اشاره:
محمد بن حسن(ع) (متولد ۲۵۵ق)، مشهور به امام مهدی، امام زمان و حجت بن الحسن، دوازدهمین و آخرین امام شیعیان امامی است که امامتش پس از شهادت امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری آغاز شد و تا پس از ظهور او در آخرالزمان ادامه خواهد داشت. به باور شیعیان، او همان مهدی موعود است، که پس از یک دوران طولانی غیبت، ظهور خواهد کرد.
چهره گل باغ و صحرا را گلستان میکند
دیدن مهدى علیهالسلام هزاران درد، درمان میکند
مُدّعى گوید که با یک گل نمیگردد بهار
من گلى دارم که عالم را گلستان میکند
نشاط آورترین و خوشایندترین فصل سال و محبوبترین و دوست داشتنیترین فصول در نزد همه انسانها و حتّى حیوانات و پرندگان فصل بهار است.
و از طرف دیگر، زیباترین جلوه هاى زندگى انسان در دوران جوانى ظهور و بروز میکند؛ دورانى که او سرشار از انرژى و قدرت و نشاط است و در واقع، جوانى نیز بهار عمر انسان به حساب می آید.
تمامى این بهارها کوتاه و محدود است و به قطعه خاصّى از زمان و دوران بستگى دارد که حداکثر چند ماه و یا چند سال به طول میانجامد؛ اما همین دوران کوتاه نیز بدون بهار آفرین حقیقى غمزا و بینشاط است.
آمد بهار و گل رخ من در سفر هنوز خندید و ابر چشم من از گریه تر هنوز
آمد درخت گل به بر امّا چه فایده؟ کان سرو گلعزار نیامد به بر هنوز
آنچه بشر آرزو دارد و در پى دستیابى به آن است، بهار طولانى و همگانى و نشاط فراگیر و عمومى است؛ بهارى که تمام نقاط زمین را فرا گیرد و تمام موجودات را زیر بال خود قرار دهد و تمام دلها را نشاط بخشد و تمام جانها را سرسبز سازد.
در متون دینى ما به این آرزوى بشرى و تحقق آن اشاراتى شده است. از جمله، درباره جان جانان، حضرت صاحب الزمان، (روحى له الفداء) چنین تعبیرى آمده است: «اَلسَّلامُ عَلى رَبیعِ الاَْنامِ وَنَضْرَهِ الاَْیّامِ؛(۱) سلام بر بهار مردم و شادى روزگار.»
گل من را بهارى بى خزان است گل من مهدى صاحب زمان است
و در برخى روایات نیز از روزگار ظهور مهدى علیهالسلام تعبیر به «نیروز» (نوروز) که آغاز بهار است، شده، از جمله: امام صادق علیهالسلام فرمود:
«یَومُ النَّیْروزِ هُوَ الْیَومُ الَّذى یَظْهَرُ فیهِ قائِمُنا اَهْلَ الْبَیْتِ… وَ ما مِنْ یَومِ نَیْروزٍ اِلاّ وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فیهِ الْفَرَجَ؛(۲) روز نوروز روزى است که قائم ما اهل بیت در آن ظهور میکند… و هیچ روز نوروزى نیست، مگر اینکه ما در آن روز منتظر فرج میباشیم.»
اى دل بشارت میدهم خوش روزگارى میرسد با درد و غم طى میشود آخر بهارى میرسد
این تعبیر فقط یک تعبیر ذوقى و ادبى شعر گونه عارى از حقیقت نیست، بلکه از واقعیت بس ژرفى حکایت دارد که تنها در دوران مهدى موعود علیهالسلام تحققپذیر خواهد بود.
آنچه پیشرو دارید تحلیل کوتاهى است از این مطلب که در دوران مهدى علیه السلام بهار همه جانبه و فراگیر میشود، و نشاط و شادى عمومى و جهانى خواهد شد.
