انسان محتاج و نیازمند هرگاه در برابر کسی قرار بگیرد که قادر به برآورده نمودن حاجت اوست و به ویژه اگر ان کس خدای متعال باشد و ضعف و ناتوانی خود را در برابر او احساس کند، خود بخود منفعل شده و اشک بر چشمانش جاری می گردد و حالت التماس و زاری را به خود می گیرد.
بنابراین یکی از مهمترین آدب دعا گریستن در حال دعا می باشد و اگر کسی در دعا گریه اش نگیرد حکایت از آن دارد که او با اخلاص خداوند را نمی خواند.
در عدّه الدّاعى[۱] آمده است که گریه از مهم ترین آداب دعا و بالاترین حالات آن است، زیرا:
اوّلا: گریه دلالت بر رقّت قلب دارد و رقّت دل نشانه اخلاصى است که موجب استجابت دعاست. امام صادق علیه السلام فرموده است: «هرگاه بدنت لرزید و چشمت گریست و قلبت ترسید پس بگیر، بگیر که حاجتت نزدیک و به تو توجهى شده است.»[۲]
و نیز همان طورى که در حدیث آمده خشکى چشم ناشى از قساوت دل و گویاى دورى از رحمت خداست. از جمله چیزهایى که خداوند به موسى وحى فرمود این است: اى موسى! آرزوهایت را در دنیا دراز مکن تا دلت سخت نشود، و سخت دل از من دور است».[۳] و نیز دعاى سخت دل مردود است؛ چه امام صادق علیه السلام فرموده است: «خداوند دعاى سخت دل را نمى پذیرد.»[۴]
ثانیا: گریه دلالت بر انقطاع از خلق و زیادى خشوع نسبت به خالق دارد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد نوایى از حزن و اندوه در دل او برقرار مى کند، چه خداوند هر دل اندوهگین را دوست مى دارد و کسى را که از خوف خدا بگرید هرگز وارد دوزخ نمى کند؛
مگر آن که شیر به پستان باز گردد و هرگز غبار جهاد در راه خدا و دود جهنّم در بینى مؤمن جمع نمى شود، و هرگاه خداوند بندهاى را دشمن بدارد نواى خنده اى در دلش قرار مى دهد، و خنده دل را مى میراند، و اللّه لا یحبّ الفرحین.»[۵]
ثالثا: گریه موافق با اوامر حقّ تعالى و سفارشهایى است که به پیامبرانش کرده در آنجا که فرموده است: «اى عیسى! از چشمانت اشک و از دلت خوف و خشیت به من ببخش.»[۶] و به موسى علیه السلام فرموده است: «در هنگامى که با من مناجات مى کنى با خوفى برخاسته از دلى بیمناک با من مناجات کن …» تا آنجا که مى گوید: «از کثرت گناهان مانند کسى که از دشمنش بگریزد به من فریاد زن.»[۷]
رابعا: در گریه ویژگیها و ثوابهایى است که در دیگر طاعات یافت نمى شود، سپس صاحب عدّه اخبار بسیارى را در فضیلت گریستن به هنگام دعا نقل کرده است.[۸]
اگر گریه بر تو دست ندهد خود را به گریه وادار کن، چه امام صادق علیه السلام فرموده است: «و اگر تو را گریه اى نیست خود را به گریه وادار کن.»[۹]
از سعید بن یسار نقل شده که گفته است: به ابى عبد اللّه علیه السلام عرض کردم: آیا اگر در دعا گریه به من دست ندهد خود را به گریه وادار کنم؟ فرمود: «آرى هر چند به اندازه سر مگسى باشد.»[۱۰]
از ابى حمزه روایت است که ابى عبد اللّه علیه السلام به ابى بصیر فرمود: «اگر از وقوع امرى بیمناک شدى و یا حاجتى داشتى ابتدا خداوند را به گونهاى که سزاوار اوست حمد و ثناگو و سپس بر پیامبرش صلوات بفرست و خود را به گریه وادار کن اگر چه به اندازه سر مگسى باشد. پدرم مى فرمود: نزدیکترین حالات بنده به پروردگار عزّ و جلّ زمانى است که در سجده و گریان باشد.»[۱۱]
و نیز از آن حضرت نقل شده است: «اگر گریه ات نمى آید خود را به گریه وادار کن که اگر به اندازه سر مگسى اشک بریزى به به (خوشا به حالت).»[۱۲]
پی نوشت ها
[۱] .عدّه الدّاعى، ص ۱۱۹.
[۲] . کافى، ج ۲، ص ۴۷۸.
[۳] . کافى، ج ۲، ص ۳۲۹.
[۴] . همان مأخذ، ج ۲، ص ۴۷۵.
[۵] . ارشاد دیلمى صدر حدیث در باب حزن، و تمام آن در باب گریه از خوف خدا. و خداوند شادمندان را دوست نمىدارد.
[۶] . امالى شیخ، مستدرک حاکم، ج ۲، ص ۲۹۴؛ تحف العقول ابن شعبه بطور مرسل، ص ۵۰۱؛ کافى کلینى، ج ۸، ص ۱۴۱ بطور مسند.
[۷] . کافى، ج ۸، ص ۴۲.
[۸] فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، راه روشن: ترجمه کتاب المحجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج۲، ص ۴۱۹، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى – مشهد مقدس (ایران)، چاپ: ۱، ۱۳۷۲ ه.ش.
[۹] . کافى، ج ۲، ص ۴۸۳.
[۱۰] . کافى، ج ۲، ص ۴۸۳.
[۱۱] . کافى، ج ۲، ص ۴۸۳.
[۱۲] . کافى، ج ۲، ص ۴۸۳.
