یکی از مواردی که امروز در جوامع بشری به وضوح دیده می شود، مقوله ای است تحت عنوان همسرآزاری یا به عبارت دیگر، بدرفتاری با همسر. در علم نوین روانپزشکی و روانشناسی، یکی از اختلال های روانی تعریف شده (همسرآزاری) است.
تعریف همسرآزاری و خشونت با همسر
مسائل عمده در همسرآزاری، بدرفتاری با زن است، هر چند کتک خوردن شوهر نیز در بعضی موارد گزارش می شود. در چنین مواردی شوهرها، مسأله ترس از اتهام حمله متقابل و ناتوانی برای ترک موقعیت به علت مسائل مادی را مطرح می سازند. شوهرآزاری در موارد ازدواج پیرمردی ضعیف با زنی جوان، بیشتر گزارش می شود.
میزان شیوع همسرآزاری
همسرآزاری مسئله ای مرتبط با خشونت علیه زنان در غرب است. حدس زده می شود که پدیده همسرآزاری در ۲ تا ۱۲ میلیون خانواده آمریکایی روی می دهد. این وجه از خشونت خانوادگی به عنوان مسأله ای جدی شناخته شده است که فعالیت گروه های هوادار تساوی حقوق و تأکیدهای اخیر در زمینه حقوق مدنی در این شناسایی حائز اهمیت بوده است.
همچنین کتک خوردن زن از دست شوهر در تمام طبقات اجتماعی ـ اقتصادی مشاهده می گردد. در خانواده هایی که مسأله اعتیاد در آنها مطرح است، این مورد بیشتر دیده می شود.
ویژگی ها و توصیف های بالینی همسرآزاری
زنی که مدت زیادی مورد بد رفتاری قرار گرفته باشد، می ترسد! ترس ممکن است نخستین یا فوری ترین احساس به هنگام کتک خوردن و بعد از آن باشد. ممکن است احساسات منفی دیگری، جلوه کند (حتی در مواردی هم که فرد در معرض خطر جسمانی قرار ندارد). احتمالاً زن مورد بدرفتاری، تردیدهایی در مورد خود پیدا می کند. ممکن است تعجب کند که آیا شایسته است از زندگی بترسد؟ آیا می تواند خود را زنی بنامد که مورد بدرفتاری قرار گرفته است یا خیر؟
البته زنی که فکر یا احساسش مورد بدرفتاری قرار گرفته، خلق این احساس در او بیشتر است. این قبیل زنان ممکن است احساس گناه داشته باشند؛ حتی اگر کار خلافی نکرده باشند! ممکن است چنین زنی نسبت به خشونت همسر، احساس مسئولیت کند؛ زیرا ممکن است اعتقاد داشته باشد به نحوی همسرش را تحریک کرده است! آنگاه به جای کسی که با او بدرفتاری کرده، خود را شرمنده و مقصر بداند. در کنار احساس شکست، هم به عنوان یک زن و هم در ازدواج ممکن است احساس واقعی به دام‌افتادگی و ناتوانی به او دست بدهد.
ویژگی های رفتاری مردانی که همسرآزاری می کنند
مردانی که مرتکب همسرآزاری می شوند عموما تمایل دارند با خشم، عصبانیت، سوء ظن، بدبینی و تنش، خود را به همه، بزرگ نشان دهند! ممکن است آنها بر تمام رفتارهای پرخاشگرانه خود سرپوش بگذارند.
احساس ناامنی و بازنده بودن در بین آنها دیده می شود و ممکن است برای فرار از دست این گونه احساسات و نقش ها، در زندگی دست به خشونت بزنند! خانه، جایی است که مرد می تواند بدون تنبیه شدن، این احساسات را بیان کند. احساس خشم نسبت به رئیس و زدن او، مسلماً تاوانی در پی دارد، اما زدن همسر، چنین تاوانی به دنبال ندارد.
در یک بررسی مشخص گردید که در مقایسه با شوهران خوش رفتار، شوهران بدرفتار که همسرآزاری می کنند، در مقایسه با زنان خود در روابط اجتماعی، کمتر جرأت ورزی می کنند. احتمال بیشتری وجود داشت که این قبیل مردها در کودکی مورد بدرفتاری با همسر، بین والدین خود بوده باشند. شوهرانی که زن خود را کتک می زنند، اغلب افرادی ناپخته، وابسته و متزلزل بوده و از احساس عمیق و بی کفایتی رنج می برند.
