چکیده
جهان اسلام با آن همه سابقه درخشان خود، امروزه درون خود با مشکلات گوناگونی مواجه است. کشورهای قدرتمند و استعمارگر که دوام و بقای خود در از بین بردن اسلام و ضعیف نگهداشتن مسلمانان می بینند، به ترفندهای گوناگونی برای جلوگیری از وحدت مسلمانان و ایجاد تفرقه دست می زنند. در چنین وضعی بر تمام مسلمانان و کشورهای اسلامی فرض است که با محوریت اسلام به مقابله با چنین اهداف شوم استکباری برخیزند. این مهم در ایران با پیروزی انقلاب اسلامی و راهبرد وحدت اسلامی به وسیله امام خمینی قدس سره به منصه ظهور رسید.
نوشته حاضر، نقش انقلاب اسلامی ایران را در بیداری و وحدت مسلمانان جهان بررسی می کند و راهبرد این انقلاب را درباره هماهنگی سیاست داخلی و خارجی، توجه به اصول مشترک مذاهب اسلامی و دور از سیاست های تفرقه انداز و تأثیر آن در برقراری روابط دیپلماتیک مورد اشاره قرار داده و پس از آن، علل تفرقه بین مسلمانان و اسباب تحقق وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی را بررسی کرده و اقدام های جمهوری اسلامی ایران در تحقق این امر از برگزاری کنفرانس های بین المللی و تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را تجزیه و تحلیل کرده است.
مقدمه
در عصر حاضر، بلوک های قدرت در عرصه روابط بین الملل فعال هستند؛ اما کشورهای اسلامی که روزی دارای عظمت و ابهت خاصی در جهان بودند، اکنون با مشکلات داخلی گوناگونی مواجهند. کشورهای قدرتمند اکنون برای حفظ انسجام و دوام بقای خود به دشمن تراشی های گوناگون روی آورده، و در این راه، به سوی اسلام نشانه رفته اند. دشمنان اسلام برای از بین بردن توانایی های مسلمانان به ترفندهای مختلفی دست می زنند که از جمله می توان به تلاش برای جلوگیری از وحدت مسلمانان و ایجاد تفرقه بین آن ها اشاره کرد.
در چنین وضعی مسلمانان جهان می توانند با تجمع حول محور اسلام، اهداف شوم استکبار جهانی را با شکست مواجه سازند. این تفکر در ایران با پیروزی انقلاب اسلامی به حیطه عمل راه یافته است و تلاش برای این است تا با گذشت زمان تعداد بیشتری از مسلمانان در زیر لوای اسلام گردهم آیند. در این جهت راهبرد وحدت بین مسلمانان مطرح می شود.
مقاله حاضر کاری جهت بررسی و تبیین نقش انقلاب اسلامی ایران در بیداری و وحدت مسلمانان جهان است که از طریق پاسخگویی به پرسش های گوناگون این هدف را پوشش خواهد داد. از جمله این پرسش ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: انقلاب اسلامی ایران به چه دلیلی و در چه وضعی به وقوع پیوست؟ آثار انقلاب اسلامی برای دیگر جوامع مسلمان چیست؟ وحدت و اخوت اسلامی چگونه تعریف می شوند؟ اصول اساسی تحقق این اصل کدامند؟ نظر بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی رحمه الله در مورد علل تفرقه بین مسلمانان و راه حل های رفع این مشکل چیست؟ و سرانجام این که جمهوری اسلامی ایران برای نیل به این هدف چه اقدام هایی انجام داده است؟
۱. راهبرد وحدت اسلامی
منظور از راهبرد وحدت اسلامی اصولی هستند که برای تحقق این مهم باید مدنظر قرار گیرند.
۱ـ۱. مساعی مشترک عالمان و متفکران مذاهب اسلامی
رهبران، عالمان و اندیشه وران اسلامی که به طور معمول مواضع و تصمیم های آن ها عکس العمل های محسوس و مؤثری میان یکایک مردم مسلمان به جای می نهد، نقش مهمی در بیداری و آگاهی افکار عمومی از بایدها و نبایدهای مذهبی ایفا می کنند. این نقش با توجه به مقام معنوی آن ها، هم میان شیعیان و هم میان اهل تسنن اهمیت خاصی دارد و کارایی و تأثیر قابل توجهی در ایجاد تفاهم، همکاری و تقریب مذاهب اسلامی خواهد داشت؛ بنابراین، نخستین گام در جهت تحقق این مهم متوجه اندیشه وران و عالمان اسلامی است که هدایت عامه مردم را به عهده دارند. بدون توجه این قشر متنفذ، راهبرد وحدت اسلامی عملی نخواهد بود و با همت و مساعی عالمان و متفکران همه مذاهب اسلامی سیاست های شوم حکومت های گذشته از پیکره مذاهب اسلامی زدوده، و حقایق هر مذهب آن گونه که هست، به مسلمانان نمایان می شود و در نتیجه بسیاری از تعصب های مذهبی از بین می روند. این امر با تدوین کتاب های تقریبی و وحدت گرایانه، تدریس، خطابه و نیز صدور فتاوای سرنوشت ساز می تواند تحقق یابد. در این میان آنچه توجه و اهتمام بیشتر مراجع، عالمان و فقیهان اسلامی را می طلبد، کنترل و آگاه کردن مبلغان اسلامی از آثار سوء و زیانبار طرح مطالب و موضوعاتی است که به وحدت و یکپارچگی اسلام خدشه وارد می کند؛ زیرا نشر عقاید و افکاری که پایه و اساس صحیح نداشته، بر مدارک و اسناد محکم استوار نباشد، نه تنها سبب بدبینی و گمراهی عده ای از مردم می شود، بلکه باعث خواهد شد تا تمام تلاش ها و تصمیم هایی که در سیاست خارجی جهت تحقق وحدت و یکپارچگی جهان اسلام مبذول می شود، یکباره بی اثر و خنثا شوند.
۲ـ۱. هماهنگی سیاست داخلی و سیاست خارجی
از اصول دیگر راهبرد وحدت اسلامی، یگانگی و همخوانی سیاست داخلی با سیاست خارجی و برعکس است. با توجه به نقش و تأثیر اوضاع داخلی در تصمیم گیری های سیاست خارجی در صورت عدم توجه سیاستگذاران به حقایق موجود در داخل کشور چه بسا زمینه های تناقض گویی، تضاد و از دست دادن حیثیت نفوذ و قدرت خود را در صحنه بین المللی فراهم آورند. در مورد راهبرد وحدت اسلامی قبل از طرح و اجرای آن در عرصه روابط بین الملل باید عناصر گوناگون نظام سیاسی در مورد طرح و چگونگی اجرای این راهبرد، به اجماع داخلی برسند. به عبارت دیگر، تفکر تقریب و اندیشه وحدت اسلامی برای کارگزاران، اندیشه وران و محافل و نهادهای داخلی باید به یک باور تبدیل شود و در تمام اقدام ها و برنامه ها مورد لحاظ قرار گیرد. در صورتی که دولتی در سیاست خارجی خود، مروج و مبلغ وحدت و تقریب مذاهب اسلامی باشد ولی میان یکایک مردم و افکار عمومی پشتوانه محکمی برای جامه عمل پوشاندن به این تفکر نداشته باشد، در اجرای آن با بن بست روبه رو خواهد شد.
۳ـ۱. تأکید و توجه به اصول مشترک مذاهب اسلامی
از اصول بسیار مهم راهبرد وحدت اسلامی، به ویژه در مجامع و گردهمایی هایی که در آن پیروان مذاهب گوناگون اسلامی حضور دارند، توجه به اصول مورد اشتراک و اتفاق همه مذاهب اسلامی است؛ از جمله این که همه مسلمانان خدای واحدی را می پرستند؛ کتاب آسمانی آن ها قرآن کریم است؛ همه به سوی یک قبله نماز به پا می دارند؛ حضرت محمد صلی الله علیه و آله پیامبر تمام مسلمانان است و حج، روزه، امر به معروف و نهی از منکر و جهاد در راه خدا و بسیاری از احکام دیگر نیز در تمام فرقه های اسلامی مجری هستند؛ بنابراین، تأکید و توجه بر اصول اساسی دین مبین اسلام که هر فرد را در حوزه خود مسلمان معرفی می کند، از اصول بسیار مهم راهبرد وحدت اسلامی به شمار می آید.
