گروه درمانی وسواس یکی از روش های درمانی بسیار موثر در درمان وسواس و شک و تردید های بیمارگونه است که در قالب یک گروه همراه با یک درمانگر انجام می شود.
کار گروهی به معنای کار کردن دو یا چند فرد با یکدیگر به منظور دست یافتن به هدفی مشخص و بر مبنای تفکرات و مهارت های آنان است که به دو صورت حضوری و مجازی انجام می پذیرد.
یکی از بزرگترین عوامل تعیین کننده موفقیت انسان در کارها، توانایی و عملکرد او در یک جمع و گروه به عنوان تیم است. کار کردن در شرایط گروهی کمک می کند که فرد سریعتر، موثرتر و مسئولیت پذیرتر باشد و همین امر به افزایش انگیزه افراد و بالا رفتن سطح یادگیری آنان کمک می کند؛ حتی در تیم های مجازی که کار ها از راه دور انجام می شود نیز بازخورد مثبت کار گروهی به خوبی نمایان است.
جایگاه کار گروهی در اسلام
در آموزه های اسلامی نیز بر فعالیت گروهی، همکاری و همیاری[۱] برای رسیدن به نتیجه مطلوب و بهتر، تاکید زیادی شده و کار های جمعی در موارد گوناگون، خواه در مسائل اقتصادی و خواه در دعا و مسائل معنوی و علمی مورد تاکید قرار گرفته است.[۲]
اساسا اسلام تنها دینی است که بنیان خود را بر اجتماع نهاده و این معنا را به صراحت اعلام کرده و در هیچ شانی از شئون بشری مسئله اجتماع را مهمل نگذاشته است تا بدانجا که روح اجتماع را به نهایت درجه امکان در کالبد احکامش دمیده است.[۳]
از این رو کار گروهی و فعالیت جمعی به عنوان روشی مهم در فرایند زندگی انسان محسوب شده و در حوزه های گوناگون زندگی و علوم مختلف از جمله روانشناسی دارای جایگاهی بسیار مهم و ثمربخش است.
اثربخشی گروه درمانی وسواس
امروزه حرکت سنجیده به سوی مراقبت و بهداشت روان آغاز شده و در این راستا استفاده از روان درمانی گروهی رفتاری در درمان وسواس، از لحاظ درمانی به چند دلیل می تواند موثرتر باشد:
- نخست اینکه گروه درمانی وسواس از لحاظ هزینه، به صرفه تر از درمان فردی است، چون به تعداد درمانگر کمتری نیاز دارد و هزینه درمان درمانجو به طور چشمگیری کاهش می یابد.
- دوم اینکه می توان از رفتار درمانگر هایی که در زمینه های خاصی آموزش دیده اند، استفاده کرد و بدین ترتیب، امکان درمان بیشتری برای بیماران فراهم نمود. به عبارت ساده تر، فرایند درمان به صورت تخصصی تر و مفید تر انجام می شود.
- سوم اینکه عوامل درمانی که مختص گروه درمانی وسواس به شمار می روند، اثر بخشی درمانی فردی را بالا می برند. این عوامل درمانی عبارتند از:
۱- باور به فراگیر بودن اختلال وسواس و ابتلای دیگران به آن
در گروه درمانی وسواس، آگاهی از این که دیگران هم از علایم مشابهی رنج می برند و پیدا کردن درک فزاینده ای از این واقعیت که وسواس امری شایع است، احساس تنهایی و جداماندگی بیمار را فرو می کاهد.
این امر مخصوصا از این جهت مفید است که بیماران وسواسی اغلب به علت ماهیت آزارنده و ننگ شماری علایم وسواس، خود را از دیگران جدا می سازند. در میان گذاشتن احساسات و علایم وسواس با افرادی که مسائل مشابهی دارند، باعث می شود که بیمار بر ننگ شماری، شرم ساری و تنهایی مربوط به وسواس، غلبه نماید.
۲- پرورش روحیه نوع دوستی و احساس ارزشمندی
در گروه درمانی وسواس، بیماران وسواسی به این نکته پی می برند که چیزی برای گفتن دارند. آن ها می توانند پیشنهاد هایی به دیگران بدهند؛ آنها را مورد حمایت قرار دهند و برایشان بازخورد مثبت و اطمینان بخشی فراهم بیاورند. از این طریق، با کمک کردن به دیگران، احساس ارزشمندی در آنها شروع به رشد می کند.