اگر آن گل به تنهایى نماید چهره بر عالَم شود بر مدّعى پیدا که با یک گُل بهار آید
۱. بهار دلها
اى مایه ناز! جمله کار تو خوشست مانند بهار روزگار تو خوشست
اوّلین گامى که براى بهار همه جانبه و نشاط دلها در دوران آن بهار آفرین به وجود میآید، زنده شدن قرآن و سنّت است. وقتى قرآن زنده شد، دلها نیز با نشاط و بهارى میشود.
على علیهالسلام فرمود: «یَعْطِفُ الْهَوى علَى الْهُدى اِذا عَطَفُوا الْهُدى عَلَى الْهَوى و یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَى الْقُرْآنِ اِذا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَى الرَّأْیِ؛(۳)
امام مهدى علیهالسلام زمانى که مردم هدایت الهى را به خواستههاى نفسانى برگرداندهاند، هواى نفس را به هدایت الهى برمیگرداند و آن گاه که مردم قرآن را تفسیر به رأى کنند، او آراء و نظریات را به قرآن گرایش دهد.» و در ادامه فرمود: «وَ یُحْیى مَیِّتَ الْکِتابِ وَالسُّنَّهِ؛(۴) و آنچه از قرآن و سنّت مرده [و بدان عمل نمیشود]، زنده میکند.»
آنگاه که قرآن بر تمام امور حاکم گشت، دلها بهارى خواهد شد؛ چرا که امام على علیهالسلام فرمود: «تَعَلَّمُوا کِتابَ اللّهِ تَبارَکَ وَ تَعالى فَاِنَّهُ اَحْسَنُ الْحَدیثِ وَاَبْلَغُ الْمَوْعِظَهِ وَ تَفَقَّهُوا فیهِ فَاِنَّهُ رَبیعُ الْقُلُوبِ؛(۵) کتاب خداى بلند مرتبه را فراگیرید؛ زیرا بهترین سخن و رساترین موعظه است و در قرآن اندیشه کنید که به راستى قرآن بهار دلها است.»
و قرآن نیز همیشه بهارى است؛ چنان که از امام صادق علیهالسلام سؤال شد: چرا قرآن همیشه تازه و زنده است و هرگز کهنه نمیشود؟ فرمود: «لاَِنَّ اللّه تَبارَکَ وَ تَعالى لَمْ یَجْعَلْهُ لِزَمانٍ دوُنَ زمانٍ وَلا لِناسٍ دُونَ ناسٍ فَهُوَ فى کُلِّ زَمانٍ جَدیدٌ، وَ عِنْدَ کُلِّ قَوْمٍ غُضٌّ اِلى یَومِ الْقِیامَهِ؛(۶) براى اینکه خداوند تبارک و تعالى آن را براى زمان خاصى و براى مردم معیّنى قرار نداده. در نتیجه، قرآن در هر زمانى، تازه و در نزد هر گروهى، جدید خواهد بود تا روز قیامت.»
نکته دیگرى که باید بدان توجه نمود این است که خود قرآن نیز بهارى دارد؛ چنان که فرمود: «لِکُلِّ شَیْءٍ رَبیعٌ وَ رَبیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضانَ؛(۷) هر چیز بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.» و اوج آن شب قدر است و شب قدر را پیوند محکمى است با حجّت الهى؛ چرا که تقدیرات در بهار معنوى الهى بر روز نوروز روزى است که قائم ما اهل بیت در آن ظهور میکند… و هیچ روز نوروزى نیست، مگر اینکه ما در آن روز منتظر فرج میباشیم.
بهاریترین دلها، که حجّت الهى است، نازل میشود. البته، وقتى این حجّت آشکار گردد، با وجود بهارى خویش تمام هستى را با قرآن که بهار دلها است، بهارى خواهد کرد.
۲. بهار عقل و خرد
در گام بعدى، حضرت عقلها و خردها را رشد داده، سبز و بهارى میکند. امام صادق علیهالسلام فرمود: «اِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ یَدَهُ عَلى رُؤُوسِ الْعِبادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ اَکْمَلَ بِهِ اَخْلاقَهُمْ؛(۸) چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان میگذارد و عقول آنها را به وسیله آن متمرکز ساخته و اخلاقشان را به وسیله آن به کمال میرساند.»