۴ـ۱. تسامح و تساهل در برابر مذاهب اسلامی و دوری از سیاست های تفرقه برانگیز
باید مدنظر داشت که هر یک از مذاهب اسلامی دارای مبانی فقهی خاص خود هستند که در پرتو تلاش عالمان و فقیهان هر فرقه و از طریق استنباط از مهم ترین منابع اسلامی یعنی قرآن و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله برای پیروان آن ها ارائه شده است. عمل به این احکام و دستورها از سوی پیروان هر یک از مذاهب مورد احترام است؛ زیرا در نتیجه فهم و ادراک عالمان و فقیهان از اسلام بوده است؛ بنابراین، تسامح و خویشتن داری و احترام متقابل به عقاید و احکام مذاهب اسلامی و چه بسا پیروی از فقیه به صورت عمل پسندیده اسلامی، برای جلوگیری از هرگونه درگیری و جدال که باعث خدشه دار شدن کیان اسلام و در خطر افتادن آن می شود، از طرف فقیهان و عالمان توصیه شده است.
همگام با تساهل و تسامح، دوری از سیاست های تفرقه برانگیز دشمنان اسلام که به طور معمول با استفاده از ابزارها و شیوه های گوناگون در صدد ایجاد بدبینی، سوء ظن و انحراف اذهان مردم مسلمان صورت می گیرد، از اصول بسیار ضرور برای رسیدن به وحدت اسلامی است. در این باره به آرای دو تن از اندیشه وران بزرگ معاصر جهان اسلام اشاره می شود.
۱ـ۴ـ۱. علامه سید محمد حسین طباطبایی
«… باید همواره متذکر این حقیقت بود که اختلاف دو طایفه در فروع است و در اصول دین با هم اختلافی ندارند و حتی در فروع ضروریه دین مانند نماز، روزه، حج، جهاد، و غیر آن ها متنفذ می باشد و همگی قرآن و کعبه را یکی می دانند. خوشبختانه دنیای اسلام کم کم به این حقیقت پی می برد و تأیید فکر تقریب بین مذاهب اسلامی از طرف مراجع شیعه برای همین منظور بود و شیخ بزرگوار «الازهر» نیز این حقیقت را با کمال صراحت لهجه بیان نمود و اتفاق کامل دینی شیعه و سنی را به همه جهانیان اعلام نمود… باید هم مناقشه علمی شیعه در سطح عالی، همواره ادامه یابد تا تاریکی ها روشن و حقایق برای عموم کشف گردد و این امر ربطی به تعصب ورزی و حمله و نشر اکاذیب ندارد» (بی آزار شیرازی، رسالت انقلاب اسلامی ایران در توحید کلمه، ۱۳۷۰، ص۳۰و۳۱).
۲ـ۴ـ۱. استاد شهید مطهری
«آنچه بر سر مسلمین آمد که شوکت آن ها را گرفت، همین اختلاف های فرقه ای است. بدون شک نیاز مسلمین به وحدت و اتفاق از برترین نیازها است و درد اساسی جهان اسلام، همین کینه های کهنه میان مردم مسلمان است. دشمن همواره از این استفاده می کند» (ویژه نامه تقریب ۱، ۱۳۶۹، ص ۸۲).
۲. نقش راهبرد وحدت اسلامی در برقراری روابط دیپلماتیک
نفع مشترک و تلاش برای حصول آن یکی از مهم ترین عوامل برقراری رابطه بین کشورها است و کشورها برای تأمین منافع خود از ابزارها و تاکتیک های گوناگون بهره می جویند. راهبرد وحدت اسلامی یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند به برقراری و تعمیق روابط میان کشورهای اسلامی تبدیل شود. در عین حال در اجرای این راهبرد، سفیران کشورهای اسلامی باید چند نکته را مد نظر قرار دهند: درک درست از راهبرد وحدت اسلامی و اولویت دادن به آن، شناخت کافی و صحیح از فرقه های گوناگون مذاهب اسلامی، عدم تأکید بر موارد اختلاف بین مذاهب اسلامی، هماهنگی و یگانگی در سطوح مختلف دیپلماسی در مورد چگونگی تبیین و اجرای راهبرد وحدت اسلامی. همچنین باید متذکر شد که دیگر مشترکات بسیار قوی بین مسلمانان به گسترش روابط بین الملل اسلامی (بدون چشمداشت صرف به منافع مادی) کمک مضاعف به عمل آورد؛ برای مثال، اهتمام به امور مسلمانان و کمک به مسلمان از نظر شرع مبین اسلام فرض است.
۳. وحدت و اخوت اسلامی
منظور از وحدت و اخوت اسلامی، وحدت و برادری است که در قرآن مجید، سیره نبوی و احادیث آمده که این جا کیفیت و مبانی وحدت و اخوت اسلامی را با استفاده از همین منابع بیان می کنیم.
قرآن، اساس و بنیان موجودیت نظام سیاسی در اسلام است که با بیان چگونگی سرنوشت اقوام و ملت های گذشته و با تأکید بر رمز سعادت و شقاوت آنان، انسان را مسؤول حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خویش در جهان معرفی، و شالوده وحدت و همبستگی را نه تنها در اسلام، بلکه در تمام ادیان توحیدی، عنصر بقا و هستی آن ها قلمداد می کند. دیدگاه قرآن در مورد وحدت به سه دسته تقسیم می شود:
۱ـ۳. وحدت بشر
از نظر قرآن، تفاوت های شکلی در زبان و رنگ و آفرینش انسان ها به صورت شعوب و قبایل مختلف برای شناسایی بهتر یک دیگر است و یگانه ملاک تقرب به خدا تقوای بیشتر است؛ بنابراین، رجحان یک دسته بر دیگری مقبول نیست؛ بنابراین، با توجه به این مضمون باید راه صحیح وحدت را برگزید و پیمود.
۲ـ۳. وحدت ادیان توحیدی
با توجه به این که منشأ همه ادیان توحیدی منبع سرشار وحی است، طبیعی است که احکام و مقررات این ادیان برای رستگاری انسان ها اشتراک و وحدت داشته باشد. از جمله این اصول می توان به اعتقاد به وحدانیت خدا و تقرب به پروردگار با انجام عمل صالح و تسلیم در برابر او اشاره کرد.
۳ـ۳. وحدت امت اسلامی
قرآن کریم ضمن آن که انسان را خلیفه خدا در زمین معرفی می کند، مسلمانان را به سوی همبستگی و الفت و برادری می خواند و آن ها را امت واحده خطاب می کند. اسلام هیچ فرق و برتری از نظر رنگ، جنس و سرزمین برای انسان ها قائل نیست. همه انسان ها از یک پدر و مادر یعنی حضرت آدم و حوا زاده شده اند و همه انسان ها به رغم مقاومت های ظاهری از نظر اقلیم و نژاد به لحاظ فطرت دارای وحدت هستند و همه طبایع انسانی از یک اصل واحد سرچشمه می گیرد. قرآن می فرماید:
خداوند شما را از یک جان آفرید و از آن جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن برانگیخت (نساء، ۱).
در این آیه شریفه، همه انسان ها اعم از سفید و سیاه و زرد و سرخ شامل رحمت الاهی می شوند.
در آیات دیگر نیز امه واحده وارد شده، و این خود دلیل بر یکپارچگی انسان ها و عدم برتری های مادی و دنیایی است؛ بنابراین، به جای «ملت» «امت» به کار رفته است: «این است امت که امت واحده است. من نیز پروردگارتان هستم؛ پس من را عبادت کنید»(انبیاء، ۹۲). خداوند مسلمانان را خطاب می کند که شما امت واحدی هستید. براساس این اعتقاد هر مسلمانی موظف است وحدت و یکپارچگی امت اسلامی را حفظ کند. رمز دستیابی به آن وحدت، چنگ زدن به ریسمان الاهی، دوری از اختلاف ها و نیز تألیف و ایجاد اخوت و همبستگی است. همگی به رشته دین خدا چنگ زده، به راه های متفرق نروید، و به یاد آرید این نعمت های بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید. خدا در دل های شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف خداوند همه برادر دینی یک دیگر شدید. در صورتی که در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد (آل عمران، ۱۰۳)؛ بنابراین، مسلمان ها یک امتند و این از ضروریات اسلام است. معنای یک امت بودن این است که باید وحدت را بین خودشان حفظ کنند. منظور از وحدت این نیست که مسلمانان در یک صف بایستند؛ بلکه وحدت در تشبث به یک منبع واحد است. تفاسیر گوناگونی از «حبل الله» ارائه شده است: «قرآن، احکام و مقررات دین اسلام و در بعضی از روایات شیعه از ولایت نام برده شده است. حقیقت این است که مسلمان ها باید به یک اصولی متشبث شوند که مورد قبول و اتفاق همه فرق اسلامی نیز باشد و آن عبارت است از اصل توحید، اصل نبوت و اصل معاد» (استاد محمد واعظ زاده خراسانی، وحدت اسلامی، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۷۱، ص ۲).
