عزاداری و سوگواری بر امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا، از گذشته تاکنون در میان اهل سنت مرسوم بوده است. با این حال هنوز بسیاری از مسلمانان اهل سنت نسبت به تاریخ عاشورا و کربلا آگاهی و آشنایی لازم را ندارند و از سوی علمای اهل سنت نیز این مسئله، به خوبی برای پیروان مذهب اهل سنت بیان نمی شود.
امام حسین (علیه السلام) از دیدگاه اهل سنت
از دیدگاه اهل سنت امام حسین (علیه السلام) از اهل بیت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) است که در آیه تطهیر[۱] از آن نام برده شده است.[۲] از دیدگاه اهل سنت هنگامی که این آیه شریفه نازل گردید، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) علی، فاطمه، حسن و حسین را زیر کساء جمع کردند و فرمودند: «اللهم هؤلاء اهل‌بیتی».[۳] فخر رازی صحت این روایت را بین اهل تفسیر و حدیث متفق علیه می داند.[۴]
فخررازی می گوید بین فاطمه، علی، حسن و حسین و بین پیامبر (صلی الله علیه و آله) تعلق شدیدی وجود داشته و واجب است آنان اولین مصداق آل محمد باشند.
رابطه پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و امام حسین (علیه السلام)
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) امام حسین (علیه السلام) را بسیار دوست می داشت. بر طبق نقل اهل سنت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) امام حسین (علیه السلام)را به حدی دوست می داشت که مدام دهن او را می بوسید و می گفت حسین از من است و من از حسینم.[۵]
در متون اهل سنت نقل شده که روزی حسین با بچه‌ها بازی می کرد، در این هنگام رسول الله (صلی الله علیه و آله) آمد او را در بغل گرفت و سپس یک دست خود را زیر چانه او گذاشت و با دست دیگر از قفای سر او گرفت و سرش را بلند کرد و دهنش را بر دهن او گذاشت و گفت: حسین از من است و من از حسینم خداوند بیامرزد آن کسی را که حسین را دوست داشته باشد.[۶]
از طریق ابی هریره و دیگران نقل شده که روزی حسین داخل مسجد شد و خودش را به بغل رسول خدا انداخت و انگشتان خود را داخل محاسن رسول خدا نمود، در این هنگام رسول خدا دهن خود را بر دهن او گذاشت و فرمود:
خدایا! من حسین را دوست دارم و تو هم او را و هرکه او را دوست دارد دوست بدار. ابوهریره می‌گوید بعد از این هرگاه حسین را می‌دیدم اشک از چشمانم جاری می گردید.[۷]
همچنین نقل شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من احب الحسن و الحسین فقد احبنی و من ابغضهما فقد ابغضنی؛ یعنی هر که حسن و حسین را دوست داشته باشد در حقیقت مرا دوست دارد و هر که با آنان دشمنی کند در حقیقت با من دشمنی کرده است.»[۸]
جایگاه عاشورا در نزد اهل سنت
اهل سنت از حادثه ناگوار عاشورا، غمگین و سوگوار بوده و عوامل آن را مورد نکوهش و لعن قرار می دهند. عالمان آگاه اهل سنت که محب اهل بیت (علیهم السلام) هستند در واقعه عاشورا محزون و ماتم زده هستند.
موضوع عزادری امام حسین (علیه السلام) از همان آغاز یک شعار مشترک و سنت فراگیر در میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی ظاهر گردید. از این رو شخصیت های مهم اهل سنت سوگواری و عزاداری خود را نسبت به شهادت امام حسین (علیه السلام) در قالب شعر و تالیف کتاب ابراز نموده و همچنین در برخی مناطق، اهل سنت در روز عاشورا برای امام حسین (علیه السلام) مجلس عزا داری برپا نموده و یا در مجالس عزای شیعیان شرکت می کنند.
شعر و مقتل نویسی اهل سنت
برخی از شعرای عرب زبان اهل سنت با سرودن شعر برای امام حسین (علیه السلام) سوگواری نموده اند. یکی از شاعران اهل سنت هنگام انتقال سر مبارک امام حسین (علیه السلام) در یکی از منازل با خون چنین نوشت: «أَتَرْجُو أُمَّهٌ قَتَلَتْ حُسَینّا * شَفاعَهَ جَدِّهِ یوْمَ االْحِسَابِ»؛[۹] یعنی آیا امتی که حسین را به قتل رساند امید شفاعت جدش را در روز قیامت دارد؟
خالد بن معدان یکی از بزرگان تابعین در نزد اهل سنت[۱۰] در هنگام ورود کاروان اسیران به شام،[۱۱] محمد بن ادریس شافعی در قصیده‌ای که با شعر «و ممّا نفى نومی وشیب لمتی * تَصاریف أیام لَهُنّ خُطُوبُ» آغاز گردیده و به شعر «هم شفعائی یوم حشری و موقفی * و بغضهم للشافعی ذنوب»[۱۲] به پایان می رسد، برای امام حسین (علیه السلام) نوحه سرایی نموده اند.
