قطر کشوری عربی در ساحل غربی خلیج فارس که اسلام، دین رسمی آن است و بیش از ۹۵ درصد مردم آن مسلمان‌اند. شیعیان قریب ۲۰ درصد جمعیت قطر را تشکیل می‌دهند. شیعیان کوشیده‌اند همیشه فعال باشند و حضورشان را به‌ویژه در عرصه اقتصادی نشان دهند. شیعیان کشور قطر عمدتا بحارنه هستند که اغلب از کشور بحرین و منطقه احساء عربستان سعودی وارد قطر شده‌اند. سایر شیعیان این کشور ایرانی هستند.
قطر با جمعیتی برابر با ۲.۳۱۴.۰۰۰ نفر و با وسعت ۱۱.۳۴۷ کیلومتر مربع، یکی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس است(۱) که به دلیل موقعیت جغرافیایی، اهمیت ژئوپلیتیکی خاصی دارد. بخشی از ساحل غربی و مرز جنوبی این کشور به سواحل عربستان سعودی و بحرین متصل بوده و شرق آن نیز در کنار ساحل و مرز امارات متحده عربی و عمان قرار گرفته است.
موقعیت جغرافیایی این کشور و قرار گرفتن آن در قلب منطقه خلیج فارس و همسایگی با کشورهای مهم منطقه و از سوی دیگر، کشف نفت و برخورداری از منابع عظیم گاز، به لحاظ سیاسی و اقتصادی، برای قطر موقعیت ویژۀ استراتژیکی آفریده است. گرچه کمی وسعت و جمعیت تا حدی از عمق استراتژیک آن کاسته است، ولی در هر حال، اهمیت منابع طبیعی، به ویژه منابع سرشار گاز طبیعی، این نقصان را تا حدی جبران می‌کند، به گونه‌ای که قطر پس از روسیه و ایران، بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان رادر اختیار دارد. (۲)
رابطۀ قطر با دیگر امیرنشین‌های منطقه، مسالمت‌آمیز است. گرچه این ارتباط با امارات متحدۀ عربی چندان وسیع نیست. ولی در هر حال، این کشور به دلیل قوم‌گرایی عربی، هماهنگی با سیاست‌های غربی و ترس ناشی از تهدیدات خارجی و داخلی، دارای وجه اشتراک با کشورهای عربی منطقه است(۳) که عامل مهمی در راه ایجاد روابط دوستانه با کشورهای منطقه به شمار می‌رود و به رغم اختلافات ارضی با کشورهایی همچون امارات، عربستان و بحرین در راه تحکیم روابط با کشورهای عرب و مسلمان گام برمی‌دارد.
از دیدگاه قطری‌ها و با توجه به اشیاء به دست آمده نظیر کتیبه‌ها و سنگ‌های حکاکی شده و نمونه‌های سفالین که در نتیجه عملیات کاوشگری و باستان شناسی در خاک قطر کشف شده است، سابقه سکونت اولیه در این کشور حتی به ۴ قرن قبل از میلاد نیز می‌رسد.
اولین ساکنان مشهور این سرزمین و نسل‌های قدیمی مردم کنونی قطر را اعراب تشکیل می‌دهند. قطر برای قرن‌ها تحت سیطره خلفای عباسی و سپس امپراطوری عثمانی قرار داشت تا اینکه بعد از جنگ جهانی اول و پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی، حکومت ترک‌ها در این سرزمین نیز پایان یافت.
زبان و خط رسمی مردم قطر عربی است و زبان انگلیسی نیز به عنوان زبان دوم در مدارس این کشور تدریس می‌شود. زبان فارسی هم تا حد قابل توجهی در جامعه قطر حضور دارد.
ادیان و مذاهب
اسلام دین رسمی قطر بوده و بیش از ۸۰ درصد این کشور مسلمان‌اند. اقلیت مسیحی نیز ۱۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. جمعیت بومی و سنی مذهب قطر، گرایش وهابی دارند و خانواده آل ثانی، حاکم قطر نیز جزء آنان محسوب می‌شوند. با توجه به وهابی بودن حاکمیت در قطر، عملاً بیشترین نفوذ در وضعیت سیاسی و فرهنگی جامعه متعلق به مذهب وهابی است.(۵)
شیعه در قطر
شیعیان در کشور قطر، قریب ۲۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. (۶) رشد تشیع در قطر عموما به دهه‌های اخیر و مهاجرت اتباع بحرینی، ایرانی و لبنانی به این کشور برمی‌گردد. شیعیان کشور قطر به دو گروه تقسیم می‌شوند:
برخی از آنها بحارنه هستند که اغلب از کشور بحرین و احساء وارد قطر شدند و زبانشان نیز عربی است.