بیان و رفتار حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مورد برادری بین مسلمانان که در طول ۲۳ سال ابلاغ رسالت الاهی برای آن کوشش وافر می کرد، اهمیت موضوع و وظیفه مسلمانان در نزدیک شدن هر چه بیشتر به یک دیگر را نشان می دهد. اخوت اسلامی عنصر ایجاد امت واحده، و امت واحده، اساسی ترین پایه نظام سیاسی اسلامی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای آن که اسلام تازه متولد شده را در برابر خطرها و تهدیدها و توطئه های تفرقه افکنانه دشمن بیمه کند، در نخستین روزهای هجرت در مدینه با ایجاد «پیمان مواخات» بین مسلمانان، گامی مهم و سرنوشت ساز را برای ایجاد حکومت اسلامی و نیز نظام سیاسی اسلام در آینده نزدیک برداشت و در پرتو برکات پربار آن نه تنها اسلام را از اساس بر پایه محکمی بنا نهاد، بلکه با تأکیدها و راهنمای های بعدی خویش، سیاست داخلی حکومت اسلامی را بر مبنای وحدت و اخوت اسلامی قرار داد و بدین ترتیب، از ایجاد هر گونه اختلاف و تفرقه بین مسلمانان جلوگیری کرد. در مورد برادری بین مسلمانان چه حدیثی گویاتر از این که در شرع اسلام آمده است: «اِنَّمَا الْمُوءْمِنُونَ إِخْوَهٌ».
اصول و مبانی اخوت اسلامی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدان ها تأکید داشت می توان در موارد ذیل شناسایی کرد: ایمان به خدای یکتا، نفی هرگونه برتری و تبعیض، رعایت حقوق دیگران و احترام به آن، دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان او، وفا به عهد، کمک و یاری به مسلمانان.
۴. نتایج و آثار اخوت اسلامی
ایجاد اخوت اسلامی در جامعه نوپای اسلامی آثار ارزشمندی را به همراه داشت که از جمله آن ها به موارد ذیل می توان اشاره کرد:
۱. اخوت اسلامی محور اصلی سیاست داخلی پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفت.
۲. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در پرتو اخوت اسلامی مدینه را مرکزی برای حکوت اسلامی درآورد و نظام سیاسی اسلام را آن جا اجرا کرد و مدینه را مرکز نشر اسلام قرار داد.
۳. مسلمانان که از قبایل گوناگون اعراب بودند، همه متحد شدند و در یک جبهه واحد قرار گرفتند؛ بدین جهت، مدینه مرکزی شد که مسلمانان از دیگر سرزمین های عرب در شمال و شرق و غرب آن سکنا گزیدند. هر مسلمانی از هر قبیله ای که بود، علاقه داشت در قلمرو حاکمیت اسلامی زندگی کند.
۴. اخوت اسلامی همچون سدی در برابر توطئه ها و تهدیدهای دشمن و عامل حفظ صیانت کیان اسلام بود.
۵. اخوت اسلامی الگویی از رفتار و کردار انسانی برای غیر مسلمانان بود و به همین دلیل یکی از عوامل جذب آن ها به دین اسلام به شمار می رفت.
۶. اخوت اسلامی به صورت راهبردی پایدار در سیاست خارجی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تحت عنوان وحدت اسلامی که حتی گروه های غیر مسلمان را در بر می گرفت، مطرح شد که در اثر آن عقد قراردادهای ذمه با غیرمسلمانان نقش مهمی در تألیف قلوب داشت.
۵. جایگاه وحدت اسلامی در نهضت امام خمینی رحمه الله
انقلاب اسلامی ایران با پیروزی بر رژیم ستمشاهی پهلوی، به رهبری امام خمینی رحمه الله یکی از پایه های مهم سیاست داخلی و خارجی خود را بر وحدت اسلامی قرار داد. دفاع از مسلمانان جهان به صورت یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی کشورمان آمده است. زمان رژیم طاغوت نه تنها هیچ گونه توجه مثبتی به مذاهب اسلامی معطوف نمی شد، بلکه رژیم شاه به همراه توطئه های استکبار جهانی برای نیل به اهداف پلید خود در ایجاد تفرقه و ستیز بین مسلمانان شیعه و سنی می کوشید.
ایران با چند کشور مسلمان سنی همسایه است و طبیعی است که وضیعت مردم مسلمان سنی مورد توجه کشورهای مجاور و حتی ملل اسلامی دیگر قرار داشته باشد؛ پس مدارا با این افراد جهت جلوگیری از بروز تنش با کشورهای دیگر بسیار ضرورت دارد. جمعیت های سنی مذهب ایران نیز اکثرا در حواشی مرزهای جمهوری ایران سکنا گزیده اند که در صورت بروز یک بحران به دلیل امکان ارتباط با خارج، کنترل آن بسیار سخت خواهد بود و این بر اهمیت جلب رضای این مردم جهت حفظ یکپارچگی ایران می افزاید.
زمان رژیم طاغوت از آن جا که حاکمان و زمامداران وقت فقط به فکر منافع شخصی خود بودند، به این مسائل توجهی نمی شد و پیروان اهل تسنن در محرومیت های گوناگون فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و اقتصادی به سر می بردند و هیچ گونه مشارکتی در امور مملکتی و حکومتی نداشتند. رژیم طاغوت به انحای گوناگون این مردم محروم را در حالتی از بی خبری نگه داشته بود. فشارهای سخت اقتصادی و معیشتی وضعیت زندگی آن ها را به صورت رقت باری در آورده بود که اغلب برای امرار معاش یا به سوی شهرهای بزرگ کوچ می کردند یا به اعمال غیر قانونی مثل قاچاق مبادرت می ورزیدند.
در این میان، قدرت های استکباری به سرکردگی امریکا با ایجاد احساسات متعصبانه قومی و مذهبی نه تنها احساس ناامنی و تشویش خاطر برادران مسلمان شیعه و سنی این مناطق را فراهم می آوردند، بلکه گاهی درگیری ها و برخوردهای خونین بین برادران مسلمان ایرانی در این مناطق به راه می انداختند. قدرت های استکباری حتی از این اهرم جهت فشار بر رژیم طاغوت و گرفتن امتیاز بیشتر استفاده می کردند. این سیاست در زمان حکومت های عثمانی، صفویه و قاجاریه نیز برگ برنده ای در دست قدرت های خارجی بود.
رژیم طاغوت با تبلیغات فراوان به راه انداختن جشن ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی می کوشید دستاویزی برای ایجاد وحدت ملی و نیز مشروعیت بخشیدن به حکومت متزلزل خود پدید آورد؛ اما در این راه چندان موفق نشد؛ زیرا دستیابی به وحدت ملی بدون توجه به خواست ها و آرمان های هر یک از گروه های تشکیل دهنده کشور میّسر نخواهد بود. عوامل این رژیم غافل از این که یگانه معیار فضیلت در درگاه خداوند تبارک و تعالی تقوا است و اسلام رجحان قومی را نمی پذیرد، این نکته را درک نکردند که وحدت ملی فقط در سایه تفاهم و تساهل مذهبی و احترام به حقوق و آرای همه مسلمانان این مرز و بوم پدید خواهد آمد؛ همان چیزی که تا حدی می توان گفت شاه عباس و نادر شاه به آن توجه کردند. آن ها به خوبی می دانستند که وحدت اسلامی جلوتر از وحدت ملی است و تا موقعی که پیروان مذاهب چه شیعه و چه سنی نتوانند به اصول و عقاید مذهبی خود عمل کنند، این کشور روی ثبات و آرامش را نخواهد دید و قادر نیست آن وحدت سیاسی را در این مرز و بوم به منصه ظهور برساند. رژیم پهلوی حتی به این امر نیز توجه نداشت که تأکید بیش از حد بر گرایش های همچون «پان ایرانیسم» و واکنش دیگر اقوام ساکن ایران را در مناطق مختلف برخواهد انگیخت. آنان بدون توجه به واقعیت های موجود به نوعی وحدت ملی در رؤیاهای خود می اندیشیدند.
