گروه درمانی یکی از روش های بسیار موثر در درمان وسواس وشک است. در گروه درمانی وسواس، تمرکز بر درمان وسواس های فکری و عملی است.
گروه درمانی
گروه درمانی Group Therapy نوعی روان درمانی است که دست کم شامل یک درمانگر و شش درمانجو است که در کنار هم فرایند درمان را در پیش می گیرند. این نوع درمان به طور گسترده ای در مکان های مختلف نظیر بیمارستان ها، کلینیک های بهداشت روان و مراکز اجتماعی در دسترس است. گروه درمانی معمولاً در یک برنامه درمانی جامع (شامل درمان های فردی و دارویی)، اجرا می شود.
اصولا یکی از راهکارهای مناسب و کاربردی برای افزایش مهارت های اجتماعی افراد، گروه درمانی است و در آن ضمن فراهم آوردن یک حالت حمایتی و پرداختن به مشکل افراد، زمینه مناسب برای مطرح شدن راحت تر مسائل آنها مهیا می گردد. به اعتقاد بسیاری از روان درمانگران و کارشناسان حوزه روانشناسی، گروه درمانی نسبت درمان انفرادی، از تاثیرگذاری و اثر بخشی به مراتب بیشتری برخوردار است.
گروه درمانی در اختلال وسواس OCD
گروه های حمایتی روان – آموزشی به بیمار کمک می کنند تا در مورد ماهیت وسواس و نیز درمان های موجود، اطلاعات روشنی کسب کنند. این گروه ها درصدد آنند که درمان هم زمان را برای بیمار آسانتر سازند و نیز به بیمار و خانواده بیمار کمک می کنند تا در مورد نوع درمان، تصمیم بگیرند.
گروه درمانی روان – آموزشی و حمایتی متداول، یک بار در هفته، و به مدت ۱۰ هفته تشکیل می شود. هدف آن، آموزش بیماران و خانواده آنها، و نیز فراهم آوردن شبکه حمایتی برای آنان است. در کتاب های خودیاری مانند «وقتی یک بار کافی نیست»(۱)، «در کنترل خود درآوردن»(۲) و «وسواست را بس کن»(۳) ، خطوط اصلی این گونه کمک ها ارائه شده است.
هر جلسه، شامل صحبت غیر رسمی درباره موضوعی مربوط به وسواس است که ۴۵ دقیقه نخست را دربر می گیرد. ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بعد، برای طرح سؤال ها و بحث ها درباره موضوع، اختصاص می یابد.
اهداف هر یک از جلسات گروه درمانی وسواس
برای هر یک از جلسات گروه درمانی وسواس اهدافی ترسیم می شود که اهم آنها بدین قرار است:
جلسه اول: تعریف وسواس و اهداف کلی از تشکیل گروه
تسهیل گر گروه، هدف و منظور از تشکیل گروه و نیز خلاصه ای از علایم اصلی وسواس و علت شیوع آن را برای اعضای گروه بیان می کند.
جلسه دوم: ملاک های تشخیصی وسواس
تسهیل گر ملاک های تشخیصی وسواس را همراه با نمونه علایمی مشابه آنچه در اعضای گروه وجود دارد، توضیح می دهد و اطلاعاتی درباره ارتباط وسواس و سایر اختلال های روانی در اختیار اعضای گروه قرار می دهد.
جلسه سوم: علل وسواس و عامل پایداری آن
تسهیل گر بحثی را رهبری می کند درباره علل وسواس و علت تداوم و استمرار آن، این بحث، اغلب با اشاره به شناخت واره های مربوط به وسواس (مانند باورهای غیر منطقی و ارزیابی نادرست خطر)، غنای بیشتری پیدا می کند.
جلسه چهارم: مبانی زیست شناختی وسواس
اطلاعاتی درباره مبانی زیست شناختی وسواس(۴) و از آن جمله فرضیه سروتونین و ساختارهای مغزی مربوط به وسواس به اعضای گروه داده می شود و بعد، در صورت امکان، مروری درباره پژوهش های مربوط به اثرمندی درمان دارویی، ارائه می شود.
جلسه پنجم: رتبه بندی وسواس بر اساس میزان اضطراب
تسهیل گر، خلاصه ای از رفتاردرمانی وسواس با اشاره به درمان رویارویی و جلوگیری از پاسخ را ارائه می دهد. رهبر گروه درمانی وسواس، به بیماران یاد می دهد که بتوانند وسواس های فکری و عملی خود را در مقیاس واحدهای ذهنی پریشانی، درجه بندی و رتبه بندی کنند. از هر بیمار خواسته می شود که تقریبا ۱۰ موقعیت، رویداد یا شیء را که اضطراب ایجاد می کنند، تشخیص دهد و آنها را برحسب میزان اضطراب انگیزی، رتبه بندی نماید. تسهیل گر ممکن است با استفاده از رویارویی زنده تدریجی، اثربخشی رفتاردرمانی فردی وسواس را نشان دهد.
