برفراز قبر و ضریح حضرت امام حسین علیه السلام گنبد زیبا و مرتفعى وجود دارد که از دور جلوهاى خاص به کربلا بخشیده است و عظمت هنرى و معنوى آن چشم هر بینندهاى را خیره مىکند و دلها را مجذوب خویش مىسازد. نخستین گنبدى که بر فراز مرقد امام ساخته شد در زمان منتصر عباسى بود. او پدرش متوکل را به قتل رساند و به ساختن بقعه و بناى حرم پرداخت. این گنبد، که تا ۲۷۳ ق پا برجاى بود، رو به ویرانى نهاد و در آن سال محمد بن زید علوى، از علویان طبرستان، به صورت باشکوهى آن را بازسازى کرد.[۱]چندى بعد، عضدالدوله دیلمى، آن را تزیین کرد. این گنبد در ۴۰۷ ق در آتش سوخت و بخشى از آن تخریب و توسط ابن سهلان تعمیر شد. در دوران حکومت جلایریان، که از دست نشاندههاى ایلخانان مغول بودند، این گنبد را از نو بر روى چهار طاق و در چهار جهت استوار و به صورت بسیار زیبا و شکل هندسى ماهرانهاى ساختند و روح معمارى اسلامى را در آن به نمایش گذاشتند. شاه عباس صفوى آن را از نماى بیرونى بازسازى کرد و به کاشى کارى و نماى داخلى آن پرداخت و با نقشها و خطهاى زیبا، به اسامى امامان دوازدهگانه شیعه مزین ساخت.
در ۹۴۱ ق سلطان سلیمان قانونى، از پادشاهان عثمانى و سنى مذهب، نماى خارجى گنبد را با گچ مرمت و سفید کارى کرد.[۲]پس از آن آقا محمد خان قاجار در ۱۲۱۱ ق آن را با پوششى از طلا زراندود کرد.[۳]حدود بیست سال بعد طلاها دچار آسیب و زنگ زدگى شد. ساکنان کربلا، با ارسال نامهاى، از فتحعلى شاه مساعدت خواستند. شیخ جعفر کاشفالغطاء به عنوان نماینده آنان، با شاه و سران و مردم نیکوکار شهرهاى ایران ارتباط برقرار کرد.
سر آخر، به دستور فتحعلى شاه در ۱۲۳۲ ق پوشش گنبد عوض شد و طلاى بهترى در آن به کار رفت.[۴]ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۷۳ ق دوباره پوشش طلاى گنبد را بازسازى کرد و کتیبهاى در سمت راست آن با این عبارت نگاشت:
«تذهیب القبه الحسینیه على عهد السلطان ناصر الدین شاه قاجارى، کتبه محمد حسین الشهیر بالمشهدى ۱۲۷۳ ق و جدد بناها و قسم من تذهیبها فى سنه ۱۲۷۳ ق».[۵]این گنبد حدود ۳۷ متر ارتفاع دارد. در بالاى آن میلهاى از طلا نصب شده و بر فراز آن چراغ نورانى قرار دارد. در قسمت ازاره گنبد، دوازده پنجره نور و هوا را به داخل حرم منتقل مىکند. به گفته عبدالصالح آل طعمه، تولیت حرم، در این گنبد ۷۵۲۶ خشت طلا به کار رفته و مجموع سطح طلا کارى شده آن ۳۰۱ متر مربع است.[۶]در طرف دیگر گنبد این کتیبه به چشم مىخورد: «و قد تشرف بتعمیر هذه القبه المبارکه الشریفه المنوره بعون اللَّه تعالى السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان بن سلطان ناصر الدین شاه قاجارى خلد اللَّه ملکه».
قسمت بیرونى ساقه گنبد با آیه هایى از سوره منافقون به خط ثلث زینت بخش این معمارى اسلامى است که به خط شیخ جواد على است و تاریخ ۱۳۷۱ ق را در خود دارد.
در رأس قسمت خارجى آن نیز کتیبه اى حاوى سوره فجر دیده مى شود.[۷]
پی نوشت:
[۱]. مدرسى، همان، ۲۳۴.
[۲]. جعفر الخلیلى، موسوعه العتبات المقدسه، ۸/ ۱۶۰.
[۳]. سفرنامه ادیب الملک به عتبات، ۱۵۹. آقا محمد خان که دچار سکته شده و سلامتى خود را بازیافته بود بهعبدالرزاق خان حاکم کاشان دستور داد با تعدادى مهندس و زرگر گنبد امام حسین علیه السلام را به طور کامل طلا کارى و زر اندود کنند( مدرسى، همان، ۳۴۵).
[۴]. مدرسى، همان، ۴۰۳.
[۵]. آل طعمه، همان، ۱۷۳. براى انجام بازسازى و تذهیب گنبد، ناصرالدین شاه، شیخ عبدالحسین تهرانى رابا مال و ثروت فراوانى به کربلا اعزام داشت( مدرسى، همان، ۳۰۶).
[۶]. همان جا.
[۷]. همان جا.