پرخاشگری آنها، رفتار آزاردهنده ای است که برای تحقیر همسرانشان به منظور جبران اعتماد به نفس پایین آنها، اختصاص یافته است! شوهر بدرفتار بی حوصله و تحریک پذیر، حس تهاجمی خود را که به وسیله دیگران برانگیخته شده است، به صورت لفظی و یا جسمی، به همسر خود منتقل می سازد!
عوامل ایجادکننده پدیده همسرآزاری
عوامل رفتاری، فرهنگی بین فردی و روانی، به طور کلی در ایجاد پدیده همسرآزاری دخالت دارند. شوهران بدرفتار، اغلب از خانواده هایی برآمده اند که رفتار خشن در آنها عادی بوده و شخصی از دوران کودکی، شاهد کتک خوردن زن های خانواده بوده و یا خود، هدف آزار قرار گرفته است.
انواع خشونت و همسرآزاری
«حالا که چیزی نشده! عصبانی بوده و چیزی گفته! با شوهرت بساز و از کاه کوه نساز!» چنین جملاتی برای قربانیان خشونت خانگی آشناست. حتی وقتی پای قانون هم به میان می آید در صورتی که آثار ضرب و شتم روی تن یک زن باشد، او قربانی خشونت خانگی شمرده شده و مورد حمایت قانون قرار می گیرد. اما موضوع خشونت به همین جا ختم نمی شود. تنها زنانی که جای برخورد فیزیکی را روی چهره شان می بینند، قربانی خشونت نیستند. در ادامه این مطلب، به انواع خشونت و همسرآزاری اشاره می کنیم:
۱-خشونت روانی
رفتار خشنی که سلامت روان فرد را در معرض خطر قرار می دهد، می تواند مصداق خشونت روانی و همسرآزاری باشد. وقتی فریاد همسرتان ضربان قلبتان را بالا می برد و استرس به جانتان می اندازد، شما قربانی خشونت خانگی و همسرآزاری شده اید. اگر همسرتان به شما شک دارد، تهدیدتان می کند، به شما وفادار نیست، مجبورتان می کند خلاف کنید و حتی رفتارهای به ظاهر ساده ای مثل تحقیر، متلک، تمسخر و اهانت کلامی را ابراز می کند، قربانی خشونت روانی و همسرآزاری شده اید.
در اینجا یک پرسش اساسی مطرح می شود: در برابر این نوع همسرآزاری، چه باید کرد؟ اگر همسرتان فحاشی می کند، باید کسی فحاشی اش را شنیده باشد تا پس از شهادت او، قانون از شما حمایت کند. اما چه کسی می تواند شهادت دهد که همسرتان به شما استرس می دهد یا این که اگر گفته شود که شما را متلک باران می کند، قانون چه حمایتی از شما می کند؟
۲-خشونت جنسی
رابطه زناشویی، جزئی جدایی ناپذیر از زندگی بعد از ازدواج است اما هیچ مردی حق ندارد همسرآزاری نموده و بدون رضایت همسرش، او را مجبور به برقراری هیچ شکلی از این رابطه کند. آزار جنسی، مجبور کردن همسر به رابطه جنسی در زمان عادت ماهانه و بیماری، مجبور کردن همسر به روسپی گری و… از مصادیق این خشونت و همسرآزاری است. در صورت مواجهه با خشونت جنسی چه باید کرد؟
اگر همسرتان شما را مجبور به سقط جنین کند یا اینکه با متوسل شدن به زور برای برقراری رابطه زناشویی به شما آسیب بزند، می توانید با مراجعه به پزشکی قانونی برای تشکیل پرونده تلاش کنید. اما همیشه خشونت های جنسی که توسط همسر ابراز می شود، اثری از خود به جا نمی گذارد تا قابل پیگیری قانونی باشد و از آنجا که هیچ شاهدی هنگام انجام رابطه زناشویی وجود ندارد، نمی توان وقوع جرم را هم اثبات کرد.
