سخن گفتن با درشتی و خشونت با والدین
ابراهیم بن مهزم می‌گوید: روزی با مادرم با درشتی سخن گفتم. فردای آن روز به خدمت امام صادق(علیه السلام) رسیدم. هنگامی که وارد بر حضرت(علیه السلام) شدم آن حضرت(علیه السلام) بر من برآشفت و مرا مورد سرزنش قرار داده و فرمود: چرا دیروز با درشتی با مادر خود سخن گفتی؟ مگر نمی‌دانی که شکم او منزلگاه تو بوده است و دامن او گهواره توبوده است و تو از سینه‌های او تغذیه کرده ای. از این به بعد با مادر خود به درشتی سخن نگو(۳۶).
صدا کردن والدین با نام کوچک آنها
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون فرمود: چند چیز است که باعث فقر و تهیدستی می‌گردد: صداکردن والدین با نام کوچک آنها از جمله آن امور می‌باشد(۳۷).
پی‌نوشت‌ها
۱-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) دعا جبرئیل و آمنت. قال: من ادرک والدیه و لم یؤدّ حقّهما. فلا غفر الله له. فقلت: آمین(مستدرک الوسائل ج ۷ ص ۴۳۴).
۲-قال ابن عبّاس : سبعه جسور علی جهنّم: یحاسب العبد-فی اوّلها-بالایمان… . و یحاسب -فی الجسر السابع-بحقوق الوالدین و الرحم و مظالم الناس. فان سلم من ذلک-اجمع نجا. و الّا تردّی فی النار(لدعوات للشیخ الرواندی-علیه الرحمه-ص ۲۴۴-۲۴۵).
۳-قال امیرالمؤمنین(علیه السلام): من العقوق اضاعه الحقوق(غرر الحکم). (یقال): اضاعه الحقوق داعیه العقوق(شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید ج ۱۶ ص ۱۱۰).
۴-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) : رضی الله مع رضی الوالدین و سخط الله مع سخط الوالدین(مشکاه الانوار ج ۱ ص ۳۶۴ و روضه الواعظین ج ۲ ص ۳۴۳). قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): رضی الله-کلّه-مع رضی الوالدین و سخط الله مع سخطهما(جامع الاخبار ص ۲۱۴ الفصل ۴۰).
۵-قال امیرالمؤمین علیه السالم: … فاتّقوا الله و لا تعصو الوالدین فانّ رضاهما رضی الله. و سخطهما سخط الله(الکافی ج ۱ ص ۴۲۸ و تفسیر القمیّ -علیه الرحمه -ج ۲ ص ۱۴۹٫
۶-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من اسخط والدیه فقد اسخط الله. و من اغضبهما فقد اغضب الله … (مستدرک الوسایل ج ۱۵ ص ۱۹۳).
۷-قیل لرسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): و ما عقوق الوالدین؟ قال(صلی الله علیه و آله و سلم): یامران فلا یطیعهما و یسالانه فیحرمهما. و اذا رآهما لم یعظّ مهما بحقّ ما یلزمه لهما(مستدرک الوسائل ج ۱۵ ص ۱۹۳).
۸-سئل الامام المجتبی(علیه السلام) عن العقوق؟ فقال(علیه السلام): أن تحرمهما و تهجرهما(کشف الغمّه ج ص ۳۹۵).
۹-(قال الامام الصادق(علیه السلام) لرجل حول مفاسد آخرالزمان و علامات ذلک): … و رایت العقوق قد ظهر و استخف بالوالدین و کانا من اسوء الناس حالاً -عند الولد-. و یفرح بأن یفتری علیهما… و رایت ابن الرجل یفتری علی ابیه و یدعو علی والدیه. و یفرح بموتهما… … فکن علی حذر و اطلب الی الله النجاه… و اعلم انّ الناس فی سخط الله عزّ و جلّ … (الکافی ج ۸ ص ۴۰-۴۱).
۱۰-(قال الامام الرضا(علیه السلام) فی شان حقوق الوالدین علی الاولاد): … تابعوهم فی الدنیا -احسن المتابعه -بالبرّ. و بعد الموت بالدعاء لهم و الترحّم علیهم. فانّه روی: انّه من برّ اباه-فی حیاته-و لم یدع له بعد وفاته سمّاه الله عاقّاً(الفقه المنسوب الی الامام الرضا(علیه السلام) ص ۳۳۴). (راجع: بحارالانوار ج ۷۱ ص ۷۷).
۱۱-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): الفقر من خمسه و عشرین شیئاً: … و دعاء السوء علی الوالدین(بحارالانوار ج ۷۳ ص ۳۱۶-۳۱۷).
