ترس شدید یا بیمارگونه که در روانشناسی به هَراس یا فوبیا شهرت دارد، عبارت است از نوعی بیمارگونه و پایدار از ترس در فرد که باعث اختلال در زندگی روزمره وی می شود. بر خلاف ترس معمولی که واکنشی زودگذر و طبیعی به یک عامل خطرناک خارجی است، هراس بیشتر ترس از قرار گرفتن در یک موقعیت خطرناک است مانند ترس از پرواز یا ماشین سواری. در برخی موارد، فرد هرگز در تماس با چیزی که از آن می ترسد نبوده است.
به طور کلی سه نوع هراس وجود دارد: هراس های ویژه، جمع هراسی و هراس از مکان های باز.
هراس از مکان های باز، ترس بیمارگونه از مکان های عمومی و مکان های باز است. این افراد تا حد ممکن سعی می کنند در مکان های باز حضور نداشته باشند.
جمع هراسی نوعی اختلال اضطراب اجتماعی است که باعث می شود فرد از قرار گرفتن در مکان های اجتماعی هراس داشته باشد.
هراس های ویژه نیز ترس هایی مانند ترس از حیوانات، ترس از زخم یا هراس موقعیتی مانند ترس از مکان های بسته و ارتفاع، ترس از بلاهای طبیعی مانند زمین لرزه و غیره است.
یکی از سوالات شایع پیرامون ترس در حوزه روانشناسی، مرز میان ترس و فوبیاست و اینکه علت ابتلا به انواع فوبیا چیست. متخصصان، علل فوبی یا ترس بیمارگونه افراد را، در تجربیات دوران کودکی می دانند که در ضمیر ناهوشیار شخص، پنهان است اما همچنان از فوبی، بیماری ای یاد می شود که علل مشخصی ندارد.
بسیاری از افراد در زندگی خود، عموما با دو نوع ترس مواجه می شوند که ترس نوع اول، یک ترس عادی مانند ترس از تزریق واکسن، ترس از دزد، ترس از مرگ و… است اما ترس نوع دوم که روانشناسان از آن به نام ترس شدید، نامعقول و تهدید‌کننده نام می برند، هراسی است که فرد توانایی کنترل روی آن را ندارد و باعث اختلال در زندگی و کاهش بازده کاری اش می شود که در اصطلاح روانپزشکی به این بیماری هراس گونه، فوبیا گفته می شود و جزو دسته اختلالات اضطرابی قرار می گیرد.
آنچه باید از این اختلال دانست این است که متخصصان، علل فوبی یا ترس بیمارگونه افراد را در تجربیات دوران کودکی می دانند که در ضمیر ناهوشیار شخص، پنهان است اما همچنان از فوبی، بیماری ای یاد می شود که علل مشخصی ندارد. در این زمینه که چند درصد از افراد جامعه ما درگیر این اختلال هستند، آمار موثقی نیست اما آمار‌های بالینی نشان می دهد این اختلال، در زنان بسیار شایع تر از مردان است.
انواع فوبیا
۱-فوبیای اجتماعی
این نوع فوبی، یکی از ترس های بیمارگونه است که فرد از این که در جمع و مکان های شلوغ باشد، هراس دارد و همچنین ترس شدیدی از این که مورد توجه سایرین قرار گیرد، به وی دست می دهد.
این دسته افراد در جمع، دستپاچه و کمرو می شوند و قادر به صحبت کردن نیستند که متخصصان از آن، به عنوان جمع هراسی یا اختلال اضطراب اجتماعی نام می برند. حتی شخص در فضاهای در بسته همچون آسانسور نیز دچار هراس می شود. افرادی که دچار فوبی اجتماعی هستند، سعی می کنند از این مناطق فرار کنند و امنیت را فقط در خانه جست و جو می کنند.
۲-فوبیای حیوانات
ترس شدید از حیوانات و حشرات، از دیگر انواع فوبی است به عنوان مثال افرادی که ترس شدیدی از سوسک دارند و با دیدن سوسکی در اتاق حتی بعد از ماه های بعد حاضر نمی شوند به آن اتاق پا بگذارند یا از رفتن به هر مکانی که احتمال دهند آنجا سوسک دارد اجتناب می کنند. بعد از هراس از سوسک، گربه و سگ در جایگاه بعدی این نوع فوبی قرار دارند، به طوری که حتی کوچک ترین و بامزه ترین این حیوانات می توانند برای آن ها ترس مهیبی را ایجاد کنند.