به هر حال، وضعیت اسفبار اقلیت های مذهبی مسلمان در ایران، این باور را در ذهن آن ها جای داده بود که مناطق آن ها فراموش شده و از برنامه خدمات رسانی دولت حذف شده اند؛ در حالی که سرمایه گذاری در این منطقه می توانست چهره منطقه را به دلیل برخورداری از منابع سرشار طبیعی دگرگون سازد و مردم آن جا نیز به سان دیگر نقاط ایران از حقوق و امکانات موجود بهره مند شوند. این وضع در دوران ستمشاهی ادامه داشت تا این که خداوند متعالی مقرر فرمود به دست ملت غیور ایران دوران سیاه و ذلت بار حکومت جابرانه طاغوت به پایان رسد.
۶.علل تفرقه و جدایی بین مسلمانان از دیدگاه حضرت امام خمینی رحمه الله
طلوع فجر انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی رحمه الله پرچمدار نهضت اسلامی و بزرگ منادی وحدت و تقریب مذاهب اسلامی، باعث شد تا نور امیدی سرشار از تفاهم و یکپارچگی و برادری و انسانیت در قلب مشتاقانش جلوه گر شود. حضرت امام خمینی رحمه الله با اطلاع کامل و دقیق از گذشته تاریخ جهان و ایران و با توجه به آنچه نقشه های رنگارنگ و پلید قدرت های سلطه گر بر سر این مرز و بوم آورده اند، به محض ورود به ایران، در دوازدهم بهمن ماه سال ۱۳۵۷ در نخستین سخنرانی که در بهشت زهرا ایراد فرمود، ملت مسلمان ایران را به وحدت کلمه و دوری از تفرقه و جدایی فراخواند. اکنون به بررسی علل تفرقه و وحدت اسلامی از دیدگاه آن امام راحل می پردازیم.
أ. توطئه های شوم قدرت های سلطه گر
حضرت امام خمینی رحمه الله از بدو پیروزی انقلاب، امت اسلامی ایران را بارها به هوشیاری در برابر توطئه های مرموزانه دشمن، برای ضربه زدن به پیکر نوپای انقلاب اسلامی دعوت می کرد؛ از جمله «الآن اجتماعاتی هست که به اسم شیعه و سنی بنابر ایجاد اختلاف دارند؛ همان طور که وابستگان به قدرت بزرگ امریکا در طائف این مسأله را طرح کردند و برای خدمتگزاری به شوروی است. نقشه اختلاف بین برادران را ریختند و به دنبال آن، در کشور خودمان هم اشخاصی دارند همان نقشه را پیاده می کنند، غافل از آن که اگر خدای نخواسته این قدرت های بزرگ در ایران برگردند، نه اسلام می ماند و نه اهل تسننی و نه اهل تشیعی باقی می گذارند (صحیفه نور، ج ۱۴، ص ۱۸۱، مورخ ۲۴/۱/۱۳۶۰).
امام رحمه الله در سخنان خود، نقشه های تفرقه افکنانه از سوی قدرت های بزرگ را نه تنها مخصوص ایران، بلکه طرح و توطئه بین المللی برای تمام کشورهای اسلامی عنوان می کند و از مسلمانان می خواهد که در برابر این توطئه به مقابله برخیزند: «برادران اهل سنت در کشورهای اسلامی بدانند که عمال وابسته به قدرت های شیطانی بزرگ خیرخواه اسلام و مسلمین نیستند و لازم است مسلمانان از آنان تبری کنند و به تبلیغات نفاق افکنانه آنان گوش فراندهند» (صحیفه نور، ج ۱۳، ص ۸۱، ۲۱/۶/۱۳۵۹).
حضرت امام خمینی رحمه الله تبلیغات گسترده دشمنان را برای تفرقه و جدایی بین مسلمانان مهم ترین خطر برای اسلام معرفی می کند: «از ملی گرایی خطرناک تر و غم انگیزتر، ایجاد اختلاف بین اهل سنت و جماعت با شیعیان است، و القای تبلیغات فتنه انگیز و دشمنی ساز بین برادران اسلامی است و الحمدالله در انقلاب اسلامی هیچ اختلافی بین این دو طایفه وجود ندارد و همه با دوستی و اخوت در کنار هم زندگی می کنند» (صحیفه نور، ج ۱۳، ص ۸۲).
امام در برابر این توطئه همگانی و بین المللی قدرت های سلطه گر می فرماید: «امروز روزی است که تمام طوایف مسلمین مقابل هستند با قدرت های شیطانی که اساس اسلام را می خواهند از بین ببرند. امروز روزی است که همه به دستور اسلام، به دستور قرآن با هم متحد باشند و تنازع نکنند» (صحیفه نور، ج ۱۳، ص ۱۰۲).
ب. دوری مسلمانان از اسلام و قرآن
یکی از علل از بین رفتن مجد و عظمت مسلمانان و پدید آمدن تفرقه و مشکلات گوناگون میان آن ها، دوری از اسلام و فرمان های قرآن کریم است.
مشکل عمده مسلمانان جهان دوری از اسلام و قرآن است و اگر مسلمانان به جهت امری که خدای تبارک و تعالی فرموده است (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا). اگر به همین یک امر و نهی عمل می کردند، تمام مشکلاتشان (مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادیشان) رفع می شد و هیچ قدرتی نمی توانست با آن مقابله کند (صحیفه نور، ج ۷، ص ۱۷۶، مورخ ۱/۴/۵۸).
امام رحمه الله یکی از نقشه های قدرت های بزرگ را منحرف کردن مسلمانان از دستورهای قرآن و ایجاد احساسات قومی و قبیله ای و ملی گرایانه و نیز ضربه به اخوت آن ها ذکر می کند: «نقشه قدرت های بزرگ و وابستگان آن ها در کشورهای اسلامی این است که قشرهای مسلم را که خدا بین آن ها اخوت ایجاد کرده است و مؤمنان را به نام اخوه یاد فرموده است، از هم جدا کنند و به اسم ملت تُرک، ملت کُرد، ملت عرب، ملت فارس، از هم جدا، بلکه با هم دشمن کنند و این درست بر خلاف مسیر اسلام و مسیر قرآن کریم است» (امام خمینی رحمه الله ، رساله نوین، مسائل سیاسی و حقوقی، ترجمه و توضیح بی آزار شیرازی ۱۳۶۰، ص ۱۴۰). «این هایی که به اسم ملیت و گروه گرایی و ملی گرایی بین مسلمین تفرقه می اندازند، لشکرهای شیطان و کمک کنندگان به قدرت بزرگ و مخالفین قرآن کریم هستند» (همان).
امام در مورد آلت دست قرار گرفتن قرآن به وسیله قدرت های شیطانی و طاغوتی و مهجوریت آن بین مسلمانان در وصیت نامه سیاسی ـ الاهی خود یاد آور می شود که «… و کار به جایی رسید که نقش قرآن به دست حکومت های جائر و آخوندهای خبیث بدتر از طاغوتیان وسیله ای برای رشد و فساد و توجیه ستمگران و معاندان حق تعالی شد و مع الأسف به دست دشمنان توطئه گر و دوستان جاهل قرآن، این کتاب سرنوشت ساز نقشی جز در گورستان ها و مجالس مردگان نداشت و ندارد؛ حال آن که باید وسیله جمع مسلمانان و بشریت و کتاب زندگی آن ها باشد، وسیله تفرقه و اختلافات گردید یا به کلی از صحنه خارج شد» (وصیت نامه سیاسی، الاهی حضرت امام خمینی رحمه الله ).
