ارزشهای اجتماعی در هر جامعه عبارت از زنجیزه ای از بایدها و نبایدها در زمینه روابط اجتماعی انسانهاست که در طول زمانها و بنا به مقتضیات اجتماعی هر منطقه سازمان یافته است . این ارزشها به میزان بهره مندی از شرایط مطلوب یا نا مطلوب سیاسی – فرهنگی و اجتماعی متفاوت بوده و در تعیین و ترکیب آنها عواملی مانند استقلال سیاسی و فرهنگی ، روابط اقتصادی و حتی شرایط اقلیمی و جغرافیایی حضور داشته و بهره مندی از عامل مهم اعتقاد به ادیان الهی و یا خرافی در جهت گیری شکل و ساختار هر یک از عوامل یاد شده تعیین کننده بوده است.
حضرت زهرا(س) درجامعه ای متولد می شود که فاقد هر یک از عوامل مهم برای شکل گیری یک نظام ارزشمند در تعیین ارزشهای اجتماعی است به نحوی که به اقرار تاریخ نگاران و پژوهشگران در تعریف از عربستان قبل از اسلامآ“ را چامعه ای بدوی و عاری از ارزشهای انسانی دانسته که نظام ارزشی آن مبنی بر خرافه و خرافه پرستی است ، زنده ماندن در پناه کشتن دیگران ، فخر فروشی بر یکدیگر و گورهای مردگان ، دختران را در نخستین دم حیات زنده به گور سپردن و دیگر ضد ارزشهای انسانی را که به صورت ارزشهای اجتماعی شکل یافته و در جان و روح مردم آن سرزمین خانه گزیده است . مردم نیز متعصبانه در ادامه این شیوه از حیات با گذشت زمان و به قدرت معجزه کلام خداوند و اسوه حسنه ای که از سوی ذات اقدسش مامور و سفیر نجات این مردم است معماری اولین اجتماع اسلامی به رهبری رسول اکرم (ص) بدست اینان میسر می شود در این اجتماع حضرت زهرا (س) الگوی سنت شکنی است.[۱] سنت های غلطی که تنها خاص جاهلیت قدیم نیست بلکه در جاهلیت مدرن عصر حاضر نیز با رنگ و بویی دیگر جلوه گر می باشد.
زندگی حضرت زهرا (س) سراسر ایجاد تغییر و تحول است . تغییر سنت ها و ارزشهای جاهلی به طور اعم و سرنوشت زنان به طور اخص می باشد. آن حضرت الگوی سنت شکنی پیامبر(ص) در بی حرمتی و بی توجهی به شخصیت دختران و زنان است در عصری که دختران زنده به گور می شوند حضرت زهرا (س) دستانش بوسه گاه رسول الله[۲] است. در حالی که بی پسران با داشتن فرزندان دختر ابتر شناخته می شوند ، فاطمه (س) کوثر است[۳]. بی توجهی و بی علاقگی آن حضرت به زرق و برق دنیا و دلسپردگی به تجملات و ساده زیستی آن حضرت (س) [۴]و اصرار پیامبر به آن از دیگر سنت شکنی هایی است که زنان عصر حاضر از هر زمان دیگر به آن نیازمندترند. ازدواج حضرت زهرا (س) یکی دیگر از الگوهای سنت شکنی است حضرت زهرا (س) نه تنها الگوی سنت شکنی است بکله بنیانگذار تغیر دهنده محور ارزشهای اجتماعی برای زنان نیز می باشد. آنگونه که از آیات و روایات استفاده می شود حرکت و موضع گیری معصومین و اهل بیت (ع) حرکتی تکامل بخش و جاری در زمانها و مکانهاست و مختص به عصر و زمان خاصی نیست . از آنجا که لازمه تکامل انسان ارتقاء جهت گیری هماهنگ با شرایط اجتماعی و تاریخی است لذا نقش حرکت معصومین و اهل بیت (ع) در تغییر محور ارزشهای اجتماعی و تکامل آن تعیین کننده جوامع مسلمان است.