۱۲-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): انّ اصنافاً-من امّتی-لا یستجاب لهم دعاؤهم: … و رجلٌ یدعو علی والدیه(الکافی ج ۵ ص ۶۷).
۱۳-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): ثلاث دعوات مستجابات-لا شک فیهنّ-: دعوه المظلوم و دعوه المسافر. و دعوه الوالد علی ولده(الجعفریات ص ۳۰۹ و الدعوات للشیخ الراوندی -علیه الرحمه-ص ۳۰).
۱۴-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): ایّاکم و دعوه الوالد فانّها ترفع فوق السحاب. * یقول الله عزّ و جلّ: ارفعوها الیّ حتّی استجیب له. و ایّاکم و دعوه الوالده فانّها احدّ من السیف(تنبیه الخواطر ج ۱ ص ۱۲). (راجع: الجعفریات ص ۳۰۹ و النوادر للسید فضل الله الرواندی -علیه الرحمه-ص ۹۲). *فی الجعفریات هکذا: فوق السحاب حتّی ینظر الله تعالی الیها. فیقول: ارفعوها الیّ حتیّ استجیب له.
۱۵-قال الامام الصادق علیه السالم: ثلاث دعوات لا یحجبن عن الله تعالی: دعاء الوالد لولده-اذا برّه-. و(دعوته)*علیه -اذا عقه-. و عاء المظلوم علی ظالمه. و دعاؤه لمن انتصر له منه. و رجل مؤمن دعا لاخ له مؤمن و اساه فینا. و دعاؤه علیه. اذا لم یواسه-مع القدره علیه و اضطرار اخیه الیه-(الامالی للشیخ الطوسی -علیه الرحمه-ص ۲۸۰ المجلس ۱۰ و عده الداعی ص ۱۳۳ و تنبیه الخواطر ج۲ ص ۱۷۱). *ما بین القوسین لم یذکر فی عدّه الداعی. فی عده الداعی و تنبیه الخواطر هکذا: دعا لاخیه المؤمن اذا واساه فینا.
من یستجاب دعاؤه -و هو-: الوالد لولده-اذا برّه-. و علیه-اذا عقّه-. و کذا الوالده… (المصباح للشیخ الکفعمی -علیه الرحمه -ص ۹۹۴).
۱۶-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): ملعون من سبّ والدیه(تنبیه الخواطر ج ۱ ص ۱۱۱).
۱۷-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من سبّ والدیه فعلیه لعنه الله(بحارالانوار ج ۲۲ ص ۴۸۹).
۱۸-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من اکبر الکبائر ان یسبّ الرجل و الدیه(تنبه الخواطر ج ۱ ص ۱۱۱).
۱۹-(قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) فی حدیث حول مفاسد آخر الزمان و علاماته):
… و یسبّ الرجل اباه(جامع الاخبار ص ۳۹۶ الفصل ۱۰۲).
۲۰-روی: انّ لله تعالی قال لموسی(علیه السلام): اخبر عبادی: انّ من عقّ والدیه او سبّهما-مسلمین کان او مشرکین-ثمّ مات-قبل ان یموتا -فلا امان له عندی(مستدرک الوسائل ج ۱۵ ص ۱۹۶).
۲۱-قال امیرالمؤمنین(علیه السلام): امرنی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) ان اخرج فانادی -فی الناس-: الا من ظلم اجیراً اجره . فعلیه لعنه الله. الا من توالی غیر موالیه . فعلیه لعنه الله. الا و من سبّ ابویه. فعلیه لعنه الله… (بحارالانوار للعلامه المجلسی -علیه الرحمه-ج ۲۲ ص ۴۹۰).
۲۲-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من اکیر الکبائر ان یسبّ الرجل والدیه. قالوا: -یا رسول الله -و کیف الرجل یسبّ والدیه؟ قال(صلی الله علیه و آله و سلم) : یسبّ الرجل. فیسبّ اباه. فیسبّ آخر اباه و امه *(تنبیه الخواطر ج ۱ ص۱۱۱ و بحارالانوار ج ۷۱ ص ۴۶). *ما بین القوسین لم یذکر فی تنبیه الخواطر.
۲۳-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): لعن الله … من لعن ابویه. فقال رجل: -یا رسول الله -أیوجد رجل یلعن ابویه؟! فقال(صلی الله علیه و آله و سلم): نعم. یلعن آباء الرجال و امّهاتهم فیلعنون ابویه(الکافی ج ۸ ص ۷۱).
۲۴-قال موسی بن عمران للربّ عزّ و جلّ: -یا ربّ -فانّ من خلقک من یعقّ والدیه؟ فقال عزّ و جلّ: انّ(من)*العقوق لهما: ان یستسب لهما(بحارالانوار ج ۷۱ ص ۸۳ و مستدرک الوسائل ج ۱۵ ص ۱۹۱). *ما بین القوسین لم یذکر فی مستدرک الوسائل.