در کنار بهارى شدن دلها و عقلها، و پایدار شدن شادیها، گرفتاریها و اختلافات را نیز از جامعه برخواهد داشت. درباره گرفتاریها، حضرت زین العابدین علیهالسلام فرمود: «اِذا قامَ قائِمُنا اَذْهَبَ اللّهُ عَنْ شیعَتِنَا الْعاهَهَ؛(۹) زمانى که قائم ما اهل بیت قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما سختى و گرفتارى را بر میدارد.» و همین طور کینهها که نشاط و شادى را از دل میبرد، در آن زمان از بین خواهد رفت. على علیهالسلام فرمود:
«لَوْ قَدْ قامَ قائِمُنا… لَذَهَبَتِ الشَّحْناءُ مِنْ قُلوبِ الْعِبادِ؛(۱۰) اگر قائم ما قیام کند… عداوت و کینه از سینههاى بندگان [خدا] بیرون می رود.»
و امام صادق علیهالسلام در مورد رفع اختلاف فرمود: «فَوَ اللّهِ یا مُفَضَّلُ لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَالاَْدیانِ الاِْختِلافُ وَ یَکُونُ الدّینُ کُلُّهُ واحِدا؛(۱۱) اى مفضّل! به خدا سوگند که از میان ملّتها و ادیان اختلاف برداشته میشود و کلّ دین یکى میباشد.»
۳. رشد و شکوفایى اقتصاد
گام دیگر حضرت مهدى علیهالسلام در ایجاد بهار فراگیر، ایجاد وضعیت اقتصادى مطلوب در جامعه است که نشاط و شادى را در آحاد جامعه به ارمغان میآورد.
امام باقر علیهالسلام فرمود:
«وَیُسَوّى بَیْنَ النّاسِ حَتّى لا تُرى مُحْتاجا اِلَى الزَّکاهِ؛(۱۲) [امام مهدى علیهالسلام ]اموال را میان مردم چنان به تساوى تقسیم میکند که دیگر نیازمند به زکات یافت نمیشود.»
و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «خداوند بزرگ در زمان حضرت ولى عصر علیهالسلام گنجها و معدنهاى زمین را براى آن حضرت ظاهر میسازد.»(۱۳)
یقینا شکوفایى اقتصاد و ایجاد عدالت فراگیر و گسترده، جامعه را سرشار از نشاط و شادى نموده و زندگى بوى بهارى میگیرد.
۴. بهار همه جانبه در طبیعت
در دوران ظهور حضرت همچنان که بهار معنوى با بهارى شدن دلها و خردها به اوج خود میرسد، طبیعت نیز سرسبز و شکوفا و بارور میگردد. این را از روایاتى میتوان استفاده کرد که به برخى از آنها اشاره میشود:
وفور گنجها و معادن
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «یُخْرِجُ لَهُ الاَْرْضُ اَفْلاذَ کَبِدِها وَ یَحْثُو الْمالَ حَثْوا وَلا یَعُدُّهُ عَدّا؛(۱۴) زمین پارههاى جگر خود را براى آن حضرت ظاهر میسازد و ثروت فزونى مییابد [به حدى] که قابل شمارش نمیباشد.»
جگر گوشههاى زمین کنایه از گنجهاى نهفته است و امیرمؤمنان على علیهالسلام نیز در خطبهاى به آن اشاره میکند:
«وَ تُخرجُ لَهُ الاَْرْضُ اَفالیذَ کَبِدِها وَ تُلْقى اِلَیْهِ سِلْما مَقالیدَها فَیُریکُمْ کَیْفَ عَدلُ السّیرَهِ وَ یُحْیى مَیِّتَ الْکتابِ وَ السُّنَّهِ؛(۱۵)
زمین پاره جگرهاى خود را برایش بیرون میریزد و تمام کلیدهایش را به وى میسپارد. او به شما نشان خواهد داد که روش دادگرى چیست و بخش مرده کتاب و سنّت را احیا خواهد کرد.»
چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان میگذارد و عقول آنها را به وسیله آن متمرکز ساخته و اخلاقشان را به وسیله آن به کمال میرساند.