شمس طبسی (م ۶۲۴)، کمال الدین اسماعیل، مولوی جلال‌الدین بلخی، علاءالدوله سمنانی، خواجوی کرمانی، ناصر بخارایی، سلمان ساوجی، قوامی رازی، عطار نیشابوری، امام نجم بوالمعالی، سعدی شیرازی برخی از شاعران فارسی زبان اهل‌سنت بوده اند که سوگواری خود را با سرودن اشعار برای امام حسین (علیه السلام) ابراز نموده اند.[۱۳]
برخی از علمای اهل سنت برای شهادت امام حسین (علیه السلام) و حادثه عاشورا مقتل نوشته اند؛ عبد اللّه بن محمّد بن ابی الدنیا اُمَوی)م ۲۸۱ ق)، عبد اللّه بن محمّد بَغَوی ۲۱۴) ـ ۳۱۷ق)، معروف به «حافظ بغوی»، محمّد بن عمر واقدی (۱۳۰ ـ ۲۰۷ق)، موفّق بن احمد خوارزمی مکّی (م ۵۶۸ ق) مشهور به اَخطَب خوارزمی، سلیمان بن احمد طَبَرانی (۲۶۰ ـ ۳۶۰ ق)، محمود بن عثمان حنفی (۸۷۸ ـ ۹۳۸ ق)، معروف به لامعى برخی از علمای برجسته اهل سنت هستند که کتاب هایی به نام مقتل الحسین (علیه السلام) نوشته اند.
عزاداری بر امام حیسن (علیه السلام) ازسوی اهل سنت
بزرگان و عالمان صاحب اعتبار حنفى و شافعى، سنت سوگوارى امام حسین (علیه السلام) را رعایت کرده اند. خواجه ابو نصر ماشاده، از شخصیت هاى اهل‌سنت اصفهان، هر ساله در روز عاشورا، آیین سوگوارى امام حسین(علیه السلام) را با ناله و فریاد، به پا مى‌داشته است.
در همدان که لشکرگاه ترکان سلجوقى بوده است، مجد الدین مُذکِّر هَمَدانى، هر ساله در روز عاشورا چنان مراسم سوگوارى پرشورى برگزار مى‌کرد که مایه تعجّب قمى‌ها شده بود. در نیشابور، ابو المعالى نجم بن ابى القاسم بُزارى حنفى مذهب، در روز عاشورا، آیین سوگوارى را به طور کامل، برگزار مى کرده و عمامه از سر برمى داشته، بر سرش خاک مى پاشیده و گریه و فریاد او، از حد، بیرون بوده است. [۱۴]
در دوره سلجوقیان (۴۲۷- ۵۸۸ق) با وجود سختگیری های آنان، محمد بن عبدالله بلخی (م۵۹۶ق) یکی از عالمان بنام اهل‌سنت در مدرسه نظامیه بغداد پس از وعظ و سخنرانی برای عالمان و طلاب نظامیه اهل‌سنت روضه می‌خواند و برای مصائب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) اشک می‌ریختند. همچنین علی بن الحسین غزنوی از عالمان و خطیبان معروف بغداد نیز به سوگواری اهل‌بیت می‌پرداخت.[۱۵]
در زمان تیموریان جلسات روضه خوانی در میان اهل سنت بسیار رایج بوده است. از این رو ملاحسین واعظ کاشفی که خود حنفی مذهب بوده است کتابی به نام «روضه الشهداء» تالیف نمود که بعدها شیعیان نیز از این کتاب برای مجالس عزاداری امام حسین (علیه السلام) استفاده می کرده اند و با تاسی از همین کتاب، مراسم عزاداری امام حسین(علیه السلام) به روضه خوانی معروف گردیده است.[۱۶]
در میان اهل سنت آسیای میانه نیز عزاداری امام حسین (علیه السلام) رایج بوده است و کتاب روضه الشهدا در آنجا رواج فراوان داشته و آن را به زبان ازبکی و ترکی ترجمه نموده و نام آن را «حدیقه السعدا» و «سعادت نامه» گذاشته اند.[۱۷]
اهل سنت افغانستان از زمان تیموریان تا امروز در مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) شرکت نموده، حتی از زمان امیر امان‌الله خان (۱۲۹۸ش) به بعد اسناد موجود تاریخی حکایت از حضور شاه و یا اعوان وی در عزاداری شیعیان کابل در روز عاشورا و یا تمام دهه محرم هر سال دارد[۱۸].