ج. اختلاف آرا و فتاوای عالمان مذاهب اسلامی
رهبر کبیر انقلاب، در مورد این که چرا و چگونه در اسلام مذاهب گوناگونی پدید آمدند و این که عقیده و استنباط هر یک مورد احترام است نمی تواند باعث اختلاف بین مسلمانان باشد، می فرماید: «یک دسته از مسلمانان شیعه هستند و یک دسته از مسلمانان «سنّی»، یک دسته «حنفی» و دسته ای «حنبلی» و دسته ای «اخباری» هستند. اصلا طرح این معنا از اول درست نبود. در یک جامعه ای که همه می خواهند به اسلام خدمت کنند و برای اسلام باشند، این مسائل نباید طرح شود. ما همه برادر هستیم و با هم هستیم. تنها علمای شما یک دسته فتوا به یک چیز دادند و شما تقلید از علمای خود کردید و شدید «حنفی»، یک دسته فتوای «شافعی» را عمل کردند و یک دسته دیگر فتوای حضرت امام صادق علیه السلام را عمل کردند، این ها شدند شیعه. این به دلیل اختلاف نیست. ما نباید با هم اختلاف و یا تضادی داشته باشیم. ما همه با هم برادریم. برادران شیعه و سنی از هر اختلافی احتراز کنند. امروز اختلاف بین ما تنها به نفع آن هایی است که نه به مذهب شیعه اعتقاد دارند و نه به مذهب «حنفی» و یا سایر فرق آن ها می خواهند نه این باشد نه آن» (صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۲۵۹، ۳۱/۴/۵۹).
د. دسیسه های دشمنان داخلی انقلاب اسلامی
امام در تمام مراحل انقلاب اسلامی، ملت مسلمان ایران را به هوشیاری در برابر هرگونه خطر و تهدید داخلی و خارجی ترغیب می کرد. در مورد حرکات مرموزانه ایادی استکبار جهانی و نیز بازماندگان فاسد رژیم طاغوت که در صدد ایجاد اختلاف در مناطق سنی نشین هستند، چنین هشدار می دهد: «برادران اهل سنت، برادران اهل تشیع، توجه داشته باشید، ریشه های فسادی که شماها را در طول تاریخ تحت فشار ظالمانه و زیر چکمه های دژخیمان خودشان خرد کردند، الان از بین شما به حمدالله رفته و می روند. این ها در صددند با اسم های مختلف شماها را به جان هم بیندازند و نتیجه بگیرند… . من هشدار می دهم به بعضی اشخاص که در صدد مفسده هستند که ما آن ها را می شناسیم؛ لکن می خواهیم که خودشان به اسلام توجه کنند و به اسلام خیانت نکنند. اگر شماها در داخل به اسم تشیع و تسنن بخواهید اختلاف ایجاد کنید، تکلیف برای ما پیدا خواهد شد و ممکن است خدای نخواسته آن هایی که می خواهند با مفسده جویی بین برادرها اختلاف بیندازند، ما آن ها را می شناسیم به برادران اهل سنت و به برادران اهل تشیع و به همه ملت معرفی می کنیم (رساله نوین، مسائل سیاسی و حقوقی، پیشین، ص ۱۴۶).
۷. عوامل و اسباب تحقق وحدت اسلامی از نظر امام خمینی رحمه الله
أ. پیروی از دستورهای قرآن کریم
بر اساس فرمان های قرآن همواره تأکید امام بر ضرورت وحدت بود و آن را به صورت وظیفه شرعی مطرح می کرد: «قرآن کریم که به ما دستور داده و به مسلمین دستور وحدت داده برای یکسال و ده سال و صد سال نیست؛ برای سرتاسر عالم است. در سرتاسر تاریخ و ما محتاج به این هستیم که عملاً وحدت را محقق بکنیم (صحیفه نور، ج ۱۹، ص ۲۵۰، ۹/۹/۶۴).
حضرت امام درباره دستور صریح قرآن می فرماید: «إِنَّمَا الْمُوءْمِنُونَ إِخْوَهٌ ، این آیه را همه ملاحظه کنید. همه اعتصام به حبل الله بکنید. همه برادر باشید. برادر باشید. تا در بهشت هم که اخوان بر آن سریری که هستید در مقابل هم برادر باشید»(صحیفه نور، ج ۱۵، ص ۲۸۱، ۲۰/۱۰/۶۰).
ب. تشکیل حکومت و امت واحده
امام یکی از مهم ترین اسباب ایجاد وحدت بین مسلمانان را تشکیل حکومت می داند: «تشکیل حکومت برای حفظ نظام و وحدت مسلمین است؛ چنان که حضرت زهرا علیهاالسلام در خطبه خود می فرماید: امامت برای حفظ نظام و تبدیل افتراق مسلمین به اتحاد است» (ولایت فقیه، ص ۴۲).
امت واحد از نظر امام که متشکل از همه اقوام و نژادها و ملیت ها باشد، هدف اسلام برای مقابله با دشمنان است: «… اسلام آمده تا تمام ملل دنیا را عرب را عجم را ترک را فارس را همه را با هم متحد کند و یک امت بزرگ به نام امت اسلام در دنیا برقرار کند تا کسانی که می خواهند سلطه ای بر این دولت های اسلامی و مراکز اسلام پیدا کنند، به واسطه اجتماع بزرگی که مسلمین از هر طایفه هستند، نتوانند (رساله نوین، مسائل سیاسی و حقوقی، امام خمینی۴، ص ۱۳۹).
حضرت امام در مورد تشکیل حکومت و ارتباط آن با وحدت در کتاب ولایت فقیه می نویسد: «ما برای این که وحدت امت اسلامی را تأمین کنیم، برای این که وطن اسلامی را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولت های دست نشانده آن ها خارج کنیم، راهی نداریم جز این که تشکیل حکومت بدهیم» (ولایت فقیه، ص ۴۱ و ۴۲).
ج. برادری
«اخوت و برادری اسلامی یکی از عوامل ایجاد وحدت و همبستگی اسلام است و موجب خیر و برکت در جامعه می باشند. خدای تبارک و تعالی را شکر گزاریم که همه طوایف ملت ایران، برادران شیعه مذهب و برادران اهل سنت در کنار هم با برادری برای پیاده کردن احکام اسلام کوشش می کنند. برادران و خواهران من! ما امروز در عصری واقع هستیم که تمام دنیا، تمام کشورها از اقصا نقاط عالم تا این جا به منزله یک خانه شده اند. در سابق چنانچه قضیه ای در یک شهر واقع می شد، برای دیگر شهرها هیچ مطرح نبود؛ ولی امروز این طور نیست که اگر ما در این جا با هم اختلافی بکنیم، منحصر به شهری و یا کشوری مثل کشور ایران باشد؛ بلکه انعکاس آن در تمام کشورهای دنیا هست و بازتابش در همه جا هست. اسلام احکام اخلاقی اش هم سیاسی است. در قرآن است که مؤمنین با هم برادر هستند. این یک حکم اخلاقی، اجتماعی، سیاسی است. اگر مؤمنین طوایف مختلفه ای که در اسلام هستند و همه مؤمن به خدا و پیغمبر اسلام هستند، با هم برادر باشند و همان طور که برادر با برادر نظر محبت دارد، همه قشرها با هم نظر محبت داشته باشند علاوه بر این که یک اخلاق بزرگ اسلامی است، و نتایج بزرگی دارد، یک حکم اجتماعی بزرگ است و نتایج اجتماعی بزرگی دارد» (بی آزار شیرازی، حکیمی، مشعل اتحاد، ص ۳۷و۳۸).
حضرت امام رحمه الله در ادامه سخنانشان به وحدت و اخوتی که در پرتو انقلاب شکوهمند اسلامی بین برادران شیعه و سنی در ایران پدید آمده است اشاره می کند و این اخوت را متعلق به همه مؤمنان جهان می داند: «… این برادری که اکنون در ایران زیاد شده، چه آثار رحمتی دارد و چه انعکاس
رحمانیت الاهی در این کشور ایجاد شده است… . این اخوت ایمانی که خدای تبارک و تعالی امر به آن کرده و میان مؤمنین منعقد ساخته، انحصار به مؤمنین یک کشور ندارد. این عقد اخوت بین تمام مؤمنین دنیا است. تمام ممالک اسلام باید با هم مثل برادر باشند و اگر چنانچه ممالک اسلامی با هم مثل برادر باشند و توده هایی که در هر کشوری زندگی می کنند، با توده های کشور دیگر مثل برادر نظر داشته باشند، بر همه قدرت های عالم سلطه خواهند شد» (همان).
د. تقیه یا پرهیز از اختلاف
از نظر امام خمینی رحمه الله تقیه دو حالت دارد: اول تقیه اضطراری که در مورد بیم از زیان جانی و مالی و آن چه متعلق به او است، و بیم از ضرر به برادران ایمانی و نیز بیم از ضرر به حوزه اسلام و ترس در ایجاد اختلاف کلمه مسلمانان به کار می رود. دوم تقیه به منظور مدارا کردن برای آنچه مطلوب وحدت مسلمانان با محبت و دوستی و مدارا با اهل سنت است بدون این که ترس و بیم در کار باشد. به هر حال تقیه به معنای سازش با ستمکاران و عدم اعلان مبارزه ضد آن ها و اختیار سکوت در مقابل آنان نیست.