بنابر این حضرت زهرا (س) اولاً بعنوان زن مسلمان تربیت یافته در دامن اسلام و مکتب وحی و همچنین حضور ایشان در خانه ای که جبرئیل امین در آن حضور می یافت و پیام خداوند را قرائت می فرمود و ثانیاً الگوی زنان مسلمان به جهت درجات کمالات روحی آن حضرت و تقرب ایشان به ذات اقدس باریتعالی به میزانی که زنی دیگر را یارای رسیدن به آن درجه نیست تعیین کننده محور ارزشهای اجتماعی است که زنان مسلمان می توانند برحول این محور حرکت تاریخی باشند. در بررسی هر چه بیشتر نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محورهای اجتماعی لازم است به بررسی جنبه های مختلف آن پرداخته و از ابعاد زیر آن را بررسی کرد:
۱ – نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محور ارزش از بعد سیاسی
۲ – نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محور ارزشهای اجتماعی از لحاظ فرهنگی
۳ – نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محور ارزشهای اجتماعی از نظر اجتماعی
– نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محور ارزشهای اجتماعی از بعد سیاسی
نقش سیاسی حضرت زهرا(س) به دو برهه از سرنوشت اسلام قابل تقسیم است.
۱ – زمان حیات حضرت رسول (ص).
۲ – پس از رحلت پیامبر (ص).
الف – در این بخش به تاریخچه زندگی حضرت زهرا(س) در دوران طفولیت و شروع زندگی سیاسی حضرت زهرا(س) در سه سالگی آن حضرت (س) می پردازیم. حضرت زهرا(س) در این سنین در معرض یکی از سخت ترین آزمایشهای مسلمانان در راه ایمان خود یعنی واقعه شعب ابی طالب قرار گرفتند.[۵]
پس از آن ایشان شاهد دشمنی ها و کارشکنی های دشمنان اسلام بودند.
زندگی آن حضرت در خانه ای آغاز شد که کانون مبارزات مختلف سیاسی علیه کفر و شرک و نفاق بود. پدر و همسر ایشان در کوران تلخ جنگها و مبارزات اسلام علیه کفر فرمانده ، صف شکن و تعیین کننده سرنوشت اسلام بودند حضرت فاطمه (س) در این حوادث یار و یاور و همراه ایشان بودند[۶] و با تکیه به رهبری مسلمانان توسط پدر گرانقدرشان مشکلات را یکی پس از دیگری پشت سرگذاشته .
ب – در بخش دوم از زندگی سیاسی حضرت زهرا (س) به دو شاخصه مهم بر می خوریم . اولاً دفاع حضرت زهرا (س) از قول خداوند کریم و پیامبر اکرم که به شهادت تاریخ تعداد کثیری آن را خود شنیده و مامور رساندن آن به سایرین شده اند می باشد. (آیه شریفه الیوم اکملت لکم دین… و واقعه تارخی غدیر خم).
دوم ، موضع گیری و اقدامات ایشان در مسیر تحقق این مهم.
این بخش از زندگی حضرت زهرا (س) و این دفاع که به قیمت جان نازنین ایشان تمام شده است جهت گیری یک استراتژی واحد است از سوی حضرت (س) که محور تغییر ارزشهای اجتماعی قرار می گیرد. در یک سو حرکت های سازشکارانه و عافیت طلبانه ای که داوری را ساده انگاشته و از پیامدهای آن بی خبرند و در سویی دیگر افق دید وسیع و آزاد منشانه اهل بیت (ع) نسبت به تغییر سرنوشت مسلمین بنا به قول قرآن و رسول اکرم (ص) آنچه که ما در عصر حاضر شاهد عواقب آن بر سرنوشت مسلمین و پی آمدهای نفاق انگیز و شکاف برانگیز آن بر اسلام عزیز و فرقه ساز آن هستیم.