ای یفعل ما یصیر سبباً لسبّ الناس لوالدیه. و قد یسبّ الناس والدی من یفعل شنیعاً و قبیحاً و سوءاً او یرتکب عملاً یوجب ایذاء الناس.
۲۵-قال الامام الصادق(علیه السلام): … انّ ولد السوء یعیّر والده بعمله… (الکافی ج ۲ ص ۲۱۹).
۲۶-قال امیرالمؤمنین(علیه السلام): ولد السوء یهدم الشرف. و یشین السلف(غرر الحکم). قال امیرالمؤمنین(علیه السلام): ولد السوء یعرّ السلف. و یفسد الخلف(غرر الحکم).
۲۷-قال الامام الصادق(علیه السلام): انّ من حقّ الوالدین-علی ولدهما-: ان یقضی دیونهما. و یوفی نذورهما. و لا یستسبّ لهما.
فاذا فعل ذلک کان بارّاً-و ان کان عاقّاً لهما فی حیاتهما-. و ان لم یقض دیونهما. و لم یوف نذورهما. و استسبّ لهما. کان عاقّاً و ان کان بارّاً(بهما)*فی حیاتهما-(مشکاه الانوار ج ۱ ص ۳۶۶ و بحارالانوار ج ۷۹ ص ۶۵). *ما بین القوسین لم یذکر فی مشکاه الانوار.
۲۸-قال الامام الصادق(علیه السلام): ثلاثه من عاداهم *ذلّ: الوالد و السلطان و الغریم(وسائل الشیعه ج ۱۸ ص ۳۲۷). *فی الخصال ص ۱۹۵ هکذا: من عازهم.
۲۹-سئل الامام المجتبی(علیه السلام) عن العقوق؟ فقال(علیه السلام): ان تحرمهما و تهجرهما(کشف الغمه ج ۲ ص ۳۹۵ تحقیق و نشر: المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام تحت اشراف سماحه العلّامه حجّه الاسلام و المسلمین الحاج الشیخ محمد حسن الاختری-دامت توفیقاته-. ).
۳۰-عن ابی عبدالله(علیه السلام) قال: قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): من فقه الضیف ان لا یصوم تطوّعاً الّا باذن صاحبه. و من طاعه المراه لزوجها ان لا تصوم تطوّعاً الّا باذنه و امره. و من صلاح لعبد و طاعته و نصحه لمولاه ان لا یصوم تطوّعاً الّا باذن مولاه و امره. و من برّ الولد(بابویه)*ان لا یصوم-تطوّعاً -الّا باذن ابویه و امرهما. و الّا کان الضیف جاهلاً. و کانت المراه عاصیه. و کان العبد فاسقاً عاصیاً. و کان الولد عاقّاً(الکافی ج ۴ ص ۱۵۱ و من لا یحضره الفقیه ج ۲ ص ۹۹ و علل الشرایع ج ۲ ص ۹۹ الباب ۱۱۵). *ما بین القوسین لم یذکر فی الکافی و علل الشرائع. فی الفقیه: فاسداً عاصیاً. و فی علل الشرایع: فاسداً عاصیاً غاشّاً. فی علل الشرائع هکذا: و کان الولد عاقّاً قاطعاً للرحم.
۳۱-یکی دیگر از فرزندان حضرت نوح(علیه السلام) کنعان نام داشت. او سوار کشتی نشده و در طوفان هلاک شد.
۳۲-عبدالعظیم بن عبدالله حسنی قال: سمعت علیّ بن محمد العسکری(علیه السلام) یقول: عاش نوح(علیه السلام) الفین و خسمائه سنه. و کان یوماً -فی السفینه-نائماً فهبّت ریح فکشفت عن عورته. فضحک حام و یافث فزجرهما سام(علیه السلام) و نهاهما عن الضحک. و کان کلّما غطّی سام شیئاً -تشکفه الریح -کشفه حام و یافث. فانتبه نوح(علیه السلام) فرآهم. و هم یضحکون فقال: ما هذا؟ فاخبره سام بما کان. فرفع نوح(علیه السلام) یده الی السماء یدعو و یقول: اللّهم غیّر ماء صلب حام حتّی لا یولد له الّا السودان اللهم غیر ماء صلب یافث. فغیّر الله ماء صلبیهما… و قال نوح(علیه السلام) لحام و یافث: جعل الله ذرّیتکما خولاً لذرّیه سام الی یوم القیامه. لانّه برّبی. و عققتمانی فلا زالت سمه عقوقکما لی-فی ذریّتکما-ظاهره. وسمه البرّ بی-فی ذرّیه سام-ظاهره ما بقیت الدنیا(علل الشرایع ج ۱ ص ۴۴ الباب ۲۸ ح ۱).(ذکرنا منه موضع الحاجه الیه).