امام صادق علیه السلام در خصوص تقیه به منظور مدارا می فرماید: «از عملی که باعث ننگ و عار ما می شود بپرهیزید. مایه سرافرازی ما باشید نه سرافکندگی. در نماز جماعت آن ها (برادران اهل سنت) شرکت، و بیمارانشان را عیادت کنید و در مراسم تشیعشان حضور به هم رسانید و مبادا آنان در کارهای نیک بر شما سبقت گیرند که سزاوار است شما بر آنان پیشی بگیرید. به خدا هیچ چیز محبوب تر از تقیه نیست» (امام خمینی رحمه الله ، الرسائل، ۲۶، روایت ۲).
ه. پیروی از سیره امامان علیهم السلام در خصوص انجام مناسک و عبادات با اهل سنت
از زمان رحلت حضرت محمد صلی الله علیه و آله تا زمان خلافت حضرت امیر علیه السلام و بعد از آن تا زمان غیبت، امامان و شیعیان بیش از دویست سال تقیه، و در اجرای شؤون اسلامی مثل امور مختلف حج نظیر وقوف یا روز عید فطر مطابق با دستور «امیر الحاج» همانند دیگر مردم رفتار می کردند.
در مورد شرکت و حضور در مراسم نمازگزاری اهل تسنن روایاتی از بزرگان دین و امامان معصوم علیهم السلام نقل شده که از جمله آن ها روایت حضرت امام صادق علیه السلام بدین مضمون است: کسی که با آنان در صف اول نماز بخواند، مانند کسی است که پشت سر رسول الله صلی الله علیه و آله در صف اول نماز بخواند. حضرت امام خمینی رحمه الله شرکت در نماز جماعت اهل سنت را به مأمومان توصیه کرده است.
بعد از ارتحال حضرت امام، حضرت آیت الله خامنه ای در نظام جمهوری اسلامی ایران با بر افراشته نگهداشتن پرچم وحدت بین مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی تداوم بخش راه امام شده، و در مقاطع گوناگون با اعلام مواضع و رهنمودهای خویش بر تحقق وحدت اسلامی و آگاهی از خطرها و توطئه های استکبار جهانی تأکید فرموده است. مقام معظم رهبری دعوت به وحدت و تقریب مذاهب اسلامی را امر جهانی می داند.
۸. اقدام های جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به وحدت اسلامی
جمهوری اسلامی ایران جهت تحقق هرچه بیشتر وحدت و تفاهم میان مذاهب اسلامی موجود در کشور و نیز نزدیکی با دیگر ملل مسلمان جهان، برنامه ها و فعالیت های گسترده ای را از آغاز تأسیس خود انجام داده است که ذکر همه آن ها در این مختصر میسر نخواهد بود؛ بدین سبب فقط گوشه هایی از اهم این اقدام ها ذکر می شود.
۱ـ۸. احترام به حقوق و عقاید فرقه های اهل سنت
زمانی که قانون اساسی جمهوری اسلامی از سوی فقیهان و حقوقدانان بررسی و تدوین می شد، یکی از مسائل بسیار مهمی که در گذشته بدان توجه نمی شد، در قانون اساسی گنجانده شد و آن به رسمیت شناختن مذاهب چهارگانه اهل تسنن است. مذهب رسمی کشور در قانون اساسی شیعه اثنا عشری است؛ اما سایر مذاهب اهل تسنن نیز از آزادی رأی عقیده و انجام فرایض دینی خود بهره مند شدند. از امور دیگری که برادران اهل سنت در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از آن بهره مند هستند، حق انتخاب نماینده در مجلس شورای اسلامی است.
از اقدام های دیگر جمهوری اسلامی، احترام به حقوق و عقاید اهل سنت در مورد اجرای حدود و قوانین شرعی طبق عقاید و اصول مذهب آن ها است که این خود گامی بزرگ در ایجاد تفاهم و تقریب مذاهب اسلامی به شمار می رود. از امور دیگری که مناطق سنی نشین ایران بعد از انقلاب اسلامی از آن بهره مند شدند، امکان برگزاری آزادانه نماز جمعه به امامت امامان اهل سنت است. همچنین داشتن مساجد مخصوص به خود از دیگر امتیازهایی است که در پرتو جمهوری اسلامی از آن متنعم شده اند.
۲ـ۸. برگزاری مراسم هفته وحدت
از ابتکارها و مساعی جمهوری اسلامی ایران جهت گستراندن تفکر اتحاد مسلمانان، برگزاری مراسم هفته وحدت است و با متصل کردن دو تاریخ ۱۲ ربیع الاول و ۱۷ ربیع الاول به یک دیگر و برگزاری مجالس و محافل متعدد جشن، جماعت شیعه و سنی در آن مراسم شرکت می کنند. حضرت امام رحمه الله در این مورد می فرماید: «امیدواریم که خداوند تبارک و تعالی به ملت قهرمان ایران سلامت بدهد و هفته وحدت را واقعا هفته وحدت درست کند، نه این که فقط ما هفته وحدت می گیریم. ما محتاج به وحدت هستیم در سالیان دراز و همیشه» (صحیفه نور، ج۱۹، ص ۲۵۰، ۹/۹/۶۴).
این یکی از بزرگ ترین اقدام ها در راه حفظ وحدت است؛ چنان که در رژیم طاغوت با برگزاری جشن ها و پایکوبی ها در روز کشته شدن عمر بن خطاب، به نام عید خلیفه کشان، بزرگ ترین ضربه به وحدت مسلمانان زده می شد و زمینه ایجاد تفرقه و اختلاف های پایدار پدید می آمد که با اتحاد یک روش وحدت بخش و تقریبی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این عامل تفرقه افکن کنار گذاشته شد.
۳ـ۸. ایجاد امکانات آموزشی، رفاهی، بهداشتی
زمان رژیم طاغوت بسیاری از مناطق و استان های کشور در اثر سیاست های نادرست و استکباری، در محرومیت های متعدد آموزشی، رفاهی و بهداشتی به سر می بردند که مناطق سنی نشین نیز مشمول این محرومیت ها بودند. جهاد سازندگی به دنبال فرمان تاریخی حضرت امام رحمه الله در سال ۱۳۵۸ برای سازندگی و آبادانی کشور تأسیس شد و با ایثار و فداکاری جهادگران سخت کوش، به محرومیت زدایی از جای جای این کشور پهناور کمر همت بست و با وجود مشکلات فراوان و توطئه های دشمنان و گروهک های منحرف ضد انقلاب اسلامی توانست خدمات و امکانات آموزشی، رفاهی و بهداشتی را حتی به مناطق محروم اهل سنت نیز برساند. ایجاد راه های ارتباطی و ساختن جاده ها، پل ها، بیمارستان ها و درمانگاه ها، مدارس و بهره برداری از آب آشامیدنی، برق و… به سرعت در این مناطق آغاز شد؛ به طوری که هم اکنون بسیاری از روستاها و شهرهای این مناطق وضعیت به نسبت مناسبی دارند که قابل مقایسه با نیم قرن حکومت رژیم پهلوی نیست.
۴ـ۸. مبارزه با تبلیغات تفرقه افکن و آرامش زدا
به دنبال تلاش های خالصانه جمهوری اسلامی برای تحقق تفاهم و اخوت اسلامی میان برادران اهل سنت و شیعه، قدرت های شکست خورده و مأیوس استکباری، با استفاده از سابقه اختلاف های گذشته و ایجاد القائات بی اساس و تهمت های ناروا کوشیدند شیعیان و پیروان اهل سنت را در نظر یک دیگر خلاف واقع و حقیقت نشان دهند.
آن ها کوشیدند شیعیان را در نظر اهل سنت، کسانی معرفی کنند که دارای قرآنی غیر از قرآن موجود هستند. خدا و پیغمبرشان حضرت علی علیه السلام است و حبشان کربلا و نجف؛ امامان را می پرستند و بر خاکشان سجده می کنند. فقط سه نوبت نماز می خوانند و هر عمل صحیحی هم که در برابر اهل سنت انجام می دهند برای تقیه است (بی آزار شیرازی، مشعل اتحاد، ص ۶).
