اشاره
ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بصری، مشهور به عبدالعزیز جَلودی (؟ ـ ۳۳۲/۳۳۰ق)، از روات و فقهای شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری. منزلت او در بصره چنان بوده که او را شیخ بصره خوانده‌اند. تفسیر علی (علیه السلام)، مسند علی (علیه السلام)، مجموع قرائات علی (ع) و…، از آثار اوست.
ولادت و نسب
جلودی از نوادگان عیسی جلودی است. درباره نسبت جلودی، اختلاف نظر وجود دارد؛ از جمله گفته‌اند جلود بر وزن جعفر یا قبول، منطقه‌ای است در شام یا اندلس یا افریقا یا در منطقه‌ای به نام بحر و یا نام شاخه‌ای است از قبیله اَزْد.[۱]
عبدالعریز جلودی تمام عمر در بصره بوده[۲] و در آنجا نزد ابوعبداللّه محمد بن زکریا جوهری غَلاّبی (متوفی ۲۸۰ق) شاگردی کرده است.
اساتید
با توجه به کثرت اخبار منقول جلودی از غلاّبی، می‌توان گفت مهمترین استاد جلودی، محمد بن زکریا غلابی بوده است.[۳] او از ابوالخیر احمد بن محمد بن جعفر طائی،[۴] ابوالقاسم عبدالواحد بن عبداللّه بن یونس موصلی[۵] و ابوعبداللّه احمد بن عمار بن خالد[۶] هم حدیث نقل کرده است.
شاگردان
درباره شاگردان وی اطلاع چندانی در دست نیست. احمد بن ابراهیم بن معلّی بصری، علاوه بر روایت آثار جلودی، مستملی وی در بصره بوده است[۷] و ابوعلی احمد بن محمد صولی، شاگرد جلودی نیز در ۳۵۲ق یا ۳۵۳ق به بغداد رفته و در مسجد بَراثا، روایاتی از جلودی نقل کرده است.[۸]
آثار
آثار بسیاری درباره اخبار و سِیر و روایات و مباحث فقهی برای وی برشمرده‌اند؛ نجاشی[۹] حدود دویست اثر از وی نام برده و گفته که بعضی از آنها را دیده. او[۱۰] یکی از تألیفات جلودی در باب ابن عباس، را «تفسیره عن الصحابه» ذکر کرده است. ظاهرا این اثر، مأخذ منقولات حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از جلودی بوده است. حسکانی این مطالب را به نقل از ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه شیرازی (متوفی ۴۲۸ق) و ابوبکر محمد بن احمد بن محمد جرجرائی (جرجانی) نقل کرده است.[۱۱]
ابن‌طاووس از برخی آثار جلودی که در اختیارش بوده، مطالبی نقل کرده است.[۱۲] ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی ۹۰۵ق)[۱۳] از کتاب صِفّین جلودی عبارتی نقل کرده است.
برخی آثار جلودی عبارتند از:
۱. کتاب التفسیر عن علی
۲. مجموع قرائه امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)
۳. کتاب الجَمَل
۴. کتاب صِفّین
۵. کتاب الحَکَمَین
۶. کتاب مسند امیرالمؤمنین(ع)
۷. کتاب التجارات عن علی [۱۴]
راویان
ابوالعباس محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی، برخی آثار جلودی را از وی شنیده[۱۵] و مهمترین راوی آثار جلودی برای شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ق) بوده و صدوق در اغلب آثار خود، آنچه را که به روایت از جلودی آورده، از طریق طالقانی نقل کرده است.[۱۶]
هارون بن موسی تلعکبری (متوفی ۳۸۵ق)،[۱۷]ابوسعید حسن بن عبداللّه عسکری (متوفی ۳۸۲ق)[۱۸] و ابوعبداللّه محمد بن احمد صفوانی (زنده در ۳۵۲ق) [۱۹]، از مهمترین راویان جلودی بوده‌اند.