۳-فوبیای ارتفاع و بلندی
ترس شدید از بلندی و ارتفاع، یکی از رایج‌ترین فوبی هاست. این دسته از افراد ارتفاع ساختمان، بناها، کوه ها را بسیار بیشتر از آنچه هست می بینند و به همین دلیل است که هراس بیشتری هم دارند.
۴-فوبیای پرواز
این ترس نیز یکی از شایع ترین ترس های غیرمعقول است که افراد از سوار شدن به هواپیما پرهیز می کنند. جالب آن است که مرگ های ناشی از سقوط هواپیما یک در بیست هزار است اما مرگ در سوانح رانندگی یک در ۱۰۰ است.
۵-فوبیای دندانپزشکی
در حدود ۱۰ درصد افراد به دلیل ترس و واهمه ای که از دندانپزشکی دارند از رفتن به مطب سر باز می زنند که البته دلایل آن را می توان تجربیات گذشته، سر و صدای مته و وسایل دندانپزشکی دانست.
۶-فوبیای تاریکی و خاموشی
ترس کودکان از تاریکی، ترسی طبیعی و رایج است که بعد از مدت زمانی و با بزرگتر شدن، این ترس فراموش می شود. اما گاهی ممکن است ترس از تاریکی باعث یک سری توهمات شود که فرد را از زندگی روزمره اش ساقط کند که متاسفانه تا بزرگسالی نیز ادامه خواهد داشت و این ترس طبیعی، جای خود را به ترسی غیرمنطقی و شدید می دهد؛ به گونه ای که وقتی فرد در مکانی تاریک قرار می گیرد، نشانه های فیزیولوژیک شدیدی را از خود نشان می دهد.
البته خارج از ترس های غیرمعقول، فوبی های دیگری از جمله ترس از مار، رعد و برق، دیگران و… وجود دارد که به نسبت سایر فوبی ها در افراد کمتر دیده می شود.
۹ فوبیای عجیب و غریب در جهان
علیرغم فوبیاهای رایجی مانند ترس از ارتفاع که در بالا بدان اشاره شد، فوبیاهای عجیب و غریب دیگری نیز وجود دارند که تعدادی از آنها را در اینجا به شما معرفی می کنیم:
۱- فوبیای کاغذ
اگر شما هم از کاغذ می ترسید، باید بگوییم که فوبیایی مانند فوبیای مگان فاکس دارید. مگان فاگس اعتراف کرد که از کاغذ خشک می ترسد. این نوع ترس ممکن است به صورت های مختلفی مانند لمس کاغذ، ترس از پاره شدن یا حتی کاغذ خشک بروز کند. برای درمان آن می توان از شیوه های رفتار درمانی و در صورت لزوم از داروهای ضد اضطراب استفاده کرد.
۲- فوبیای جوانی
شاید برایتان جالب باشد که داستان پیرمردی را که با گریه از کودکان خواهش می کرد از محوطه خانه او دور شوند، بشنوید. این افراد به شدت از کودکان و نوجوانان بیزارند و تا حد ممکن سعی می کنند از آنها دور باشند. برای درمان این هراس باید ریشه آن را یافت و به دنبال روش ها و مهارت هایی برای مواجه شدن با این موقعیت بود.
۳- فوبیای شعر
آیا خواندن یک غزل برای شما لذت بخش است؟ اگر هنگام خواندن شعر دوست دارید که از نزدیکترین در فرار کنید، شما فوبیای شعر دارید.
شاید ریشه یابی برخی از هراس ها مشکل باشد اما دلیل فوبیای شعر شیوه آشنایی ما با هنر ادبیات است. شعرخوانی نیاز به تحصیلات، تفکر و تامل دارد و شاید دلیل این فوبیا ترس از عدم فهم و تفسیر آن باشد. شعر همان سخنان معمول روزانه در قالبی خاص است بنابراین مواجه شدن با آن نباید خیلی دشوار باشد.
۴- فوبیای استفراغ
فوبیای استفراغ، فوبیای رایجی است اما احتمالا نام آن را نشنیده اید. چرا؟ چون دیگران دوست ندارند در مورد ترس خود از استفراغ با شما صحبت کنند. این دسته افراد، از بیمار شدن و پریشان حالی می هراسند. آنها از خوردن غذاهایی که دیگران درست کرده اند نیز امتناع می کنند؛ زیرا می ترسند دچار مسمویت غذایی شوند. حتی برخی زن ها به دلیل ترس از حالت تهوع، از باردار شدن خودداری می کنند. آنها حتی از شنیدن بیماری و استفراغ دیگران نیز به دورند.
