اشاره:
جعفر بن محمد معروف به امام جعفر صادق(علیه السلام) (۸۳-۱۴۸ق) ششمین امام شیعیان امامی بعد از پدرش امام باقر(علیه السلام) و پنجمین امام اسماعیلیه است. او به مدت ۳۴ سال (۱۱۴ تا ۱۴۸ق) امامت شیعیان را بر عهده داشت که با خلافت پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود. امام صادق(علیه السلام) به جهت ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به دیگر امامان شیعه داشت. شمار شاگردان و راویان او را ۴۰۰۰ نفر دانسته‌اند. بیشتر روایات اهل بیت(علیه السلام)، از امام صادق(علیه السلام) است و از این‌رو مذهب شیعه امامی را مذهب جعفری نیز می‌خوانند.
امام در لحظه مرگ وصایایى چندى می‌نماید که برخى در امر امامت، برخى در زمینه مسائل خانوادگى و بخشى در مورد عامه است.
. به فرزندان خود فرمود: فَلا تَمُوتُنَّ اِلاُّ وَ اَنتُم مُسلِموُن؛ بکوشید که جز مسلمان نمی‌رید .
. به کسان و خویشان فرمود: اِنَّ شَفاعَتَنَا لاتَنالُ مَستَخِفّاَ بِالصَّلاهِ؛ شفاعت ما به کسى که نماز را کوچک بشمارد نمی‌رسد .
. به خانواده خود وصیت فرمود که پس از مرگش تا چند سال در موسم حج در منا براى ایشان مراسم عزادارى بر پا کنند.
. دستور دادند براى خویشان و کسان هدیه‌اى بفرستند، حتی هفتاد دینار براى حسن افطس از خویشان ایشان. حسن افطس همان کسى است که با خنجر به امام حمله کرده بود و می‌فرمود می‌خواهد آیه قرآن را در مورد صله رحم اجرا کند.
و بالاخره بخشى از وصیت راجع به مردم بود که روؤس آن دعوت به وقار و آرامش، حفظ زبان، پرهیز از دروغ و تهمت و دشمنی، دورى از تجاوزکار، پرهیز از حسادت و ترک معاصى و … بود.
. درباره امام پس از خود، امام کاظم علیه السلام را براى چندمین بار منصوب کرد که ایشان در آن هنگام بر اساس سندى بیست سال داشتند.
. بخشى از سفارش‌هاى ایشان درباره غسل و کفن و قبر خود بود که احکام اسلامى در این زمینه وجود دارد.
. و بالاخره بخشى از وصیت راجع به مردم بود که روؤس آن دعوت به وقار و آرامش، حفظ زبان، پرهیز از دروغ و تهمت و دشمنی، دورى از تجاوزکار، پرهیز از حسادت و ترک معاصى و … بود. (۱)
لحظه مرگ
امام صادق علیه السلام در آخرین لحظات حیات که مرگ را نزدیک دیدند، دستور دادند که تمام خانواده و خویشان نزدیکش بر سر بالینش جمع گردند و پس از آن که همه آنان در کنار امام حاضر شدند، چشم بگشود و به صورت یکایک آنها نظر افکند و فرمود: «انّ شِفاعتنا لاتنال مستخفاٌ بالصلوه.»
این وصیت امام، دلیل آن است که در آئین اسلام، نماز جایگاهى مهم دارد، طورى که امام در آخرین لحظه‌های زندگى از میان هزاران مسئله فقط نماز را سفارش می‌کند و این نیست جز براى این که امام صادق علیه السلام هادى امت و پاسدار دین است و نماز از این دیدگاه از اهمیت فراوانى برخوردار می‌باشد.
ای سالمه! خداوند بهشت را بیافرید و بوى آن را بسیار خوش و مطبوع گردانید که از فاصله‌اى به مسافت دو هزار ساله به مشام می‌رسد، لیکن عاق و کسى که قطع رحم کرده بوى آن را احساس نمی‌کند و درنمی‌یابد.
به نظر من راز این که امام خویشاوندان نزدیکش را به نماز سفارش می‌کنند، آن است که مردم از آنان انتظار ارشاد و راهنمائى دارند، پس تبلیغ و توصیه این فریضه از زبان آنان مؤثرتر است. نکته دوم آن که نزدیکان امام و منسویان عترت نپندارند که به علت قرابت و داشتن نسبت با پیامبر از شفاعت او و اوصیاى گرامی‌اش بهره‌مند خواهند بود، اگرچه در عمل به برخى از احکام سهل انگار باشند.
امام صادق علیه السلام بدین وسیله خواستند بیان کنند که خویشاوندى با پیامبر صلى الله علیه و آله اگر توأم با انجام فرائض و تکالیف دینى نباشد، سودى به آنان نخواهد داشت، بلکه این نسبت مسؤولیت ایشان را سنگین‌تر خواهد ساخت.ام‌حمیده مادر امام موسى کاظم و همسر امام صادق علیهماالسلام از این حال امام در شگفت بوده که چگونه امام به هنگام وفات نیز از این فریضه بزرگ غفلت نداشته است و هرگاه این حال امام را به یاد می‌آورده می‌گریسته است.از کارهاى عجیب امام در ساعت رحلتش آن که دستور دادند براى تمام خویشاوندان نزدیکش صله و تحفه‌اى فرستاده شود و حتی براى حسن افطس مبلغ هفتاد دینار فرستاد.
سالمه کنیز و خدمتکار آن حضرت پرسید: «چگونه به مردى که با دشنه و خنجر به شما حمله آورده و قصد قتل شما را داشته است، چنین مبلغى را عطا می‌فرمائید؟»
امام در پاسخ فرمود: «می‌خواهى مشمول این آیه قرآن نباشم که فرمود: «وَالَّذینَ یَصِلُونَ ما اَمُرَاللهُ بِهِ یُوصَلَ وَ یَخَشونَ رَبَّهُم وَ یَخافُونَ سُوءِ الحِسابِ»؛ و آنان که فرمان خدا را در مورد صله رحم و دلجوئى از خویشاوندان اجرا می‌کنند و از خدایشان می‌ترسند و از محاسبه بدفرجام بیمناکند.
ای سالمه! خداوند بهشت را بیافرید و بوى آن را بسیار خوش و مطبوع گردانید که از فاصله‌اى به مسافت دو هزار ساله به مشام می‌رسد، لیکن عاق و کسى که قطع رحم کرده بوى آن را احساس نمی‌کند و درنمی‌یابد.
این وصیت امام نیز بیانگر اهمیت صله رحم است و رفتار خود امام هم اینگونه بوده که با ارحامش پیوند داشته و حتى با آنان که با او بریده و به قصد کشتنش به طرف او حمله کرده بودند به طریق نیکو رفتار کرد و مبلغى صله فرستاد، و به راستى که این، خلق و خوى انبیاء و اولیاء است. (۲)
پی‌نوشت:
۱. به نقل از کتاب صفحاتى از زندگانى امام صادق علیه السلام.
۲. به نقل از کتاب احیاگر تشیع.