۳-خشونت جسمی
خشونت جسمی همان چیزی است که همه ما به عنوان مصداق جرم و خشونت بودنش با هم تفاهم داریم. ضرب و شتم، مشت زدن، گاز گرفتن، سیلی زدن، اسیدپاشی و … در گروه خشونت های جسمی همسرآزاری قرار می گیرند و در صورتی که شاهدی برای وقوع آنها باشد یا اینکه جای ضربه ها روی بدن قربانی مانده باشد، از طریق قانونی قابل پیگیری است.
در برابر خشونت جسمی به عنوان یکی از مصادیق بارز همسرآزاری چه باید کرد؟ اگر می خواهید قانونی عمل کنید به پلیس۱۱۰ زنگ بزنید تا برای تنظیم گزارش در لحظه جرم حاضر شوند. گزارش آماده شده را می توانید به دادسرا یا کلانتری محل ببرید و در صورتی که پس از تشکیل پرونده و طی روال قانونی همسرتان محکوم شد، دیه بگیرید.
قانون هم ممکن است همسرتان را به شلاق خوردن یا دادن جریمه نقدی که البته نصیب شما نمی شود، محکوم کند. اما اگر در لحظه وقوع فاجعه کاری نکردید و جای آزار او روی بدنتان ماند، می توانید در اولین فرصت به پزشکی قانونی مراجعه کنید و با ثبت این موضوع، برای تشکیل پرونده و پیگیری روال قانونی تلاش کنید.
۴-خشونت اقتصادی
مصداق دیگر همسرآزاری، خشونت اقتصادی است. اگر همسرتان نفقه که به عنوان حق قانونی شما شمرده شده را نمی دهد، اگر صاحب شغل بوده اید اما شما را مجبور به ترک شغل برخلاف تمایلتان می کند، اگر توانایی اقتصادی برآورده کردن احتیاجاتتان را دارد اما آنها را از شما دریغ می کند یا اینکه به اجبار درآمد، ارثیه و اموال شخصیتان را ضبط می کند، شما با خشونت اقتصادی رو به رو هستید.
برای مقابله با خشونت اقتصادی چه باید کرد؟ تا جایی که در قانون ذکر شده، نفقه و مهریه دینی است که شوهر به زنش دارد پس اگر همسرتان در قبال این وظیفه کوتاهی کرد، می توانید با کمک قانون مبلغ تعیین شده را دریافت کنید.
اما در بسیاری از موارد خانم ها به خاطر قرار گرفتن در معرض خشونت اقتصادی به جدا شدن از همسرشان تمایلی ندارند و به همین دلیل حاضر نمی شوند با مطرح کردن آن در مراجع قضایی، خود را در معرض خشونت های دیگر مثل روانی، جسمی و حتی جنسی قرار دهند و به قیمت برافروخته کردن مردی که قرار است هم چنان با او زندگی کنند، پای قانون را به میان بکشند.
پیشگیری و مراقبت از پدیده های همسرآزاری
تلاش های به عمل آمده برای کمک به زنانی که گرفتار مسئله همسرآزاری هستند، نه تنها شامل مراقبت فوری، حفاظت و مواظبت می شود، بلکه طرح های درازمدتی را نیز شامل می شود. از آنجا که لازم است این گونه زنان، احساس بهتری نسبت به خود به دست آورند، یعنی تصور از خود را تغییر دهند، لازم است شناخت های مثبت مربوط به خویش را قوت بخشند.
اصولاً سه نوع روش پیشگیری می تواند در مورد همسرآزاری و بدرفتاری با همسر به کار برده شود:
۱ـ مشاوره ازدواج که همان پیشگیری اولیه است.
۲ـ مشاوره زناشویی برای کاهش اختلافات که پیشگیری ثانویه به شمار می رود.
۳ـ فراهم آوردن امنیت، حمایت و مشاوره که بیانگر پیشگیری ثالث است.
روش برخورد با شوهر کتک زن!
«گاهی اوقات تصور می کنم، دیگر این آخرین لحظات عمر من است. آن قدر زیر مشت و لگد‌های بیرحمانه همسرم له می شوم که به یقین می رسم لحظه ای بعد را نخواهم دید. الان هفت سال است از زندگی مشترک ما می گذرد و این سناریو، حداقل ماهی یک بار تکرار می شود».
