مَکْتَبَه الرّوضَه الحیدریّه (کتابخانه حرم امام علی) یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین کتابخانه‌های شهر نجف است که در صحن حرم امیرالمؤمنین(ع) قرار دارد. این کتابخانه که به نام‌های دیگر نیز شهرت دارد، از گذشته محل نگهداری کتابهای نادر و نسخه‌های خطی از نویسندگان و بزرگان بوده و طی قرون متمادی دچار آسیب و از بین رفتن کتب شد. این کتابخانه پس از حکومت صدام به دستور آیت‌الله سیستانی احیا و بازگشایی شد.
درباره سال تأسیس یا بنیان‌گذار آن اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که به قرن چهارم و دوره آل بویه می‌رسد؛[۱] زیرا عضدالدوله دیلمی (متوفای ۳۷۲ق) به این کتابخانه عنایت داشته و کتب فراوانی در آن وقف کرده است. این کتابخانه بعد از آتش سوزی در حرم به سال ۷۵۵ق دچار آسیب جدی شد و بخش مهمی از کتابخانه از جمله سه نسخه قرآن کریم به خط امام علی(ع) طعمه حریق شد. سید صدرالدین آوی از دانشمندان قرن هشتم هجری به کمک فخرالمحققین، کتابخانه را تجدید بنا کرده و در سال (۷۶۰هجری) نام «الخزانه العلویه» را بر آن نهادند. آوی وصیت کرد پس از مرگش نیز ثلث اموالش را صرف خرید کتاب برای این کتابخانه نمایند.[۲] [۳]
دیگر نام‌ها
۱. کتابخانه حرم امام علی در طول تاریخ، به نام‌های بسیاری مشهور بوده است:
۲. الخزانه الغرویه
۳. مکتبه الصحن العلوی
۴. المکتبه العلویه
۵. المکتبه الحیدریه. [۴]
ویژگی‌ها
این کتابخانه در گذشته، حاوی کتابها و نسخه‌های خطی فراوانی بود که اکثر آن‌ها با خط خود نویسنده کتاب تدوین شده بودند. بسیاری از نسخه‌های کمیاب و ارزشمند هم از خزانه امرا، پادشاهان و افراد سرشناس دولتی با جلدهای طلاکوب و ورق‌های اعلا به آن‌جا انتقال داد شده بود. ابن عنبه نقل می‌کند که سه نسخه از قرآن کریم به خط امام علی(ع) در این کتابخانه وجود داشته است.[۵]
شیخ علی حزین گیلانی در کتاب السوائح که آن را در سال (متوفای ۱۱۵۴ق) تألیف کرده، می‌نویسد: «در این کتابخانه، کتابهای اوائل و اواخر گردآوری شده و از هر موضوعی کتابی در آن یافت می‌شود و بر شمردن این کتابها بسی دشوار است.»[۶]
هم چنین درباره ارزش و اعتبار کتابخانه حیدریه، کتابها و مقالات بسیاری از دانشمندان به یادگار مانده است، از جمله:
«خزانه کتب الامام علی(ع)» نوشته کاظم الدجیلی
«وصف خزانه کتب الامیر(ع)» مجله لغه العرب ۱۹۱۴م.
«خزائن الکتب القدیمه فی العراق» نوشته کورکیس عوّاد.[۷]
بازسازی
کتابخانه علوی پس از سقوط رژیم بعث، به دستور آیت الله سیستانی و اهتمام تولیت حرم و شیخ فارس الحسون در سال ۱۴۲۶ق بازسازی و در روز چهارشنبه بیستم جمادی الثانی مصادف با سالروز ولادت فاطمه زهرا(س) افتتاح گردید.[۸]
مکان کتابخانه در انتهای ضلع شمالی حرم (جنب ضلع غربی) است. در این مکان، ساختمانی سه طبقه قرار دارد که کتابخانه در طبقه اول و دوم آن قرار دارد. درِ ورودی کتابخانه در ضلع شمالی دیوار خارجی صحن واقع شده و کتیبه‌ای از جنس کاشی در سر درِ ورودی آن به چشم می‌خورد که جمله «مکتبه الروضه الحیدریه. تَمَّ اعادَهُ تأسیسِ ها عام ۱۴۲۶ق» بر روی آن نقش بسته است.[۹]
بخش‌های کتابخانه
در طبقه اول کتابخانه، سالن مطالعه آقایان قرار دارد که قفسه‌های کتاب در آن به صورت دقیقی فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی شده است. جنب این تالار، اتاق فهرست‌نویسی است و در کنار آن، کتابخانه تخصصی امام علی(ع) قرار دارد. بخش مدیریت کتابخانه نیز در همین طبقه واقع است.
طبقه دوم نیز به دو سالن تقسیم شده که در تالار نخست، کتابخانه صوتی و تصویری قرار دارد و در آن، تعداد بسیار زیادی لوح فشرده صوتی و تصویری نگهداری می‌شود. در همین سالن، مدیریت بخش اینترنت کتابخانه و بخش تایپ کتابهای منتشر شده توسط حرم قرار دارد.
تالار دوم هم مخصوص مطالعه بانوان است و کتابهای آن همانند کتابهای تالار مطالعه آقایان دارای فهرست و طبقه‌بندی است. جنب این دو تالار، اتاق صحافی و مرمت کتابهای آسیب دیده قرار دارد.[۱۰]
پی نوشت:
- راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص۱۴۹.
- محمدرضا انصاری، موقوفات ایرانیان در عراق.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- محمدرضا انصاری، موقوفات ایرانیان در عراق.
- ماضی النجف و حاضرها، ج۱، ص۱۵۰.
- محمدرضا انصاری، موقوفات ایرانیان در عراق.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
منابع:
۱. انصاری قمی، محمدرضا، موقوفات ایرانیان در عراق، وقف میراث جاویدان، بهار ۱۳۷۳، شماره ۵.
۲. آل محبوبه، جعفربن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، ۱۹۸۶م.
۳. علوی، سیداحمد (گردآوری)، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، قم، معروف، ۱۳۸۹.
منبع: ویکی شیعه
