اشاره:
مُحاسِبَهُ النّفس اللوّامَه و تَنْبیهُ الرّوح النوّامَه، کتابی اخلاقی به زبان عربی نوشته کفعمی (متوفای ۹۰۵ق). این کتاب درباره محاسبه نفس آدمی است که مؤلف تلاش کرده، با استناد به آیات، احادیث، حکمتها، عبارات ادبی، امثال و اشعار به ترغیب انسان برای تنزیه و طهارت نفس خویش بپردازد.
تقی الدین ابراهیم بن علی عاملی کفعمی از عالمان شیعه در قرن نهم هجری است. وی در جبل عامل می‌زیسته و نسبش به حارث همدانی می‌رسد. کفعمی به دلیل مهارت در دانش‌های مختلف در عصر خویش و تسلط به علوم متعدد، تألیفات متنوعی را پدید آورده است؛ از این رو شخصیت نگاران و تراجم نویسان از او به بزرگی یاد کرده‌اند. المصباح و البلد الامین از جمله آثار مشهور وی در دعا و زیارات است.
نام کتاب
مؤلف صریحا به اسم کتاب اشاره نکرده، اما اشاره‌ای به نقل او شده که در مقدمه کتاب آورده است: «فحق علی کل ذی علم و حتم علی کل ذی حزم… محاسبه النفس اللوامه و تنبیه الروح النوامه.»[۱]
چاپ کتاب به همراه محاسبه النفس سید بن طاووس و کشف الریبه
ساختار کتاب
کفعمی در این کتاب، منابع احادیث را ذکر نمی‌کند و محقّق کتاب نیز آنها را استخراج نکرده است. گویا نویسنده این احادیث را از متونی که در اختیار داشته و به دست ما نرسیده، برگرفته است. نویسنده از ادبیات خود بهره جسته و متن اخلاقی مسجع و شیوایی را عرضه می‌کند.[۲]
وی در این کتاب به آیات ترغیب و اخطار، احادیث پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) درباره تحذیر و ترغیب، امر و نهی و مواعظ، حکمت و امثال، لطائف زیبا، عبارت ادبی و اشعار پرداخته است.[۳]
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه درباره کتاب می‌نویسد: «این کتاب را کفعمی در سال ۸۹۵ق به پایان رسانده و شامل مواعظ حسنه و مخاطبه نفس با عباراتی تأثیرگذار است.»[۴]
نسخه ها
محقق کتاب، ۴ نسخه خطی از کتابخانه آستان قدس رضوی را برای تحقیق نام می‌برد که بر اساس آن به اختلاف نسخهها، استخراج آیات قرآنی، شرح کلمات مشکل و… پرداخته است.[۵]
ترجمه و چاپ
این اثر با کتاب محاسبه النفس سید بن طاووس ترجمه شده است. نشر مرتضوی این کتاب را با محاسبه النفس سید بن طاووس و کشف الریبه شهید ثانی منتشر کرده است. همچنین مؤسسه قائم آل محمّد(عج‌الله فرجه) قم و نیز مؤسسه الفکر الإسلامی بیروت کتاب کفعمی را مستقلاً با تحقیق فارس الحسّون، چاپ کرده‌اند.[۶]
پی نوشت:
- کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۳۶.
- پژوهشگاه قرآن و حدیث.
- کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- تهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۲۱.
- کفعمی، محاسبه النفس، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- پژوهشگاه قرآن و حدیث.
منابع:
- کفعمی، ابراهیم بن علی، محاسبه النفس، تحقیق: الشیخ فارس الحسون، قم، مؤسسه قائم آل محمد(عج)، ۱۴۱۳ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- منبع: ویکی شیعه