شاید این شکایت برخی از خانم ها باشد. در یادداشت های بخش مشاوره به میزان قابل توجهی شکایت از دست بزن برخی از مردانی که مرتکب همسرآزاری می شوند وجود دارد که به نظر می رسد این دست افراد در هنگام عصبانیت یادگرفته اند خشم خود را با آسیب زدن به دیگران فرونشانند و در آن لحظه خاص کاری به عاقبت و نتیجه رفتار غیرمنطقی خود ندارند.
این دست افراد به نوعی دچار انفجار خشم شده و در اصطلاح در کنترل تکانه خشم، بسیار ضعیف و ناتوان هستند. به نظر می رسد روش های درمانی هم تاثیر دراز مدت ندارد و بعد از مدتی دوباره رفتارهای پرخاشجویانه از سر گرفته می شود.
البته خود پرخاشگر، بعد از مدتی، دچار پشیمانی می شود اما به هر حال، این پشیمانی هیچ سودی ندارد و تکرار این دست رفتار‌ها، خلا‌های ارتباطی جدی میان زوجین ایجاد می کند. لذا برای کنترل خشم تان یک سری توصیه ارایه می دهیم.
توصیه هایی برای کنترل خشم خودتان
۱-سعی کنید در مورد خشمتان صحبت کنید.
اما با فردی منطقی و در زمانی مناسب. وقتی موضوعی عصبانی تان می کند در مورد آن صحبت کنید اگر شنونده تان مناسب نیست موقعیت را ترک کنید و سعی کنید در اولین فرصت پیرامون این مساله با کسی صحبت کنید که توانایی همدلی با شما را داشته باشد.
۲-تنش جسمی تان را بیرون بریزید.
ورزش یا فعالیتی شدید پیدا کنید تا در تخلیه هیجانی تان کمکتان کند. مثلا می توانید یک بالش بردارید و به آن ضربه بزنید. حتی می توانید در خلوت حرف هایی را که در جمع مورد پسند نیست را بیان کنید. حتی یک عصا یا چوب دستی هم کمک می کند که شما عصبانیت خود را بر سر بالش خالی کنید.
۳-از بازی نقش استفاده کنید.
صندلی های خالی را جلوی خود بچینید و از آن ها برای گفتن چیز‌هایی استفاده کنید که دوست داشتید به دیگران بگویید. مثل معلم یا همکلاسی هایتان را تجسم کنید و هر چه می خواهید بگویید.
۴-تمام عواطف مرتبط با این موضوع را بپذیرید.
مثلا شاید نیاز داشته باشید کمی در این مورد گریه کنید. پس راحت باشید و هر چه تمایل دارید انجام دهید.
۵-به دیدگاهی معقول دست پیدا کنید.
در نهایت می توانید از قدرت عقلانی تان بهره ببرید و به خودتان کمک کنید تا آسیب یا فقدان تان را در آن شرایط خاص درک کنید. مثلا رفتار خاص معلم تان را به نظام خاص آموزشی آن زمان نسبت دهید و … می توانید این کار را از طریق صحبت کردن با افراد دیگری که به واسطه مطالعه، دیدن فیلم های مرتبط و … تجاربی مشابه دارند انجام دهید.
حال تصور می کنید همسر و یا سایر اطرافیان فرد پرخاشگر چه می تواند بکنند؟ وقتی دایما در شرایط تنش و پرخاش به سر می برند، چه اقداماتی می تواند به آن ها کمک کند تا کمتر آسیب ببینند؟ در موقعیت خشم مراقب باشید که با همسرتان در یک سطح باشید مثلا اختلاف در سطح قرار گرفتن خودش می تواند ایجادکننده حالت تهاجم باشد.