۳- یادگیری جایگزینانه در گروه درمانی وسواس
اعضای گروه درمانی وسواس، با مشاهده افراد هم گروهی خود که با مسائل مشابهی دست و پنجه نرم می کنند، نکات جدیدی به هنگام رویارویی با وسواس یاد می گیرند. با توجه به این که افراد در جریان هدف گزینی و درمان های رفتاری دیگران قرار می گیرند، می توانند از یکدیگر چیز های جدیدی یاد بگیرند و به عنوان نمونه های مشوق عمل نمایند.
۴- یادگیری بین فردی در گروه درمانی وسواس
بیماران وسواسی، گاه تصویر مغشوشی از رفتار بهنجار پیدا می کنند، از آنجا که اکثریت افراد گروه، علایم مختلفی از وسواس را تجربه می کنند، بنابراین، رفتار برخی از افراد در بسیاری از حوزه هایی که برای دیگران مشکل ساز است، کاملا بهنجار خواهد بود. در نتیجه، افراد گروه می توانند رفتار مناسب یک فرد بهنجار را از هم فرا بگیرند و متناسب با آن، هدف های خود را انتخاب کنند.
۵- انعطاف پذیری و جابجایی در نقش در گروه درمانی وسواس
هر یک از اعضای گروه می توانند به عنوان بیمار و یا تسهیل گر عمل کنند. انعطاف پذیری باعث می شود که افراد در نقش تسهیل گر، مربی و یا راهنما برای هم عمل نمایند.
۶- به هم پیوستگی گروهی و انگیزه آفرینی در گروه درمانی وسواس
گروه به هم پیوسته، احساس اعتماد، صمیمیت، درک و تفاهم، پذیرش و همبستگی، به وجود می آورد. هدف گزینی در حضور افراد گروه، عامل برانگیزاننده مهمی است، چون اعضا می دانند که باید پیشرفت خود را در جلسه دیگر با هم گروهی های خود، در میان بگذارند. فضای گروهی، اغلب به افراد کمک می کند که شبکه های حمایت اجتماعی وسیع تری ایجاد کنند و کمتر به اندیشناکی ها بپردازند.[۴]
نتیجه گیری
کار گروهی به معنای کار کردن دو یا چند فرد با یکدیگر به منظور دست یافتن به هدفی مشخص است و در آموزه های اسلامی بر آن تاکید بسیار شده است. در روانشناسی نیز گروه درمانی وسواس در فرایند درمان درمانجویان توانسته به عنوان یک روش موفق در بین سایر روش های درمانی از جایگاه مهمی برخوردار شود.
در گروه درمانی وسواس، درمانجویان مبتلا به اختلال وسواس به مرور در کنار هم و با کسب تجربیات کاربردی از یکدیگر در کنار درمانگر و با انگیزه درمان پذیری بالاتر، با شک و تردید درونیشان مقابله کرده و دوره درمانی خود را سپری می کنند. پرورش روحیه نوع دوستی و احساس ارزشمندی، یادگیری بین فردی، انعطاف پذیری و جابجایی در نقش درمانگر و درمانجو از مهمترین عوامل اثربخشی در این روش درمانی است.
پی نوشت ها
[۱] . کتاب العین، ج ۲، ص ۲۵۳؛ مفردات الفاظ قرآن، ج ۲، ص ۶۷۶.
[۲] . در آیات متعددی از قرآن کریم به کار گروهی اشاره و تاکید شده است از جمله: «وَ لْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ أُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ باید از میان شما گروهی دعوت به نیکی و خوبی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند.»(آل عمران/۳)؛ در روایات زیادی نیز بر کار گروهی اشاره و تاکید شده است از جمله روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) که فرموده است: «هیچ چهار نفر با هم جمع نشدند و برای امری به درگاه خداوند دعا نکردند، جز اینکه با اجابت آن دعا از هم پراکنده شدند». (اصول کافی، ج۲، ص۴۸۷)
[۳] . تفسیر المیزان، ج ۴، ص ۱۴۹
[۴] . اختلال وسواس ص۶۰-۶۱ با ایجاد تغییرات در متن
منابع
- قران کریم
- محمدحسین، طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی تا
- محمد بن یعقوب کلینی؛ اصول کافی؛ تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۴۰۷ ق، چاپ چهارم
- حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۴، چاپ دوم
- خلیل بن احمد فراهیدی، العین، قم، نشر هجرت، ۱۴۱۷ ق، چاپ دوم
- گیل استکتی و تریزا پیگت، اختلال وسواس جدیدترین راهبرد های ارزیابی و درمانی، ترجمه حبیب الله قاسم زاده، تهران، انتشارات ارجمند، ۱۳۹۱ ش، چاپ سوم