نزد امامیه
منزلت جلودی در جامعه امامیه بصره بدان حد بود که وی را شیخ امامیه در بصره خوانده‌اند.[۲۰] در هیچ یک از کتب رجال، در درستی عقاید و روایات جلودی تشکیک نشده و او را در علوم گوناگون همچون تاریخ، حدیث، نجوم، فقه و کلام صاحب‌نظر دانسته‌اند.
وفات
تاریخ وفات جلودی را ابن طاووس[۲۱] سال ۳۰۲ق، و ابن ندیم پس از ۳۳۰ق ذکر کرده است.[۲۲] با توجه به روایت محمد بن ابراهیم طالقانی[۲۳] و ابوبکر جرجرائی[۲۴] از جلودی در ۳۱۷ق، تاریخ وفات عبدالعزیز جلودی در سال ۳۰۲ق نادرست است. به نوشته خزّاز رازی،[۲۵] جلودی در ۱۷ ذی الحجه ۳۳۲ق درگذشت و در روز غدیرخم دفن شد.
پی نوشت:
- نجاشی، ص ۲۴۰؛ علامه حلّی، ص ۱۱۶.
- طوسی، ص ۷۸.
- ابن بابویه، الامالی، ص ۲۲۹، ۲۵۶؛ ابن بابویه، علل، ج ۱، ص ۹، ۱۷۰، ۱۸۱، ۲۲۹؛ خَزّاز رازی، ص ۱۳۴، ۱۶۰.
- دلائل الامامه، ص ۵۳۹.
- نوری، ج ۳، ص ۲۸۴.
- ابن‌طاووس، الطرائف، ج۲، ص۴۱۷
- طوسی، ص ۷۶.
- مفید، ص ۱۶۵.
- ص ۲۴۰ ـ ۲۴۴.
- ص ۲۴۲.
- حسکانی، ج ۱، ص ۶۶، ۱۶۹، ۱۷۸، ۱۹۸، ۴۰۱، ۵۷۲، ج ۲، ص ۱۶۷
- کولبرگ، ص ۲۳۶.
- ص ۳۰۱ ـ ۳۰۲.
- ابن ندیم، ص ۱۲۸.
- ابن بابویه، الامالی، ص ۶۳۰.
- ابن بابویه، الامالی، ص ۲۲۹، ۲۵۶، ۲۷۱، ۴۷۲
- ابن‌طاووس، فلاح، ص ۱۴۴.
- ابن بابویه، الامالی، ص ۲۲۹
- دلائل الامامه، ص ۱۱۰، ۱۲۸، ۱۴۶، ۱۵۳
- ابن داوود حلّی، ص ۱۲۹
- محاسبه، ص ۵۲.
- آقابزرگ طهرانی، ج ۱، ص ۳۱۵.
- ابن بابویه، الامالی، ص ۶۳۰.
- حسکانی، ج ۱، ص ۶۶.
- ص ۳۲۶
فهرست منابع
- ابن‌بابویه، الامالی، قم ۱۴۰۴.
- ابن بابویه، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
- حلّی، ابن‌داوود، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
- ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، چاپ جلال‌الدین حسینی، قم، ۱۴۰۰.
- ابن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیله، چاپ غلامحسین مجیدی، قم، ۱۳۷۷ش.
- ابن طاووس، محاسبه النفس، چاپ جواد قیومی اصفهانی، نشر القیوم، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌ندیم، الفهرست، تهران، ۱۳۵۰ش.
- حسکانی، عبیدالله، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران، ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
- خزاز رازی، علی، کفایه الاثر فی النص علی‌الائمه الاثنی‌عشر، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خوئی، قم، ۱۴۰۱ق.
- دلائل الامامه، منسوب به محمدبن جریر طبری آملی، قم، مؤسسه‌البعثه، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- شیخ مفید، کتاب الامالی، چاپ حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
- علامه حلّی، رجال العلامه الحلی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم، ۱۴۰۲ق.
- کفعمی، ابراهیم، المصباح، چاپ افست قم، ۱۴۰۵ق.
- نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸ق.
منبع: دانشنامه جهان اسلام
