ولادت و تحصیلات
آیت الله محمد جواد صافی گلپایگانی در روز ۲۷ شعبان المعظم ۱۲۸۷ یا ۱۲۸۸ ه. ق در بیت علم و تقوا و فضیلت در گلپایگان دیده به جهان گشود. پدر وی مرحوم آخوند ملا عباس از بزرگان و شخصیت های مورد احترام مردم – که علاوه بر دانش پژوهی، به تجارت میپرداخت – مادرش زهرا خانم فرزند ملا محمد باقر ادیب گلپایگانی و دایی اش ملا محمد رضا قطب – عالم به علوم غریبه – بودند. وی به اقتضای شوق فطری و سیره خانوادگی، از همان آغاز نوجوانی به تحصیل علوم دینی روی آورد. آن فقیه بزرگوار مقدمات و سطوح را نزد پدرش و دیگر دانشوران گلپایگان – که در آن زمان مجمع علما و دانشمندان بود – فرا گرفت و سپس در سال ۱۳۰۵ ه ‘ق به اصفهان کوچید، و تا سال ۱۳۱۶ ق نزد استادان بزرگ وقت علوم متداول را فرا گرفت. وی آنی از کوششهای علمی باز نایستاد تا پس از نگارش رسالههایی در مسائل فقهی، در سال ۱۳۱۰ – ۱۳۱۱ ق به اخذ اجازات متعدد اجتهادی نایل آمد و مورد توجه وافر استادان خود قرار گرفت.
اساتید
وی در حوزه علمیه اصفهان – که در آن زمان از پر رونقترین و با اهمیتترین حوزه های علمی شیعه به شمار میرفت – در محضر استادان ذیل همراه با بزرگانی همانند : آیت الله العظمی بروجردی، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، علامه حاج آقا رحیم ارباب و آیت الله آقا سید حسن چهارسوقی شرکت کرد.
۱ – آیت الله علامه سید محمد باقر درچهای (م ۱۳۴۲ ق)، صاحب حاشیه بر مکاسب و رسائل
۲ – حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی (م ۱۳۲۶ ق)
۳ – آیت الله حاج آقا نور الله اصفهانی (۱۲۷۸ – ۱۳۴۶ ق) صاحب کتاب مقیم و مسافر و دیوان اشعار
۴ – آیت الله علامه آقا نجفی اصفهانی (۱۲۶۲ – ۱۳۳۲ ق) صاحب تأویل الآیات الباهره و بحر المعارف
۵ – علامه شیخ محمد علی ثقه الاسلام (۱۲۷۱ – ۱۳۱۸ ق) صاحب کتاب لسان الصدق و معاصی کبیره
۶ – میرزا محمد علی تویسرکانی اصهانی (م بعد ۱۳۱۱ ق)
۷ – علامه میرزا محمد علی درب امامی
۸ – آیت الله آقا میرزا محمد تقی مدرس (۱۲۷۳ – ۱۳۳۳ ق) صاحب الرسائل التقویه
۹ – آقا میرزا هاشم چهارسوقی اصفهانی (۱۲۳۵ – ۱۳۱۸ ق) صاحب مبانی الاصول و اصول آل الرسول
۱۰ – آیت الله سید محمد باقر موسوی خوانساری (۱۲۲۶ – ۱۳۱۳ ق) صاحب روضات الجنات
۱۱ – علامه آخوند ملا محمد کاشانی (۱۲۴۹ – ۱۳۳۳ ق)
۱۲ – علامه آخوند ملا محمد باقر فشارکی (م ۱۳۱۴ ق) صاحب عنون الکلام
در حدود سال ۱۳۲۵ ق آیت الله صافی رهسپار تهران شد و مورد استقبال شایسته حضرات آیات: شیخ فضل الله نوری، سید محمد امام جمعه و حاج میرزا ابوالقاسم صاحب حاشیه بر مکاسب قرار گرفت. وی به دلیل داشتن روحیه اسلام خواهی و دین طلبی در آن ایام که مصادف با غوغای مشروطیت بود، با آیت الله شهید حاج شیخ فضل الله نوری همصدا شد و در تمام مراحل با شیخ فضل الله همراهی کرد، و حتی در روزهای سخت و دهشتناک محاصره خانه شیخ به وسیله مجاهدان و فاتحان، دست از یاری و همراهی شیخ برنداشت و تا واپسین روزهای زندگی شیخ شهید در کنار او بود. آن عالم مجاهد پس از شهادت شیخ و تغییر اوضاع به نفع دشمنان دین، دیگر تاب دیدن آن وضعیت و تسلط یپرم خان ارمنی، سردار اسعد بختیاری و محمد ولی خان تنکابنی را بر اوضاع نیاورد، و از طریق قم و اصفهان به گلپایگان بازگشت.
در سال ۱۳۲۷ ق آن مرد بزرگ به زادگاه خویش بازگشت، و تا پایان زندگی در آنجا ماندگار شد. وی از همه مناصبی که در حوزههای علمیه در انتظارش بود صرف نظر کرد، اوقاتش را صرح ترویج دین، تدریس، تألیف، دادرسی مظلومان، مبارزه با ستمگران، تهذیب اخلاق و آگاه کردن جامعه کرد. از جمله اقدامات به یاد ماندنی آن عالم بزرگوار، مبارزه بی امان با انحرافات و بدعتهای دینی مانند : مبارزه با بهائیت و وتصوف، مخالفت با خانها و فئودالها، رویارویی با کشف حجاب و مفاسد دوران پهلوی و احیای شعائر دینی و بزرگذاشتهای مذهبی است که با تلاش و کوشش وی جشنهای نیمه شعبان، و موالد ائمه اطهار (ع) و عزاداری عاشورا و ایام فاطمیه در گلپایگان رواج و رونق یافت. اینک به نمونهای از هر کدام اشارتی میرود .