در همین ده های اخیر روسای جمهور افغانستان هر سال در مراسم روز عاشورا شرکت می‌کردند و به سخنرانی درباره قیام امام حسین (علیه السلام) می پرداختند. همچنین اکثر اهل سنت در روز عاشورا در روضه سخی مزار شریف در کنار شیعیان به عزاداری می پردازند.
در شهر جلال آباد از سال ۱۳۴۷ش. تا قبل از کودتای کمونیست ها (۱۳۵۷ش) مجالس با شکوهی از سوی اهل سنت پشتو زبان در ایام عاشورا برپا می شد و شخصیت های مهم سیاسی مانند خان عبدالغفار خان و دانشجویان و محصلین و صاحب منصبان ملکی و تمام مردم در این مجالس شرکت می کردند.[۱۹]
همچنان مردم اهل سنت سرپل که اغلبا ازبک تبار هستند در مراسم عزاداری عاشورا که در مرقد مطهر امام زاده یحیی برپا می گردد، شرکت نموده و با ذبح گاو و گوسفند و اطعام عزادران و دادن نذورات روز عاشورا را به پایان می برند.[۲۰]
نتیجه گیری
اهل سنت معتدل -که شامل وهابی ها و سلفی های تکفیری نمی شوند-، محب اهل بیت و امام حسین (علیهم السلام) هستند. آنان حادثه عاشورا را گرامی می دارند و دشمنان اهل بیت را منفور داشته و از آنان بیزاری می جویند. در گذشته حتی برای امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا به عزاداری می پرداختند و امروز هم در برخی کشورهای اسلامی به عزادرای می پردازند و یا در مراسم عزاداری شیعیان شرکت می کنند.
نویسنده: حمیدالله رفیعی
پی نوشت ها
[۱]. احزاب، ۳۳.
[۲]. صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۸۳.
[۳]. المستدرک علی الصحیحن، ج۳، ص۴۵۱.
[۴]. . تفسیر کبیر، ج۸، ص۷۱.
[۵]. المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۸۴.
[۶]. صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص ۴۲۸؛ قزوینی، سنن ابن ماجه، ج۱،ص۵۱.
[۷] .المستدرک علی الصحیحین، ج۳ص۱۹۶.
[۸] .سنن ابن ماجه، ج۱ص۱۵.
[۹]. سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوائل والتوالی، ج۳، ص۱۹۵.
[۱۰]. سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، ص۶۹.
[۱۱]. ابن مناقب آل أبی طالب، ج۳، ص۲۶۳.
[۱۲]. ینابیع الموده لذوی القربى، ج۳، ص۴۸.
[۱۳] .رک: سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، ص۸۵-۹۴.
[۱۴]. نرم افزار دانشنامه امام حسین (علیه السلام) ،ج۱۰، ص۱۶۴-۱۶۵.
[۱۵] .رک: سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، ص۸۹-۹۰.
[۱۶]. مجموعه آثار، ج۱۷، ص۹۵، تهران، صدرا، بی‌تا.
[۱۷] . الذریعه، ج۱، ۲۹۵.
[۱۸] . سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، ص۱۲۲.
[۱۹] . سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه ، ص۱۲۳.
[۲۰] . همان، ص۱۲۵.
منابع
۱. قرآن کریم.
۲. ابن حبان، محمد بن حبان بستی، صحیح ابن حبان، موسسه الرساله، دوم، ۱۴۱۴ق.
۳. ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب، نجف اشرف، مطبعه الحیدریه، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
۴. آقا بزرگ الطهرانی، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، چ۲، ۱۴۰۲ق.
۵. محمود تقی‌زاده داوری، سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، قم، شیعه شناسی، چ۱، ۱۳۸۴ش
۶. عاصمی مکی، عبدالملک بن حسین، سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوائل والتوالی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق/ ۱۹۹۸م، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود- علی محمد معوض.
۷. فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، بیروت، دار الکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۲۱ ق/ ۲۰۰۰م.
۸. قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیروت، دارالفکر.
۹. قندوزی، شیخ سلیمان، ینابیع الموده لذوی القربى، دار الأسوه للطباعه والنشر، چ۱، ۱۴۱۶ق.تحقیق : سید علی جمال أشرف الحسینی
۱۰. المستدرک علی الصحیحن، بیروت دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
۱۱. مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۱۲. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، بی‌تا.
۱۳. نرم افزار دانشنامه امام حسین (علیه السلام) ، مؤسسه علمى ـ فرهنگى دارالحدیث، تحت اشراف محمد محمدی ری شهری.