بارندگى فراوان و سرسبزى زمین
على علیهالسلام فرمود:
«لَوْ قَدْ قامَ قائِمُنا لاََنْزَلَتِ السَّماءُ قَطْرَها، وَلاََخْرَجَتِ الاَْرضَ نَباتَها… وَاصْطَلَحَتِ السِّباعُ وَالْبَهائِمُ حَتّى تَمْشِى الْمَرأَهُ بَیْنَ الْعِراقِ اِلَى الشّامِ لا تَضَعُ قَدَمَیْها اِلاّ عَلَى النَّباتِ، وَ عَلى رَأْسِها زینَتُها لا یُهَیِّجُها سَبُعٌ؛(۱۶)
اگر قائم ما قیام کند، آسمان بارانش را نازل میکند و زمین گیاهان خویش را بیرون نماید، پرندگان و چهارپایان در آشتى به سر برند تا آنجا که زنى از عراق به شام میرود و هر جا پا میگذارد سر سبز است، و در حالى که زینت او بر سرش میباشد، هیچ درندهاى مزاحم او نمیشود.»
رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: امّت من در دوران مهدى علیهالسلام از نعمتهایى بهرهمند میشوند که هرگز قبل از آن متنعم نشده بودند، آسمان بارانش را پیدرپى میفرستد و زمین نیز چیزى از گیاهان را در خود نگه نمیدارد، بلکه آن را بیرون میفرستد.»(۱۷)
و در جاى دیگر آن حضرت فرمود:
«یَخْرُجُ فى اخِرِ اُمَّتِیَ الْمَهْدِیُّ، یَسْقیهِ اللّهُ الْغَیْثَ وَ تَخرُجُ الاَْرضُ نَباتَها، وتَکْثُرُ الْماشِیَهُ و تَعْظَمُ الاُْمَّهُ؛(۱۸)
در پایان امّت من مهدى خروج میکند، خداوند براى او باران میفرستد، و زمین گیاه خویش را بیرون میکند،… و گلّهها فراوان شده، و امّت اسلامى بزرگ خواهد شد.»
و راستى که باید گفت: سلام بر بهار مردم و جانها، سلام بر بهار آفرین هستى و سلام بر نشاط بخش روزگار!
پى نوشت:
۱. مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر، ص ۱۰۰۶؛ بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۱۰۱.
۲. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۵۶.
۳. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج ۹، صص ۴۰ ـ ۴۱؛ نهج البلاغه، خ ۱۳۸؛ میزان الحکمه، محمدى رى شهرى، ج ۱، ص ۱۸۷، ح ۱۲۴۶.
۴. همان مدارک.
۵. تحف العقول، على بن شعبه، ص ۱۵۰؛ میزان الحکمه، محمدى رى شهرى، ج ۶، ص ۲۵۱۸، ح ۱۶۴۳۰؛ وسائل الشیعه، حر عاملى، بیروت، دار احیاء التراث، ج ۴، ص ۸۲.
۶. بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۱۵، ح ۸ و ۹؛ میزان الحکمه، ج ۶، ص ۲۵۱۹.
۷. وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۲۷.
۸. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶، ح ۷۱.
۹. الخصال، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۵۴۱، ح ۱۴.
۱۰. همان.
۱۱. کشف الغمّه، اربلى، ج ۲، ص ۴۶۴.
۱۲. بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۹۰، ۳۲۳، ۳۳۵، ۳۳۸، و ۳۳۹.
۱۳. همان ،ص ۳۲۶ و ر. ک: شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج ۹، صص ۴۰ ـ ۴۱.
۱۴. بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۶۸، ح ۹.
۱۵. نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸.
۱۶. بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۱۰۴، ح ۱.
۱۷. همان، ج ۵۱، ص ۸۳.
۱۸. کنز العمال، ۳۸۷۰۰؛ میزان الحکمه، ج ۱، ص ۱۸۷، ح ۱۲۴۵.
منبع : مجله مبلغان ،اسفند ۱۳۸۳ و فروردین ۱۳۸۴، شماره ۶۴.