موضع گیری حضرت زهرا (س) مبنی بر پایدار ماندن بر بیعتی که در زمان حضرت رسول (ص) صورت گرفته بود و رو به رو شدن با صدمات و رنجهایی که بر این پایداری متحمل شدند.[۷] بخش دیگری از شاخصه دوم از زندگی سیاسی آن حضرت پس از رحلت پیامبر است .
حوادث آینده نه چندان دور دلیل نگرانی های حضرت زهرا (س) و دلایل جهت گیری و موضعگیری ها و افشاگری های حضرت زهرا (س) را بهتر و بیشتر روشن می کند و خود که نیازمند مراجعه به انبوه اسناد تاریخی و جریانات سیاسی آن روزگار می باشد.[۸]
چگونگی فعالیتهای آن حضرت در روشن شدن چهره حق و تلاش در یادآوری اصول پایه گذار شده از سوی خداوند و به دست رسول گرامی (ص) و مخالفت با جریانهایی که قصد تقسیم ارزشها به عنوان غنایم پس از رحلت پیامبر و جایگزینی نظام قبیله ای و استکباری با هدف باز گرداندن روابط حاکم در گذشته را و هوشیاری در مقابل حرکات خزنده در جهت بازگشت نظام اقتصادی و سیاسی همواره می تواند راهگشای زنان در عرصه فعالیتهای سیاسی باشند. زنان امروز با مقابله با رواج ضد ارزشهایی که با شعارهای ارزشمند اما دروغین از سوی استکابر سرداده می شود و در چارچوب سازمانها و شوراهای به اصطلاح حقوق بشر طراحی می شود می توانند نقش تاریخی خود را ایفا کنند.
مسائلی همچون حقوق زنان که از حنجره این سازمان ها بیرون می آید، خود طراح اسارت و به باد رفتن آزادی و حقوق زنان است. دفاع از ارزشهای دینی و ملی در برابر قد برافراشتن شعارهای جهانی و قطعنامه های این سازمان جهت منکوب ساختن آنها وظیفه خطیری است که زنان عصر حاضر با توجه به حرکت تاریخی حضرت زهرا (س) می توانند اخذ کنند.
– نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محور ارزشهای اجتماعی از بعد فرهنگی تغییرات فرهنگی در سایه انتقال اطلاعات و شیوه های بکارگیری صحیح اطلاعات و دانش میسر است . حضرت زهرا (س) با استفاده از ابزار قدرتمند انتقال اطلاعات به فعالیت در تغییر محور ارزشهای اجتماعی پرداخته و با حضور فعال خود در عرصه دانش و کسب بالاترین مرتبه آن با بکارگیری صحیح روشهای انتقال اطلاعات (مانند ایراد سخنرانی ، خواندن خطابه و …) به تغییر محور ارزشهای اجتماعی از بعد فرهنگی پرداختند.[۹]
امروز آنچه که از این حرکت تاریخی حضرت زهرا (س) مورد توجه زنان مسلمان قرار می گیرد کسب دانش و اطلاعات است.
شناخت راه های انتقال آن با توجه به شرایط کنونی زمان حاضر است در حال حاضر بیش از هر قشر دیگری از سهم واقعی خود در تولید و انتقال اطلاعات و دانش و فرهنگ به دلیل کاربرد روشهای گوناگون استکباری محروم می باشند.
عصر کنونی که عصر انفجار اطلاعات نام گرفته بر خلاف ظاهر این نام عصری است که نه تنها زنان بلکه دیگر اقشار جوامع غیر استکباری از دریافت این اطلاعات اولاً محروم بوده ثانیاً در معرض غارت اطلاعات قرار می گیرند در این راستا شبکه های عظیم اطلاعاتی و نحوه کنترل بر این شبکه ها بیانگر دقیق این معناست.
