آیا نماز خواندن در روز عاشورا در خیابان ها کاری درستی است؟

شبهه:

نماز خواندن در روز عاشورا چند سالی است که در وسط خیابانها اقامه می گردد، آن هم به بهانه ظهر عاشورا و به یاد امام حسین (علیه السّلام ) مساجد را خالی می کنند و حتی خانمها نیز ـ با اینکه در رساله است که نماز خواندن زن در مقابل نامحرم و در بعضی جاها در مساجد نیز مکروه می باشد ـ در آن شرکت می کنند و مهمتر اینکه راه عبور مردم را می بندند. فلسفه و حکمت این دستور مسئولین جمهوری اسلامی چه می باشد؟

پاسخ:

وقتی که در آئینه احادیث و زلال روایات اهل بیت (علیهم السّلام) سیمای نماز را می نگریم به حقایق عمیقی نسبت به این عبادت دست پیدا می کنیم در جایی قبولی نماز موجب قبولی اعمال دیگر و ردّ آن سبب عدم پذیرش اعمال دیگر خوانده شده است. بار دیگر می خوانیم نماز اولین چیزی است که در قیامت در مورد آن سؤال می شود، نماز پایه و ستون دین است نماز به منزله سر نسبت به تن می باشد[۱] و… از سوی دیگر چون که دین اسلام یک دین همه بعدی و جاوید است به جنبه اجتماعی این عبادت نیز تأکید دارد تا جایی که در تاریخ می خوانیم حضرت امام حسین (علیه السّلام ) ظهر روز عاشورا مقابل لشکر دشمن ایستادند و نماز جماعت خواندند در روایات ما تعابیر عجیبی در مورد حقیقت عبادت های جمعی مثل نماز شده است و آثار متعددی برای آن شمرده شده از جمله آنها:[۲]

۱. آثار معنوی: پیامبر اسلام در روایتی می فرمایند اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم در نظرم محبوب تر از عبادت و شب زنده داری تا صبح است. به خاطر همین فضیلت هاست که اگر تعداد نمازگزاران از ده نفر بیشتر شود فرشتگان عاجز از نوشتن ثواب یک رکعت آن می شوند.

۲. آثار اجتماعی: نماز جماعت مقدمه وحدت صفوف و نزدیکی دلها و تقویت کننده روح برادری است.

۳. آثار سیاسی: نماز جماعت نشان دهنده قدرت مسلمانان و الفت دلها و انسجام صفوف است.

۴. آثار اخلاقی و تربیتی: در نماز جماعت افراد در یک صف قرار می گیرند و امتیازات موهوم، صنفی، نژادی، زبانی، مالی و… کنار می رود و صفا و صمیمیت و نوع دوستی در دلها زنده می شود و روحیه فردگرایی، انزوا و گوشه گیری از بین می رود. پس بهتر است با برطرف کردن کاستی ها این فریضه الهی به شکل جماعت انجام شود. در ذیل به جوانب سؤال شما اشاره می کنیم:

بهترین عزاداری:

از آنجایی که مملکت ما یک مملکت شیعی مذهب است، روز عاشورا تعطیل رسمی است و حتی کارکردن به خاطر درآمد، در روایات ما نهی شده است. در این روز بسیار باعظمت، مردم عزادار در خیابان ها به شکل هیئت های مختلف سینه زن، زنجیرزن و… ظاهر می شوند و برای امام خود سوگواری می کنند. همه ما آگاه هستیم که امام حسین (علیه السّلام ) فرمودند من به نماز عشق می ورزم و خود در اوج جهاد مشغول نماز جماعت شدند. بهترین راه اثبات عشق به ایشان و عزاداری برای ایشان همانندسازی و پیروی از ایشان است. سال های قبل هیأت های عزادار در اوج مراسم خود مشغول سوگواری می شدند به گونه ای که بسیاری از نماز ظهر غافل می شدند و به مراسم خود ادامه می دادند، اکنون بدین گونه است که هیئت ها برای مدت کوتاهی مراسم خود را تعطیل می کنند و هم زمان با امام خود مشغول نماز می شوند و سپس به عزاداری خود ادامه می دهند (یعنی هر شخص در جای خود که بوده، هست ولی نوع عبادتش به نماز تبدیل می شود) البته اشکالاتی هم وجود دارد که باید برطرف شود.