توصیه های به همسر و یا سایر اطرافیان فرد پرخاشگر
۱-حفظ حالت” آرامش توام با هوشیاری”
وقتی با خشم تکانشی همسرتان مواجه می شوید با حفظ ارامش، تمرین بردن بدن خود به حالت ارامش توام با هوشیاری را به طور مرتب انجام دهید. برای این کار می توانید ماهیچه هایتان را به مدت چند ثانیه منقض و سپس یه آرامی شل کنید. سپس دو یا سه نفس عمیق بکشید. در موقع بازدم، به ر‌ها شدن از تنش ماهیچه هایتان توجه کنید. ضمنا اطمینان کسب کنید که به روشی مناسب نشسته یا ایستاده اید.
۲-زبان بدنتان را کنترل کنید.
در موقعیت خشم، مراقب باشید که با همسرتان در یک سطح باشید مثلا اختلاف در سطح قرار گرفتن خودش می تواند ایجاد کننده حالت تهاجم باشد. ضمنا مراقب باشید که فضای شخصی کافی در اختیار داشته باشید هر قدر به هم نزدیکتر باشید بیشتر در معرض خطر هستید پس فاصله را حفظ کنید. همزمان مراقب باشید که ایا برای ترک اتاق در وضعیت خوبی هستید؟
در صورتی که احساس می کنید به یک خروجی خوب دسترسی ندارید و نگران خشونت احتمالی هم هستید دست کم اطمینان حاصل کنید که شیء بزرگ یا خطرناکی در دسترس همسرتان نباشد.
۳-درباره احساس ها و ترس هایتان صحبت کنید.
این کار می تواند در کاهش تنش موثر باشد. فراموش نکنید نباید همسرتان را متهم کنید بلکه فقط بگویید چه احساسی دارید. برای مثال بگویید: وقتی فریاد می زنی، من خیلی می ترسم (نگویید تو مرا می ترسانی). می ترسم کنترلت را از دست دهی و شروع به کتک زدن من کنی (نگویید که: تو مرا به وحشت می اندازی و باعث می شوی فکر کنم می خواهی مرا بزنی).
۴-نشان دهید که دارید گوش می دهید.
بهترین راه برای این کار، تکرار کردن خلاصه چیز‌هایی است که آن شخص به شما گفته است (مشاوران به این روش گوش دادن انعکاسی می گویند) بهتر است این کار را در قالب جمله ای مثل جمله زیر انجام دهید: ” متوجه شدم که دوست نداری دیر کنم”؛ ” می دانم از کاری که انجام شده چندان راضی نیستی” پس شرح و توضیح را متوقف کنید و آن را به زمانی بعد از طغیان خشم واگذار کنید.
۵-حالت صلح جویانه به خودتان بگیرید.
از حالات قابل ارائه در این وضعیت می توان به این موارد اشاره کرد:
۱- عذر خواهی صادقانه
۲- اظهار تاسف و پشیمانی
۳- مصالحه و سازش
۴- اعتراف به این که شخص مقابل حق دارد.
۵- پذیرش این که شما هم در بروز این وضعیت سهم دارید.
۶- گفتن حرفی که نشان دهد دوست دارید این تعارض نتیجه مثبتی برای هر دو طرف داشته باشد و …
ضمنا برای افرادی از این دست، توصیه جدی به مدتی دارو درمانی می گردد. لذا در کنار تمام مواردی که خود شخص پرخاشگر و اطرافیان وی رعایت می کنند، دارو درمانی نیز از اهم امور خواهد بود.
جمع بندی
همسرآزاری و بدرفتاری با همسر. در علم نوین روانپزشکی و روانشناسی، یکی از اختلال های روانی تعریف شده است. هر چند مصداق بارز همسرآزاری، خشونت فیزیکی و ضرب و شتم همسر می باشد اما دارای انواع دیگری مانند خشونت و همسرآزاری در ابعاد اقتصادی، جسمی و روحی نیز هست. در مجموع همسرآزاری نیازمند مراجعه به مشاور و درمان روحی است و در عین حال قربانیان همسرآزاری نیز می بایست ضمن بکارگیری تکنیک های ارائه شده، برخورد و واکنش کارآمد و سازنده ای در قبال همسرآزاری همسر خود داشته باشند تا این مسئله در خانواده آنها حل و ریشه کن شود.
منابع اقتباس: نشریه دنیای زنان، شماره ۵۱، محمد رضا دژکام؛ مجله زندگی ایده آل؛ تبیان