جلسه ششم: آموزش شیوه درمانی رویارویی با وسواس
اعضای گروه درباره رویارویی و جلوگیری از پاسخ(۵)، اطلاعاتی دریافت می کنند و تشویق می شوند که تکالیف ساده ای درباره رویارویی و جلوگیری از پاسخ را در خلال جلسه انجام دهند. برای مثال از کسی که می ترسد بر اثر تماس با شخص دیگر آلوده شود، خواسته می شود با یکی از رهبران گروه و یا یکی از اعضای گروه دست دهد و دستش را بلافاصله نشوید.
جلسه هفتم: بررسی نقش خانواده در همراهی با فرد وسواسی
در این جلسه از گروه درمانی وسواس، نقش خانواده در همراهی کردن با بیمار و کمک به او در جریان درمان، مورد بحث قرار می گیرد. با توجه به این که اعضای خانواده می توانند هم در نقش کمک به اثربخشی درمان رفتاری عمل کنند و هم در نقش مانع ظاهر شوند، رهبر گروه به طور مفصل درباره چگونگی رفتار اعضای خانواده با بیمار، چه کارهایی باید بکنند و چه کارهایی نباید بکنند، مخصوصا در دوره درمان رفتاری، صحبت می کند.
جلسه هشتم: داروهای وسواس و عوارض آن
تسهیل گر داروهای موجود برای درمان وسواس و نیز عوارض جانبی و محدودیت های دارو درمانی ( داروهایی را که گاه به منظور افزایش اثر مورد استفاده قرار می گیرند) توضیح می دهد.
جلسه نهم: عوامل مؤثر در درمان
تسهیل گر عواملی را که در درمان موفق مؤثرند، از قبیل مشارکت فعالانه بیمار و خانواده، صرف نظر از شکل درمان، بحث می کند. در پایان جلسه، رهبران گروه، جلوگیری از عود بیماری و این واقعیت را که وسواس، بیماری مزمن است و ممکن است هیچ وقت به طور کامل از بین نرود، توضیح می دهند.
جلسه دهم: جمع بندی کل جلسات
تسهیل گر خلاصه ای از جلسه های قبلی را ارائه می دهد؛ به سمت گیری های آینده در پژوهش وسواس اشاره می کند و برنامه های اعضای گروه و مشارکت آنها را در انجام آن برنامه ها مورد بحث قرار می دهد.
نتیجه
گروه درمانی وسواس یکی از شیوه های مهم در روان درمانی است که دست کم با یک درمانگر و شش درمانجو تشکیل شده و افراد در کنار هم فرایند درمان را در پیش می گیرند.
گروه های حمایتی روان – آموزشی به فرد وسواسی کمک می کنند تا در مورد ماهیت وسواس OCD و نیز درمان های موجود، اطلاعات روشنی کسب کنند.
این گروه ها درصدد آنند که درمان همزمان را برای بیمار آسانتر سازند و نیز به بیمار و خانواده بیمار کمک می کنند تا در مورد نوع درمان، تصمیم درستی بگیرند. گروه درمانی وسواس با رویکردی روان – آموزشی و حمایتی متداول، یک بار در هفته، و به مدت ۱۰ هفته تشکیل می شود. هر جلسه، شامل صحبت غیر رسمی درباره موضوعی مربوط به وسواس است که ۴۵ دقیقه نخست را دربر می گیرد. ۳۰ تا ۴۵ دقیقه بعد، برای طرح سؤال ها و بحث ها درباره موضوع، اختصاص می یابد.
پی نوشت ها
۱- «وقتی بهترین تو کافی نیست» نویسنده: کوِین لِمان، مترجم: مهدی قراچه داغی، انتشارات البرز
۲-Baer,L.1991.Getting control,Boston:Little,Brown
۳-Foa, E.B., and Wilson, R. 1991. Stop Obsessing! New York: Bantam
۴- وسواس از اختلالات اضطرابی انسانهاست که پایه ی زیست شناختی دارد. بیشتر مطالعات منتشر شده ازیک ارتباط مثبت بین اختلال وسواس فکری و عملی باعوامل ژنتیکی زیست شناختی عوامل روانی – اجتماعی، یادگیری وروانکاوی حمایت می کند. ر ک: نقش ناقلین عصبی سروتونین و دوپامین در اختلال وسواس فکری – عملی؛ نویسنده: محمد نبی زاده؛ نشریه علوم اعصاب شفای خاتم، بهار ۱۳۹۸، دوره ۷ ، شماره ۲، صفحه ۹۹
۵-شیوه رویارویی و جلوگیری از پاسخ، همواره جزیی اساسی در فرایند درمان شناختی رفتاری وسواس محسوب می شود. ر ک: مقاله اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مواجهه و جلوگیری از پاسخ، بر شدت علائم اختلال وسواسی – جبری؛ نویسندگان: اصفهانی مهدی، صفری سعیده، کجباف محمدباقر؛ فصلنامه روان شناسی بالینی، تابستان ۱۳۹۲، دوره ۵، شماره ۲ (پیاپی ۱۸)، صفحه ۳۵
منابع
فصلنامه نشریه علوم اعصاب شفای خاتم، بهار ۱۳۹۸، دوره ۷ ، شماره ۲
فصلنامه روان شناسی بالینی، تابستان ۱۳۹۲، دوره ۵، شماره ۲ (پیاپی ۱۸)
بخش خانواده؛ حسین فاضلی با اقتباس از کتاب اختلال وسواس جدیدترین راهبردهای ارزیابی و درمانی