کراهت نماز در خیابان

در رساله های عملی علما ذکر شده اگر نماز خواندن در خیابان مزاحم عبور و مرور مردم باشد و مزاحمت تلقی شود حرام است و اگر باعث زحمت نشود مکروه است[۳]. نمازهایی که در ظهر عاشورا خوانده می شود در همان مسیر هیأت ها می باشد و اگر در خیابان دیگری باشد از قبل اعلام می گردد تا مردم نسبت به آن مطلع باشند و مسیر خود را طوری تنظیم کنند که به کار خود برسند. در نماز جماعت ظهر عاشورا سعی شده که نماز طولانی نشود و به حداقل (انجام واجبات) اکتفاء شود، بنابراین مدت زمان آن نیز بسیار کوتاه است از طرفی کراهت نماز خواندن در خیابان (بر فرض ثبوت آن در آن زمان) بخاطر اهمیت آن و همرنگی با امام (علیه السّلام ) و جماعت آن دارای اثرات فردی و اجتماعی زیادی است که کراهت آن را از بین می برد.

خالی شدن مساجد:

اقامه نماز در آن زمان (ظهر عاشورا) به گونه ای است که اغلب در مسیر هیئت ها صورت می گیرد، امّا این طور نیست که به کلی مساجد خالی شود، در برخی شهرها نماز جماعت را در مساجد بزرگ و جامع می خوانند، گاهی هم بخاطر کثرت جمعیت و استقبال خوب مردم نماز در خیابان (مسیر هیئات، مدت کوتاه) انجام می پذیرد. و خالی شدن مساجد به خاطر «مصلحت بیشتر» (دعوت عمومی به نماز اول وقت، همرنگی با نهضت عاشورا و اثبات عملی شیعه بودنمان و بازداشتن جامعه از منکرات و زشتی ها) است[۴]. و به فرض که در ظهر عاشورا مساجد خلوت شود، امّا زمینه ای فراهم می گردد تا عده ای از مردم با نماز بیشتر آشنا شده و در سایر اوقات مساجد را پر کنند.

نماز خانم ها در ظهر عاشورا

اسلام به پوشش زن ها اهمیت ویژه ای می دهد و یکی از پیام های نهضت حسینی حفظ حجاب و تأکید بر مسائل محرم و نامحرمی است، به همین جهت در رساله ها می خوانیم: برای زن ها بهتر است که نماز را در خانه بخوانند ولی اگر خود را از نامحرم بخوبی حفظ کنند بهتر است در مسجد بخوانند.[۵] خانم ها که در قالب گروه های عزاداری پس از مردان واقع می شوند و آنان نیز مثل مردان برای مدت کوتاهی از حرکت می ایستند و نماز جماعت برگزار می کنند، آنها از خانه ها نمی آیند، آنجا هستند و مسلم است نماز خواندن بهتر از ایستادن در آنجاست و این در حالی است که با پوشش کاملاً اسلامی در محضر خداوند می ایستند، البته کمبودهایی هست که سال به سال آنها کمتر می گردند.

حرف پایانی: دوست صمیمی اصل اولی این است که مستحب است نماز در مسجد و به شکل جماعت برگزار شود امّا گاهی به خاطر حرکت های خودسرانه برخی از هیئت ها حرکت هیئات مختلف، شلوغی و ازدحام عزاداران و… تجمع در یک مسجد امکان ندارد، البته قبول دارم امکان دارد که طوری برنامه ریزی شود که زنان در جای محفوظ تر (دور از دید نامحرم) بایستند و یا مردم در مساجد مختلف به نماز بایستند و این نیاز به برنامه ریزی جدی مسئولین دارد، چون متأسفانه سال های زیادی است که عادت شده خلاف سنت اهل بیت (علیهم السّلام) عزاداران زیادی هنگام ظهر به عزاداری مشغول هستند نه نماز.[۶] به امید روزی که فرهنگ نماز و نمازخوانی در کشور ما اجرا گردد.

منابع کمکی:

۱. آداب نماز، امام خمینی، مؤسسه تنظیم آثار امام (ره).

۲. هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، انتشارات پارسایان.

۳. نامه نگاری به ستاد اقامه نماز یا تماس تلفنی.

إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ به درستی که نماز (انسان را) از فحشا و منکر باز می دارد. (عنکبوت، آیه ۴۵)

پی نوشت:

[۱] . پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی، طرح اقامه نماز، چ نهم، ۱۳۷۲، ص ۸۱ و ۸۰.

[۲] . همان، ۲۱۳ـ۲۱۱ (اقتباس).

[۳] . رساله توضیح المسائل مراجع بحث مکان هایی که در آن جا نماز خواندن کراهت دارد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ج اول، ۱۳۸۰.

[۴] . عنکبوت، آیه ۴۵، به درستی که نماز انسان را از زشتی ها و بدی ها باز می دارد.

[۵] . رساله توضیح المسائل مراجع، بحث مکان هایی که نماز خواندن کراهت دارد.

[۶] . شما می توانید انتقادات و پیشنهادات خود را به ستاد اقامه نماز به آدرس ذیل بفرستید: قم، خیابان صفائیه، کوچه جنب دفتر آیت الله مکارم شیرازی ستاد اقامه نماز.