(من جمله ما جاء فی خطبه لامیرالمومنین(علیه السلام)): … ثمّ اذنت-فی ایداعه -سام دون حام و یافث فضربت لهما بسهم فی الذلّه.
و جعلت ما اخرجت-من بینهما-لنسل سام خولاً(اثبات الوصیّه ص ۱۲۸).
۳۳-(قال الامام الصادق(علیه السلام)): دفع نوح(علیه السلام) الاسم الاکبر و میراث العلم و آثار علم النبوّه الی ابنه-سام-.
و امّا حام و یافث فلم یکن عندهما علم ینتفعان به(الکافی ج ۸ ص ۲۸۵ و کمال الدین ص ۱۳۵).
۳۴-قال الامام الرضا(علیه السلام): انّ الله عزّ و جلّ امر بثلاثه-مقرون بها ثلاثه اُخری-.
امر بالصلاه و الزکاه.
فمن صلّی و لم یزک لم تقبل منه صلاه.
و امر بالشکر له و للوالدین.
فمن لم یکشر والدیه لم یشکر الله.
و امر باتّقاء الله و صله الرحم.
فمن لم یصل رحمه. لم یتّق الله عزّ و جلّ(الخصال ص ۱۵۶ و عیون اخبارج ۱ الباب ۲۶ و کشف الغمّه ج ۳ ص ۳۹۳ تحقیق و نشر المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام).
قال الامام الرضا(علیه السلام): من لم یشکر المنعم -من المخلوقین-لم یشکر الله عزّ و جلّ(عیون الاخبار ج ۲ ص ۲۷ الباب ۳۱).
۳۵-(قال الامام الصادق(علیه السلام) لرجل حول المفاسد آخر الزمان و علامات ذلک):
… و رایت العقوق قد ظهر واستخف بالوالدین و کان من اسوء الناس حالاً -عندالولد-.
و یفرح بان یفتری علیهما…
و رایت ابن الرجل یفتری علی ابیه و یدعو علی والدیه.
و یفرح بموتهما…
… فکن علی حذر و اطلب الی الله النجاه…
و اعلم انّ الناس فی سخط الله عزّ و جلّ … (الکافی ج ۸ ص ۴۰-۴۱).
۳۶-عن ابراهیم بن مهزم قال: خرجت من عند ابی عبدالله(علیه السلام) لیله ممسیاً. فاتیت منزلی بالمدینه و کانت امّی معی فوقع بینی و بینها کلام فاغلظت علیها *.
فلمّا ان کان من الغد. صلّیت الغداه و أتیت ابا عبدالله(علیه السلام)(فلّما دخلت علیه).
فقال(علیه السلام) لی-مبتدئاً -: یا ابا مهزم -مالک و للوالده ؟!اغلظت لها-البارحه-.
او ما علمت انّ بطنها منزل قد سکنته و انّ حجرها مهد قد غمزته.
و ثدیها و عاء شربته؟!
قلت: بلی.
قال(علیه السلام): فلا تغلظ علیها(بصائر الدرجات ص ۳۱۹ و دلائل الامامه ص ۲۵۵).
(راجع: الخرائج ج ۲ ص ۷۲۹ و المناقب ج ۴ ص ۲۴۱).
*فی بصائر الدرجات: لها. *مابین القوسین لم یذکر فی دلائل الامامه.
*فی دلائل الامامه: یا ابن مهزم. فی بصائر الدرجات: اغلظت فی کلامها البارحه.
فی بصائر الدرجات: اما.
فی دلائل الامامه هکذا: منزلاً قد سکنته و انّ حجرها مهداً قد مهدته ف-درّ ثدیها و عاء قد شربته؟
فی بصائر الدرجات: قال: قلت: نعم. فی دلائل الامامه: فلا تغلظ لها.
۳۷-قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): الفقر من خمسه و عشرین شیئاً…
. و دعوه الوالدین باسمهما(بحارالانوار ج ۷۳ ص ۳۱۶-۳۱۷).
(و فی روایه اُخری): … و نداء الوالدین باسمهما(بحارالانوار ج ۷۳ ص ۳۱۸).
منبع مقاله: ناجی موسوی جزایری، سید هاشم،(۱۳۴۰)، فرزندان رحمت شده و فرزندان نفرین شده، قم: ناجی جزایری، چاپ سوم،(۱۳۸۸).
راسخون