از آن طرف اهل سنت را در نظر شیعیان، دشمنان سرسخت اهل بیت معرفی کرده، تهمت ها و سنت های گوناگون را به آن ها نسبت می دهند.
قدرت های سلطه گر غرب با بهره برداری از این القائات تبلیغاتی و نیز با تجهیز گروهک های خود فروخته ضد انقلاب با ایجاد ترور و وحشت به ویژه اوایل انقلاب اسلامی، جوی از ناامنی و ناآرامی در مناطق سنی نشین کشور ایجاد کرده بودند که خود مانع بزرگی در ایجاد و ارائه خدمات و امکانات رفاهی، بهداشتی و آموزشی به شمار می رفت؛ البته هرچند مردم پاک سیرت و مسلمان و انقلابی اهل سنت به این تبلیغات دروغین و بی اساس دشمنان اسلام و انقلاب توجه نکردند، سرانجام با تلاش همه جانبه فرزندان انقلابی این مرز و بوم جلو تحریکات تفرقه افکنانه و ضد وحدت دشمن گرفته، و امنیت و آرامش که یکی از وظایف اصلی نظام مقدس جمهوری اسلامی است، در این مناطق حاکم شد. حضرت امام خمینی رحمه الله که یک لحظه نیز از فکر اتحاد و وحدت میان مسلمانان غافل نبود فرمود: «آقایان اهل سنت و علمای شیعه مدت ها است که زحمت می کشند تفرقه را کنار بگذارند و کسانی که پیغمبرشان و دین شان یکی است، همراه و برادر باشند؛ لکن افرادی کوشش می کنند که تفرقه ایجاد کنند و شما خوب می دانید که چه کسی از تفرقه سود می برد» (صحیفه نور، ج۱۶، ص ۲۴۸، ۲۵/۵/۶۱).
۵ـ۸. برگزاری کنفرانس های بین المللی
انقلاب اسلامی ایران همان گونه که مسلمانان ایران را به برادری و تفاهم اسلامی دعوت می کند، تمام مسلمانان را نیز برای تحقق وحدت اسلامی فرا می خواند. در این راه جمهوری اسلامی اساس کار خود را دعوت از عالمان و متفکران سراسر جهان برای بحث و تبادل نظر جهت آگاهی و شناخت بیشتر مذاهب از یک دیگر و جلوگیری از هر گونه فعالیت های تفرقه افکنانه و ضد وحدت قرار داد.
جمهوری اسلامی ایران با برپایی کنفرانس های متعدد در سطح جهان توانسته است گام های بزرگی برای گردهمایی و تجمع عالمان اسلامی بردارد و با ایجاد بحث های مفید و سازنده بیشتر حقایق مکتوم و نیز مشترکات و امور مورد تفاهم مذاهب اسلامی را آشکار سازد و زمینه های تشکیل امت واحده را پدید آورد.
حضرت آیت الله خامنه ای در خصوص برگزاری کنفرانس ها و گردهمایی های بزرگ عالمان و متفکران اسلامی می فرماید: «مهم ترین مسؤولیت این کنفرانس ها و امثال آن، شناسایی مبانی وحدت و رفع آن موانع می باشد. به اعتقاد ما کوچک ترین این موانع ذهنیت عامه مردم است که باید اصلاح شود و این امر جز به دست علما، روشنفکران، نویسندگان و کسانی که قدرت هدایت افکار عمومی را دارند، میّسر نیست» (ویژه نامه تقریب ـ دبیرخانه کنفرانس وحدت اسلامی ـ ۱۳۶۹ تهران).
۶ـ۸. تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
مقام معظم رهبری، با توجه به ضرورت استمرار و تقریب اندیشه نزدیکی و اتحاد بین مسلمانان بر اساس یک طرح و برنامه مدون و تشکیلات منسجم در سال ۱۳۶۹ با صدور فرمانی، مرکزی به نام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تأسیس فرمود که مکان آن تهران است.
أ. اهداف مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
اهداف این مجمع طبق ماده ۳ اساسنامه آن عبارتند از:
کوشش در راه ایجاد آشنایی و تفاهیم بیشتر بین عالمان و متفکران و پیشوایان مذهبی جهان اسلامی در زمینه های اعتقادی، فقهی، اجتماعی و سیاسی؛
سعی در ایجاد هماهنگی و تشکیل جبهه واحد بر اساس اصول مسلّم اسلامی مقابل توطئه های تبلیغاتی و تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام؛
اشاعه فکر تقریب بین توده های مسلمان و آگاه کردن آنان با توطئه های تفرقه انگیز دشمنان؛
کوشش در تحکیم و اشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامی.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، اهداف پیشین را از راه های گوناگون تحقق می بخشد؛ از جمله:
* شناسایی و تماس با جمعیت ها و انجمن ها و شخصیت های گوناگون مسلمان که مؤید تقریب بین المذاهب هستند؛
* به منظور ایجاد زمینه فعالیت های مشترک؛ تألیف و تحقیق و نشر و توزیع کتب و مطبوعات و تحقیقات و بررسی های علمی و اجتماعی مناسب در زمینه مسائل مشترک مذاهب اسلامی؛
* ایجاد و گسترش فعالیت های حوزوی و دانشگاهی در زمینه فقه و اصول تطبیقی؛
* برگزاری مجامع و جلسات ثابت و فوق العاده.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی دارای شورایعالی مرّکب از عالمان و دانشمندان ایران و اقصا نقاط جهان است. افزون بر آن یک مجمع عمومی دارد که اعضای آن از میان عالمان و متفکران و پیشوایان مذاهب اسلامی در جهان که موافق فکر تقریب مذاهب اسلامی باشند، برگزیده می شوند که دست کم سالی یک بار با حضور اکثریت اعضا تشکیل می شود.
پس از تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و تدوین اساسنامه و خط مشی و اهداف آن، یکی از نخستین و مهم ترین اقدام های این مجمع، ارائه و عرضه منشور تقریب است که شامل نمونه راه های علمی و عملی تقریب مذاهب اسلامی می شود و در دسترس جمع فراوانی از محققان و اندیشه وران مذاهب اسلامی در سراسر جهان اسلام قرار گرفت. در واقع بدین وسیله از آن ها دعوت شد تا تحقیقات و آرا و مطالعات خود را به سوی این موضوعات مورد نیاز و ضرور برای تحقق اندیشه تقریب مذاهب اسلامی سوق دهند تا محور و ملاکی برای بحث های انتقادی یا تکمیلی آن ها باشد.
رؤوس اصلی فعالیت ها و اقدام های مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را می توان از قبیل امور ذیل دانست: قرآن و تفسیر، روایات و احادیث، رجال و تراجم، کتاب ها و مؤلفان، کلام و مناظره فقه و اجتهاد، اهل بیت علیهم السلام و سلسله جلیل القدر سادات، صحابه و تابعین، سیاست و حکومت. همچنین مجمع اقدام به تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی و مرکز مطالعات فقهی کلامی کرده است.
ب. خط مشی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
جلب نظر عالمان مذاهب اسلامی و ایجاد هماهنگی میان آنان: مقصود از مذاهب اسلامی، مذاهبی است که اصول و ارکان اسلام را پذیرفته اند و می توان پیروان آن ها را مسلمان نامید.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، مؤسسه ای فرهنگی، علمی است؛ ولی در شرایط لازم و طبق اقتضای مصلحت امت اسلامی موضع های سیاسی هم خواهد گرفت.
این مجمع از انجام هرگونه عمل تفرقه آمیز میان مسلمانان می پرهیزد و دولت هایی را که باعث وحدت و ائتلاف امت اسلامی می شوند تأیید می کند.
این مجمع، جهانی و بین المللی است و به یک منطقه یا یک کشور یا یک نژاد اختصاص ندارد و در خط مشی خود همواره به این امر مهم متعهد خواهد بود.
هدف این مجمع دعوت پیروان یک مذهب به مذهب دیگر نیست؛ بلکه هدف ایجاد تفاهم و دست یافتن به زمینه های مشترک است.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی خواهد کوشید با کلیه مجامع و انجمن های اسلامی در سراسر جهان رابطه برقرار سازد.
مجمع برای رسیدن به اهداف خود، از کلیه وسایل تبلیغاتی مشروع نظیر روزنامه، مجله، فیلم، تشکیل کنفرانس ها، تهیه برنامه رادیو و تلویزیون استفاده خواهد کرد.