بنابر این زنان نه تنها در تولید اطلاعات سهم چندانی نداشته بلکه با عدم دسترسی به شیوه های صحیح انتقال اطلاعات و دانش در معرض غارت اطلاعات از کشورهایشان از سوی استکبار جهانی قرار می گیرند.
– نقش حضرت زهرا (س) در تغییر محورهای اجتماعی مبارزه حضرت زهرا (س) با آن نوع زندگی اجتماعی و حیات سیاسی است که خود ایشان درباره اش اینگونه می فرمانید:
«دانید که فتنه و بلا دو راه است و گرفتار آمدن بر شمشیرها برنده و تسلط تجاوزگران ظالمان و هرج و مرج و آشفتگی و استبداد ستمگران بدانید که بیت المالتان به غارت خواهد رفت و وحدتتان از هم پاشیده خواهد شد و بر باد خواهد رفت».[x]
بیانات حضرت زهرا (س) در این خطبه علاوه بر دلالت بر دلسوزی حضرت زهرا (س) بر سرنوشت مسلمین است که در این پیشگویی حکیمانه آمده است. نهیب و هشداری است بر مسلمانان همه عصرها و نسلها در تصمیم گیری‌های اجتماعی خود.
بعلاوه بیداری است بر ما زنان عصر حاضر در جهت کوشش برای رفع ظلم و تسلط تجاوزگران ظالم بر سرنوشت مردم جهان و دست یافتن آنها به بیت المال (ثروت کشور) و شریانهای اقتصادی جامعه و سرنوشت جمع بشری این سخنان گرچه اجتماع آن روز را به حرکتی شایسته و کافی در جهت تغییرات لازم اجتماعی و سیاسی قانع نکرد اما وظیفه تاریخی حضرت زهرا (س) را در معرض نحوه حرکت مسلمین در تصمیم گیری هایشان را به خوبی روشن ساخت.
دفاع زنان از عدالت جهانی ، تأکید عدم دخالت قدرت های استکباری در سرنوشت ملتهای مظلوم و تحت ستم رفع نابرابریها ایجاد امنیت جهانی از طریق مبارزه اصولی با عاملان نا امنی های جهانی ، روشن ساختن سهم ملتها خصوصاً زنان از اقتصادجهانی نتایج عملکرد شبکه های اقتصاد جهانی (همچون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و …) در سرنوشت ملتها و … در آویختن به حبل المتین الهی و وحدت کلمه مسلمین و مستضعفین جهان همان مبارزه ای است که شیوه حضرت زهرا (س) بوده و تکامل بخش تاریخی روشن و سیره آن حضرت (س) است .
با امید به اینکه این مباحث آغاز بازگشایی زندگی کسی باشد که خداوند به کارنامه ا ش مهر قبولی زده آنجا که در زیارتنامه حضرتش (س) می خوانیم: « یا ممتحنه امتحنک الله فوجدک لما امتحنک صابره» و السلام .
مریم ستاری
گروه مطالعات و تحقیقات موسسه فرهنگی کوثر ولایت
منبع : روزنامه اطلاعات شماره ۲۳۱۲۳
پی نوشتها:
[۱] . تاریخ اسلام.
[۲] . منتهی الامال – جلد ۱ ص ۹۷.
[۳] . کوثر – آیه ۱ « انا اعطیناک الکوثر».
[۴] . امالی صدوق مجلس ۴۱ حدیث ۷ – شراف النبی (ص) ۴۳۶ در نصب پرده بر اتاق و دستبند حضرت زهرا (س).
[۵] . طبری ج ۶ ص ۹۳۲
[۶] . تاریخ تحلیلی اسلام ص ۱۳۸.
[۷] . روضه الوعظین جلد ۱ ص ۱۵۱.
[۸] . طبری ج ۶ ص ۹۳۲.
[۹] . تاریخ تحلیلی اسلام ص ۱۳۸.