مبارزه با رژیم پهلوی
ایشان با توجه به سیاستهای استعمالی و اطلاعات تاریخی وسیعی که از اوضاع سیاسی جوامع اسلامی داشت، همواره مردم را از دسایس بیگانگان و تفرقه افکنیهای آنان در بین مسلمانان و الگوسازیهایش در مناطقی مانند ترکیه به نام مصطفی کمال آتاتورک و در ایران به نام رضا خان بر حذر میداشت، که گول ایناه را و همچنین متجدد مآبها و اروپا رفتههای غربزده را نخورند. ایشان در ضمن اشعار بسیار، از این اوضاع بویژه از انگلیسی ها شکایت کرده است.
پس از فرار رضا خان محمدرضا به سلطنت رسید و دوران جدید استعماری با برنامههای ضد ایرانی، ضد انسانی و خلاف شرع، شروع شد. جالب اینکه آیت الله صافی این روزگار را نیز پیش بینی میکرده و در ضمن کتابی که به نظم و به نام کلمه الحق در تاریخ دوران سیاه پهلوی سروده است، از ملت ایران میخواهد تا هنگامی که این شاه جدید جایی و جانی نگرفته است، کنارش بگذارند و گرنه او نیز همان راه پدر را ادامه خواهد داد.
مبارزه با بهائیت
یکی از بزرگترین خدمات دینی ایشان، مبارزه با فرقه بهائیت بود. با اینکه آنان گلپایگان را به جهاتی پایگاه خود قرار داده بودند، و چندین مرتبه با کمک و تقویت مقامات دولتی نقشهها کشیدند و اشخاص و جمعیتهایی را با بودجههای کلان در حمایتادارت دولتی به گلپایگان فرستاد، و حتی شخصیت اسلامی گلپایگان در معرض خطر قرار گرفت (و این به دلیل وجود میرزا ابوالفضل گلپایگانی مبلغ بزرگ بهائیت و صاحب کتب فوائد بود) با پایمردی و فداکاریهای ایشان در آن دوران اختناق، از آن مفاسد جلوگیری شد. شرح این مبارزات، نیاز به تألیف رسالهای مستقل است تا هر چه بیشتر شخصیت ایشان بررسی شود. امر به معروف و نهی از منکر، دستگیری از ضعیفان و درماندگان آبادانی مساجد، اقامه مرتب نمازهای جماعت و تربیت مردمی صالح و شایسته و فرزندانی دانشمند و شاگردانی ارجمند، از دیگر خدمات ارزنده ایشان بود.
آیت الله ملا محمد جواد صافی با سعه صدر و سماحت طبعش، فقیهی ادیب، عارف، مجاهد و نو اندیش بود. در نآ زمان که زنان کمتر سواد داشتند، همسر و دختران خویش را در کسب سواد و آشنایی با نگارش، مبانی دین، مباحث اسلامی و اخلاقی تشویق و ترغیب میکرد.
تألیفات
از آن مرد بزرگ تألیفات گوناگونی در فقه، اصول، حدیث، اخلاق، تاریخ و ادبیات به جای مانده است که به برخی از آنان اشاره میشود :
۱ – رسالههای متعدد فقهی و اصولی
۲ – اصول فقه منظوم در بیش از ۲۰۰۰ شعر عربی
۳ – مصباح الفلاح و «مفتاح النجاح» (۲ جلد) :
۴ – گنجینه گهر : ترجمه هزار سخناز پیامبر اکرم (ص) به نظم و نثر فارسی است که در ۱۳۲۶ منتشر شد .
۵ – گنج عرفان : ترجمه هزار سخن از امیر مؤمنان علی (ع) به نظم و نثر فارسی است که در ۱۳۲۷ به چاپ رسیده است.
۶ – گنج دانش، صد پند به فرزند برومند
۷ – کتاب منظوم مراثی پیامبر و ائمه اطهار (ع)
۸ – دیوان اشعار در مدایح پیامبر و ائمه اطهار (ع) که اکثر آن در مدح امام مهدی (عج) است . این کتاب در برگیرنده ۱۵۰۰۰ بیت است که در دقت و باریک بینی، فصاحت، بلاغت، لطافت، ظرافت، خیال و معانی بیان ممتاز است.
۹ – نفایس العرفان
۱۰ – کلمه الحق، تاریخ منظوم دوران سیاه پهلوی، که به چاپ رسیده است.
۱۱ – حاشیه بر رسائل شیخ انصاری
۱۲- البشاره المیلادیه
وفات
سرانجام آن بزرگمرد پس از ۹۱ سال زندگی پربرکت و سرشار از خدمات دینی و اجتماعی، در شب ۲۵ رجب ۱۳۷۸ ق شب شهادت امام موسی کاظم (ع) بدرود حیات گفت. پیکر پاکش با شکوه فراوان و با شرکت تمام طبقات مردم گلپایگان ، در زادگاهش تشییع و سپس به شهر مقدس قم انتقال داده شد و با حضور مراجع تقلید و روحانیت معظم در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد.
