) و جایگاه توحید در اسلام بحث گردد:
امام هادی علیه السلام
علی بن محمد مشهور به امام هادی یا امام علی النقی (۲۱۲-۲۵۴ق) دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد(علیه السلام) است. او از ۲۲۰ تا ۲۵۴ق به مدت ۳۴ سال، امامت را به عهده داشت. امام هادی با چند تن از خلفای عباسی از جمله متوکل همزمان بود و بیشتر سال های امامت را در سامرا تحت نظارت حاکمان عباسی گذراند.
از امام هادی (علیه السلام) احادیثی در امور اعتقادی، تفسیر، فقه و اخلاق روایت کرده‌اند. در بخشی از این روایات، به مباحث کلامی همچون تشبیه و تنزیه و جبر و اختیار پرداخته شده است. زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه نیز از او نقل شده است.
امام هادی (علیه السلام) به واسطه جمعی از وکیلان که سازمان وکالت خوانده می‌شد، با شیعیان ارتباط داشت. عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، ایوب بن نوح و حسن بن راشد از اصحاب او بودند.
مزار امام هادی در سامرا از زیارتگاه های شیعیان در عراق است. این زیارتگاه به دلیل دفن او و فرزندش امام حسن عسکری(علیه السلام)، حرم عسکریین خوانده می شود. حرم عسکریین در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش طی حملات تروریستی تخریب شد. ستاد عتبات عالیات ایران از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ش آن را بازسازی کرده است.
جایگاه توحید
توحید، بنیادی‌ترین اصل اعتقادی در اسلام، به معنای یکتا و بی مانند دانستن خداوند، و همچنین بی‌شریک بودن او در خلق جهان. نخستین جملات حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در آغاز دعوت مردم به اسلام، حاوی شهادت بر یکتایی خدا و دوری از شرک بوده است. توحید همچنین در قرآن کریم و روایات معصومین، مورد توجه قرار گرفته و سوره توحید در همین موضوع است.
توحید در فرهنگ اسلامی در برابر شرک دانسته شده و متکلمان مسلمان، مراتبی برای آن برشمرده‌اند؛ این مراتب عبارتند از: توحید ذاتی به معنای اعتقاد به یگانگی ذات خدا، توحید صفاتی به معنای یکی بودن ذات الهی با صفات او، توحید افعالی به معنای آنکه خداوند نیازی به کمک و یاور ندارد، و نیز توحید عبادی به معنای آنکه جز خداوند کسی سزاوار پرستش نیست، چهار مرتبه در باور به توحید است که اولین مرتبه آن توحید ذاتی و بالاترین مرتبه، توحید افعالی است.
براهین و استدلال‌های متفاوتی برای اثبات توحید، در آیات قرآن کریم، احادیث معصومان و همچنین آثار فیلسوفان و متکلمان مسلمان وجود دارد. برهان تمانع، برهان بعثت انبیاء و برهان تعین، نمونه‌هایی از این دلایل هستند.
احتجاج
فردى [طى ارسال نامه اى] از آن حضرت امام هادی (علیه السلام) در باره توحید پرسید که آیا پیوسته خداوند یکتا بوده و هیچ چیزى با او نبوده سپس همه اشیاء را پدید آورده و اسماء را براى خود برگزیده، و پیوسته اسماء و حروف از قدیم با او بوده؟
امام هادی (علیه السلام) مکتوب داشت: خداوند پیوسته موجود بوده سپس آنچه اراده کرد تکوین بخشید، نه کسى مخالف اراده اوست، و نه عیبجوى در حکم او، اوهام أهل و هم به بیراهه افتاد و دیده نظارهگران به قصور کشید، و وصف وصف کنندگان به فنا گرائید، و سخن أهل باطل از درک شگفتى شأن یا وقوع دستیابى بر مرتبه بالاى او به اضمحلال و نابودى رسید، او در موضعى است که نهایتى ندارد، و در مکانى است که با هیچ دیده و هیچ عبارتى نمىتوان بر او واقع گشت! هرگز هرگز!!.[۱]
جمع بندی
علی بن محمد مشهور به امام هادی یا امام علی النقی (۲۱۲-۲۵۴ق) دهمین امام شیعیان و فرزند امام جواد (علیه السلام) است. بنیادی‌ترین اصل اعتقادی در اسلام، به معنای یکتا و بی‌مانند دانستن خداوند، و همچنین بی شریک بودن او در خلق جهان. نخستین جملات حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در آغاز دعوت مردم به اسلام، حاوی شهادت بر یکتایی خدا و دوری از شرک بوده است.
امام هادی راجع به توحید فرماد: خداوند پیوسته موجود بوده سپس آنچه اراده کرد تکوین بخشید، نه کسى مخالف اراده اوست، و نه عیبجوى در حکم او.
پی نوشت
[۱] . الاحتجاج-ترجمه جعفرى، ج۲، ص: ۵۲۶
منبع: الاحتجاج- ترجمه جعفرى، ابو منصور طبرسى- ترجمه از بهزاد جعفرى، انتشارات اسلامیه، تهران، اول، ۱۳۸۱ ش
