اشاره:
مَکارِمُ الْاَخْلاق کتابی به زبان عربی در باب اخلاق اسلامی نوشته حسن بن فضل طبرسی. این اثر از معروف‌ترین کتاب‌های اخلاق و یکی از منابع شیعه در این زمینه است. مؤلف، کتاب را در ۱۲ باب نگاشته و از مسائل اخلاقی در امور مختلف سخن گفته است. کتاب مکارم پس از انتشار، مورد توجه علما قرار گرفت و دارای چاپ‌های متعدد در کشورهای مختلف گردید. اما چاپ مصر، تحریفاتی را در کتاب صورت داد که با واکنش علمای نجف، نسخه‌های آن جمع‌آوری شد. مکارم الاخلاق، بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.
رضی‌الدین حسن بن فضل طبرسی از عالمان شیعه در قرن ششم قمری و فرزند امین الاسلام طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان است.[۱]
سخن نویسنده
مؤلف در مقدمه کتاب از چگونگی نگارش کتاب می‌گوید که قصد داشته تا شمه‌ای از اخلاق ستوده پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) و ائمه(علیه‌السلام) از حالات، اعمال، نشستن و برخاستن، سفر و حضر، خوردن و آشامیدن و آنچه را از این قبیل بوده، برای زندگی و تربیت مردم نقل کند و از خداوند توفیق پایان‌دادن به این کار را مسئلت کرده است.[۲]
ابواب کتاب
این کتاب دارای ۱۲ باب است که به بیان آداب پرداخته و گاه در ذیل ابواب به فصل‌هایی پرداخته که عنوان اخلاقی نیز دارند.[۳]
- اخلاق و اوصاف پیامبر(ص)؛
- بهداشت و نظافت در اخلاق اسلامی؛
- آداب استحمام؛
- بهداشت ناخن و اصلاح موها؛
- آداب و شیوه‌های آرایش زن و مرد مسلمان؛
- ویژگی‌های لباس و خانه اسلامی؛
- آداب خوردن و آشامیدن؛
- مسائل مربوط به ازدواج؛
- آداب مسافرت؛
- آداب دعا و وقت فضیلت آن؛
- رفتار با بیماران و مسائل مربوط به آن؛
- مسائل متفرقه در عرصه اخلاق و حقوق فردی و اجتماعی.[۴][۵]
تحریف مکارم الاخلاق
استناد مکارم الاخلاق به حسن بن فضل طبرسی قطعی است و توجه علما و وجود نسخه‌های فراوان، این امر را تأیید می‌کند.[۶] مکارم الاخلاق چاپ‌های متعددی در ایران، لبنان و عراق دارد اما در چاپ مصر تحریفات و تصرفاتی صورت گرفت، بدون آنکه به آن‌ها اشاره شود. محمدباقر بهاری همدانی (متوفای ۱۳۳۳ق) از جمله کسانی است که به این تحریفات اشاره کرده و رساله‌ای به نام «تَسْدیدُ الْمَکارم وَ تَفْضیحُ الظّالم فی بَیان تَحْریف مَکارمِ الْاَخْلاق» تألیف کرده است. او در سه فصل به تغییرات، اضافات و حذفیات کتاب مکارم اشاره می‌کند. پس از اطلاع از این ماجرا، نسخه‌های خطی و قدیمی کتاب به امر میرزای شیرازی جمع‌آوری شد. پس از انتشار تسدید المکارم، برخی عالمان شیعه، نظرات خود را در اعتراض به چاپ مصر، ضمیمه رساله تسدید چاپ می‌کنند که عبارتند از:
- میرزا حبیب الله رشتی
- محمد حسن مامقانی
- میرزا حسین نوری
- ملا حسینقلی همدانی
- سید محمد کاظم طباطبایی
- شیخ محمد طه نجف
- محمد کاظم خراسانی
- سید محمدحسن شیرازی.[۷]
تحریفات کتاب
سیدمحسن امین در اعیان الشیعه، تمام موارد تحریف کتاب را آورده و درباره آن‌ها توضیح داده است:
- احادیث فضائل امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) و حضرت زهرا(سلام‌الله علیها) را به کلی حذف کردند.