این مجمع تعهد دارد در حد امکان، اختلاف های نو ظهور میان کشورها و گروه های اسلامی را مرتفع ساخته، طرف های نزاع را به صلح و آرامش دعوت کند.
مجمع در حفظ و مبادله میراث مشترک فرهنگ اسلامی در هر زمان و مذهب می کوشد و عقیده دارد، کلیه مواریث فرهنگی و علمی مسلمانان از آنِ همه است.
این مجمع بررسی و بحث در مسائل مورد اختلاف مذاهب اسلامی را در جوّی آرام و دور از تعصب بر اساس دلیل و برهان و استنباط سالم تشویق می کند و به همین سبب جلسات مشورتی مرکّب از عالمان و مذاهب گوناگون را تشکیل خواهد داد.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در ایجاد رابطه با محققان مذاهب اسلامی جهت شناختن آرای متخصصان مذاهب آنان خواهد کوشید.
مجمع خواهد کوشید تا اختلاف های مذهبی را بشناسد و در از میان بردن آن ها اقدام کند.
نتیجه گیری
انقلاب اسلامی ایران واکنشی از سوی طرفداران احیای تفکر دینی برای حل مشکلات جوامع اسلامی و چاره جویی آن ها با استفاده از اصول و مقررات ارزشمند اسلام بود. این واکنش در مقابل استبداد و استکبار که منافع خود را در نبود اسلام می دیدند، پدید آمد. مبارزان اسلامی برای تحقق بخشیدن به آرمان های اسلام با تأکید بر هویت اسلامی به اتحاد و نزدیکی فرقه های گوناگون مذهب اسلام می اندیشیدند و به همین سبب بود که نظر مثبت پیروان مذاهب اسلامی به انقلاب اسلامی جلب شد.
انقلاب اسلامی فقط به مسلمانان ایران منحصر نیست؛ بلکه آرمان های آن ها مورد دلخواه و مطلوب میلیون ها مسلمانی است که در کشورهای خارج، خواه اسلامی و خواه غیر اسلامی زندگی می کنند. همین طور مبارزات انقلاب به داخل کشورها منحصر نیست؛ بلکه اعتقاد بر این است که روند مبارزات ملی باید در سطح بین المللی انجام پذیرد؛ چرا که تحقق بعضی از آرمان های اسلامی بعد از تأسیس حکومت اسلامی منوط به هماهنگی و نزدیکی کشورهای اسلامی است. انقلاب اسلامی به بیداری هویت اسلامی مسلمانان جهان دامن زد و آن ها را نیز به سوی مبارزه های اسلامی کشاند.
برای تحقق اهداف بین المللی اسلام، راهبرد وحدت اسلامی یکی از پایدارترین خط مشی های جمهوری اسلامی ایران اتخاذ شده است. وحدت اسلامی به معنای تأکید و تکیه بر مشترکات مذاهب اسلامی با مطرح نکردن دیدگاه های متضاد است. وحدت اسلامی به معنای انتخاب یک مذهب به صورت مذهب تمام مسلمانان نیست؛ بلکه پیش شرط رسیدن به وحدت اسلامی، وجود اخوت اسلامی به معنای احساس برادری بین مسلمانان و کشورهای اسلامی نسبت به یک دیگر است.
جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به وحدت اسلامی در سطح ملی و بین المللی کوشش های فراوانی کرده است که نتایج مثبت آن ها روشن است. در سطح کلان نتیجه این اقدام ها را در گسترش نهضت های اسلامی و مبارزات مسلمانان جهان برای ساختن جامعه ای بر اساس اسلام می توان مشاهده کرد. این آثار جز با بهره گیری از امکانات موجود ملی و بین المللی به دست نیامده اند.
در آینده نیز این راهبرد به طور مسلّم از طرف جمهوری اسلامی ایران مورد پی گیری قرار خواهد گرفت که در این مورد لازم است با توجه به تجارب گذشته آثار مثبت تری ارائه شود. یکی از ساز و کارهایی که در تحقق این راهبرد می تواند بسیار مؤثر باشد، سازمان کنفرانس اسلامی است. این سازمان کارایی خود را در رفع ستم از یکی از ملل مسلمان یعنی مسلمانان بوسنی و هرزگوین در عصر حاضر نشان داده است. یگانه عامل مؤثر در پیروزی این سازمان، وحدت و اتفاق نظر کشورهای اسلامی در حمایت از مسلمانان بی دفاع بوسنی بود و می توان گفت که در صورت تکرار چنین اتفاق نظری در مورد مسائل دیگر، باز این سازمان در پیش بردن اهداف خود موفق خواهد بود.
برای وحدت و اتفاق نظر کشورهای اسلامی در قالب سازمان کنفرانس اسلامی لازم است مشکلات موجود بین کشورهای مسلمان شناسایی و حل شود. همچنین باید برای رفع مشکلات به اسلام متوسل و متمسک بود. در چنین وضعی باید از استعدادها و منابع قوت کشورهای اسلامی برای تقویت سازمان کنفرانس اسلامی و تبدیل آن به یک سازمان بسیار قوی در سطح بین المللی و محوّل کردن وظایف گوناگون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی در آن و استمرار وحدت بین مسلمانان استفاده کرد.
منابع و مآخذ
- أ. کتاب ها
- الگار، حامد، نهضت بیداری در جهان اسلام، سید محمدمهدی جعفری.
- الموسوی،…، مباحثی عمیق در جهت وحدت امت اسلامی،احمدصادقی،انتشارت حاذق،قم،۱۳۶۲ش.
- بی آزار شیرازی، عبدالکریم، اسلام آیین همبستگی، انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۵۴ ش.
- بی آزار شیرازی، عبدالکریم، رسالت انقلاب اسلامی ایران در توحید کلمه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ، مشعل اتحاد، موسسه انجام کتاب، ۱۳۷۰ ش.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــ، همبستگی مذاهب اسلامی، امیرکبیر، ۱۳۵۷ ش.
- خامنه ای، محمد، حج از دیدگاه حقوق بین الملل، انتشارات کیهان، ۱۳۷۱ش.
- خدوری، مجید، تجدید حیات سیاسی اسلام، از سید جمال تا اخوان، حمید احمدی.
- خمینی، روح الله، صحیفه نور.
- ـــــــــــــــــ، کشف الاسرار.
- ـــــــــــــــــ، ولایت فقیه.
- دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه، ویژه نامه تقریب، سال های (۶۹ ـ ۷۲).
- شری، محمد جواد، امیرالمؤمنین اسوه وحدت، محمدرضا عطایی، انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، ۱۳۶۶ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی و ریشه های آن، موسسه خدمات فرهنگی انقلاب،۱۳۶۷ش.
- عنایت، حمید، اندیشه سیاسی اسلام معاصر، بهاءالدین خرمشاهی، انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۵ش.
- ـــــــــــــــ، سیری در اندیشه سیاسی عرب، انتشارات امیر کبیر.
- قوام عبدالعلی، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، انتشارات سمت، ۱۳۷۰ش.
- کاظمی، علی اصغر، نقش قدرت در جامعه روابط بین الملل، نشر قومس، ۱۳۶۹ش.
- مصطفوی، سید جواد، اتحاد و همبستگی در نهج البلاغه، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد، ۱۳۶۲ش.
- مطهری، مرتضی، نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، انتشارات صدرا، بی تا.
- موثقی، احمد. استراتژی وحدت از اندیشه سیاسی اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۰ش.
- نقوی، پاکباز و محمدی ملایری، نادر شاه، انتشارات بنیاد، سوم، ۱۳۶۹ش.
ب .مقالات
۱. بازگشت به هویت اسلامی، کیهان ۱۰/۲/۷۰.
۲. بنیادگرایی و علل خیزش آن در قرن حاضر، ابرار ۲۲/۱/۷۲.
۳. جنبش های اسلامی در قرن معاصر، روزنامه سلام ۲۹/۶/۷۱.
۴. گسترش جنبش های اسلامی از شمال افریقا تا کرانه اقیانوس آرام، کیهان ۱۱/۴/۷۰.
۵. گسترش جنبش های اسلامی، روزنامه کیهان ۹/۴/۷۰.
۶. مجله سیاست خارجی، ش ۱، سال ۶۶، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
منبع: پرتال جامع علوم اسلامی
نویسندگان: سید مهدی بزرگی، منبع مقاله: اندیشه تقریب ۱۳۸۴ شماره ۵.