ریشه این نوع هراس در تجربه های کودکی مانند از دست دادن کنترل یا بیماری نهفته است. برای درمان آن باید اضطراب پنهان شده در پشت آن را شناخت. شیوه های رفتار درمانی می تواند پاسخگو باشد اما اگر شدت یابد و تبدیل به حملات عصبی شود، مصرف دارو می تواند موثر باشد.
۵- ترس از خواب
یک خواب راحت در شب، برای سلامت جسم و روح ما ضروری است. بزرگسالان به ۷ تا ۹ ساعت خواب در شب احتیاج دارند اما طبق آمار گرفته شده ۲۹ درصد آنها کمتر از ۷ ساعت می خوابند. آیا شما هم احساس خستگی می کنید؟ اما خستگی شما هنوز هم به پای افرادی که فوبیای خواب دارند، نمی‌رسد. قبل از درمان، باید علت آن را دانست. به دنبال عواملی که آرامش خواب شما را بر هم می زنند، باشید.
۶- فوبیای چانه
حتما شما اعضای بدن خود را دوست دارید و از لمس دست ها، پاها و صورتتان لذت می برید اما افرادی هستند که نه تنها از اعضای بدن دیگران که از نگاه کردن یا لمس اعضای بدن خود نیز هراس دارند. شاید عجیب به نظر آید اما واقعیت دارد. خوشبختانه این نوع فوبیا را می توان با گفتار درمانی یا مصرف دارو درمان کرد.
۷- فوبیای رنگ
برخی هراس ها مانند فوبیای رعد و برق احتیاج به درمان ندارد اما فوبیایی مانند فوبیای رنگ، می تواند زندگی فرد را مختل کند. چنین افرادی مدام تلاش می کنند که دنیای اطراف خود را بی رنگ تصور کنند. این ترس ممکن است نسبت به تمام رنگ ها یا حتی رنگ هایی خاص مانند زرد یا سفید باشد.
۸- فوبیای آینه
اگر از آینه آویخته از دیوار هراس دارید، شما به فوبیای آینه دچار هستید. این ترس ناشی از دیدن تصویر خود در آینه است که شاید علت آن خرافات باشد، مانند وقتی که آینه می شکند و نشانه ای از بدیمنی است. اما یک چیز حقیقت دارد، افراد خودشیفته هیچ گاه دچار این فوبیا نمی شوند.
۹- فوبیای کار
عوامل مختلفی می تواند بر این فوبیا تاثیرگذار باشند مانند فوبیای صحبت در جمع، جمع هراسی یا حتی فوبیای شکست. برای درمان این هراس، فرد باید خود را در شرایط محیط کار قرار دهد و سعی کند بر ترس های احتمالی غلبه کند. مصرف دارو نیز می تواند اضطراب وارده را کاهش دهد.
رفتاردرمانی، بهترین درمان فوبیا
علایم و نشانه های افراد مبتلا به اختلال فوبی، به دو جنبه فیزیولوژیکی و روانی تقسیم می شوند. از منظر فیزیولوژیکی فرد دچار لرزش، عرق، تنگی نفس، درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب و از نظر روحی و ذهنی دچار عدم کنترل، نیاز شدید به فرار کردن و توهمات نابود‌کننده می شود. در نتیجه افرادی که با فوبی ها درگیر هستند در زندگی روزمره شان اختلال دارند و باید حتما تحت درمان و معالجه قرار گیرند.
اختلال فوبی بر خلاف بعضی از بیماری های روانی که درمانی قطعی ندارد، قابل درمان است و بسیاری از روانکاوان، روانپزشکان از درمان های دارویی و غیردارویی به صورت مکمل استفاده می کنند. اما از آنجا که این اختلال ریشه در تجربیات کودکی دارد، رفتاردرمانی بهترین نوع درمان برای این بیماری محسوب می شود.
رفتاردرمانی شامل تکنیک هایی چون مواجهه سازی با موقعیت، هیپنوتیزم و ریلکسیشن است که در روند بهبود این اختلال کمک شایانی خواهد کرد. البته ناگفته نماند که فوبی های اجتماعی نسبت به سایر فوبی ها دوره درمانی طولانی تری دارند.
منابع اقتباس: برترین ها؛ میگنا (دانشنامه روانشناسی و علوم تربیتی)