- در بسیاری از موارد نام علی(علیه‌السلام) را حذف کرده و به جای آن نام یکی از شیخین (ابوبکر و عمر) را نوشتند.
- جمله «علیه‌السلام» را بعد از نام ائمه پاک کرده و «رضی الله عنه» نوشتند.
- نام‌های ائمه را حذف کرده و به جای آن در بسیاری موارد، واژه بعض العلماء، بعض الحکماء و بعض الصالحین گنجانده‌اند.
- نام فاطمه زهرا(سلام‌الله علیها) را در برخی موارد برداشته و عایشه و حفصه را جایگزین آن کرده‌اند.[۸]
ترجمه‌ها
کتاب مکارم الاخلاق بارها ترجمه شده است:
- ترجمه مکارم الاخلاق، میرزا محمدعلی مدرس چهاردهی؛
- ترجمه مکارم الاخلاق، محمدباقر بهاری همدانی؛
- ترجمه مکارم الاخلاق، سیدابراهیم میرباقری، در دو جلد، ناشر: فراهانی، تهران، ۱۳۶۵ش.
- ترجمه مکارم الاخلاق، احمد احمدزاده
- آداب زندگی اسلامی، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی.[۹]
چاپ
نسخه‌ای که در سال ۱۳۰۵ق استنساخ شده بود در سال ۱۳۱۱ق با تصحیح میر محمدصادق حسینی خوانساری چاپ سنگی شد اما در استنساخ و چاپ، توجهی به چاپ مصر و محرف‌بودن آن نشده است.[۱۰]
اما این اثر، بعدها پس از سه بار چاپ در مصر چون مرتکب تحریف شده بود به دستور میرزا ابوالفضل تهرانی صاحب شفاء الصدور، شیخ محمود بن ملا صالح بروجردی با آن نسخه‌ها تطبیق داده شد و با هزینه سید کاظم صراف به چاپ رسید و تمام موارد تصحیح شده در پایان کتاب آورده شد.[۱۱]
این کتاب، بارها در کشورهای مختلف چاپ شده است.
پی نوشت:
- پاک‌نیا، آشنایی با منابع دست اول شیعه،۱۳۸۷ش.
- طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۷ش، ص۸.
- احمدپور، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۷.
- مظفر، عقائد الامامیه، ۱۳۷۷ش، ص۴۷۸-۴۸۰.
- پاک‌نیا، آشنایی با منابع دست اول شیعه، ۱۳۸۷ش.
- استادی، تحریف «مکارم الأخلاق» و عکس‌العمل فقهای شیعه، ۱۳۷۷ش.
- استادی، تحریف «مکارم الأخلاق» و عکس‌العمل فقهای شیعه، ۱۳۷۷ش.
- پاک‌نیا، آشنایی با منابع دست اول شیعه، ۱۳۸۷ش.
- پاک‌نیا، آشنایی با منابع دست اول شیعه، ۱۳۸۷ش.
- استادی، تحریف «مکارم الأخلاق» و عکس‌العمل فقهای شیعه، ۱۳۷۷ش.
- استادی، تحریف «مکارم الأخلاق» و عکس‌العمل فقهای شیعه، ۱۳۷۷ش.
منابع:
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، ۱۳۷۷ش.
- استادی، رضا، تحریف «مکارم الأخلاق» و عکس‌العمل فقهای شیعه، علوم حدیث، تابستان ۱۳۷۷ش- شماره ۸.
- پاک‌نیا، عبدالکریم، آشنایی با منابع دست اول شیعه (مکارم الاخلاق)، مبلغان، آبان و آذر ۱۳۸۷ش- شماره ۱۰۹.
- احمدپور، مهدی، کتابشناخت اخلاق اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
منبع: ویکی شیعه