سایر شیعیان که از ایران وارد این کشور شدند. این گروه از شیعیان مراسم عزاداری ماه‌های محرم و صفر را در حسینیه‌ها برگزار می‌کنند. مراسم نماز جمعه در قطر به خوبی انجام می‌شود و نماز جمعه دوحه از شلوغ‌ترین مراسم دینی این کشور است.
شیعیان قطر از آزادی رضایت‌بخشی برخوردار بوده و با محدودیتی مواجه نیستند. شیعیان دارای ۲۳ حسینیه و چندین مسجد هستند که به مناسبت‌های گوناگون، اقدام به برپایی مجالس دینی در آنها می‌کنند.(۷) البته در این کشور نیز همانند دیگر کشورهای این حوزه، شیعیان از دسترسی به مشاغل بالای دولتی و شغل‌های کلیدی محروم گشته‌اند، به ویژه آنکه قطر به لحاظ مذهبی، تحت تأثیر عربستان است. به لحاظ اقتصادی نیز شیعیان قطر نفوذ قابل توجهی در بازار این کشور دارند. (۸)
شیعیان قطری و غیر قطری دارای فعالیت‌های مستقل هستند. در قطر علاوه بر مؤسسه، ائمه جماعات و خطبا، دانشکده شریعت و مطالعات اسلامی نیز وجود دارد که در چارچوب مسائل تربیتی فعالیت می‌کند.
همچنین از نظر فعالیت‌های اجتماعی نیز شیعیان در تمام ادارات موجود در این کشور فعالیت دارند، در هر اداره حداقل دو نفر از شیعیان حضور دارند.
شیعیانِ قطر، مساجد و حسینیه‌های زیادی دارند که می‌توانسته‌اند در آن مراسم دینی خود را برگزار نمایند. با اینکه مراکز اسلامی فراوانی در گوشه و کنار قطر دیده می‌شود اما نمی‌توان هیچ اثری از حوزه‌های علمیه در آن یافت. برای همین اغلب شیعیانی که خواهان گذراندن دروس حوزوی هستند، مجبورند به کشورهای همسایه مانند ایران سفر کرده و این دروس را بگذرانند.
پس از آغاز دوره بیداری اسلامی در منطقه، دولت قطر محدودیت‌هایی را علیه شیعیان اعمال نموده است.
عزاداری شیعیان در قطر
شیعیان، حسینیه‌های زیادی در قطر دارند که در آنها برای حسین بن علی (ع) به عزاداری می‌پردازند. این حسینیه‌ها در تمامی ایام ماهِ محرم، صفر و رمضان و در روزهای ولادت و وفات ائمه اطهار به روی شیعیان باز است و در آنها عزا و جشن برای اهل بیت اقامه می‌شود. اما با این حال در روز عاشورا در کشور قطر هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها مشاهده نمی‌شود.
حسینیه ها
در قطر حسینیه‌های متعددی وجود دارد که در مناسبت‌های اسلامی و شیعی برنامه‌های ویژه‌ای دارند که علاوه بر شیعیان، برخی از اهل سنت نیز در آنها شرکت می‌کنند. برخی از این حسینیه‌ها به شرح زیرند:
حسینیه لاری‌ها
حسینیه بحرینی‌ها
حسینیه بشاگردی‌ها
حسینیه امام رضا (ع(
حسینیه رسول اعظم (ص(
حسینیه ابوالشهداء
حسینیه پاکستانی‌ها(۹)
پی نوشت ها:
- مقاله «قطر» در سایتI.A
- زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقۀ خلیج فارس، ص۹۸.
- حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص۸۷.
- اطلس جامع گیتاشناسی، ۱۳۸۹ش، ص۹۰
- “۲۰۱۱ Report on International Religious Freedom – Qatar”. US Department of State.
- فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، ص۱۲۹.
- حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص۱۶.
- حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص۱۵.
- مرکز ابحاث العقائدیه
منبع اصلی: کتاب ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی، نوشته نفیسه فاضلی نیا، مؤسسه شیعه شناسی، چاپ اول، قم، ۱۳۸۵ش.
