اشاره:
یکی از شعرای و ادیبان عبدالحسین آیتی است. این شاعر و ادیب اپر چه چند سال به تبلیغ فرقه ضاله بهائیت پرداخته و در نهایت به گمراهی و بطلان این فرقه پی برده و به مذهب شیعه گرویده است. او در بطلا فرقه بهائیت کتاب کشف الحیل را نگاشته و از جهات مختلف این فرقه را به چالش کشانده است. در این نوشته به زندگینامه مختصر او اشاره شده و برخی از تألیفات او نامبرده شده است.
عبدالحسین آیتی بافقی یزدی (۱۲۸۸-۱۳۷۲ ق)، ادیب و شاعر و نویسنده. عبدالحسین در نوجوانی به آموختن ادبیات و علوم اسلامی پرداخت. وی در سال ۱۳۲۰ق /۱۹۰۳م به بهاییان پیوست. آنگاه از جامعه مسلمانان رانده شد و تقریبا ۱۸ سال به سیاحت و تبلیغ بهاییت پرداخت. آیتی سفری به اروپا کرد و در آنجا به بطلان ادعای سران بهائیت مبنی بر پیوستن مردم اروپا به این مذهب پی برد. آنگاه این مذهب را ترک کرد. وی در سال ۱۳۵۸ ق /۱۹۳۹م به یزد بازگشت و به تدریس در دبیرستان‌ها مشغول شد و سرانجام در همان شهر درگذشت.
ضیایی، آواره و آیتی، تخلص‌های شعری او در دورانهای متفاوت زندگیاش بوده است.
زندگی نامه
عبدالحسین آیتی بافقی یزدی (۱۲۸۸-۱۳۷۲ ق /۱۸۷۱-۱۹۵۳م)، ادیب ، شاعر و نویسنده، در تفت از توابع یزد، در خانواده‌ای روحانی زاده شد. پدرش شیخ محمد، معروف به حاج آخوند تفتی، از ائمه جماعات و واعظان فاضل یزد، در زادگاه خویش مرجع امور مذهبی بود. عبدالحسین در نوجوانی به لباس روحانیت درآمد و به آموختن ادبیات و علوم اسلامی پرداخت. درسال ۱۳۰۳ق /۱۸۸۶م به یزد رفت و در مدرسه خانِ بزرگ به تحصیل مقدمات ادامه داد. در سال ۱۳۰۵ق / ۱۸۸۸م، به عتبات عالیات سفر کرد و به فراگیری فقه و اصول پرداخت. یک سال بعد پدرش درگذشت و او به زادگاه خویش بازگشت و در سال ۱۳۱۱ق / ۱۸۹۴م، به جای پدر نشست و به امامت جماعت و وعظ پرداخت. وی در ادب فارسی صاحب قریحه بود و از سال‌های نوجوانی شعر می‌سرود و «ضیایی» تخلص می‌کرد.
کتاب کشف الحیل عبدالحسین آیتی
او در سال ۱۳۲۰ق /۱۹۰۳م به بهاییان پیوست. آنگاه از جامعه مسلمانان رانده شد و تقریبا ۱۸ سال به سیاحت و تبلیغ بهاییت پرداخت. در اوایل همین دوران، کواکب الدریه فی مآثر البهائیه را درباره تاریخ پیدایش این مذهب نوشت.[۱]
آیتی در این سال‌ها همچنان شعر هم می‌سرود و به دستور عبدالبهاء، رهبر بهاییان، تخلص خود را به «آواره« تغییر داد. در سال‌های آخر زندگی عبدالبهاء مدت ۳ ماه در حیفا مهمان وی بود و با آنکه در این مدت، به اعتراف خودش بطلان دعوی بهاییان را دریافته بود،[۲] از ترک این مذهب خودداری کرد. پس از مرگ عبدالبهاء (۱۳۴۰ق / ۱۹۲۲م)، آیتی سفری به اروپا کرد و در آنجا به بطلان ادعای سران بهائیت، دایر بر اینکه بسیاری از مردم اروپا به این مذهب گرویده‌اند، پی برد. آنگاه مانند جمعی دیگر از فریب‌خوردگان، این مذهب را ترک کرد و تألیف کشف الحیل را درباره فریبکاری‌های سران بهائیت آغاز کرد. وی در سال ۱۳۴۸ق /۱۹۲۹م در تهران مقیم شد و به خدمت وزارت معارف درآمد و به تدریس در دوره متوسطه پرداخت. وی سپس به تحقیقات ادبی روی آورد و در سال ۱۳۰۸ش، نشریه‌ای ادبی-انتقادی به نام نمکدان تأسیس کرد که تا چندسال به‌طور نامنظم منتشر می‌شد. در این دوران با تخلص جدید «آیتی» همچنان شعر می‌سرود.
وی در سال ۱۳۵۸ق /۱۹۳۹م به یزد منتقل و به تدریس در دبیرستان‌ها مشغول شد و سرانجام در همان شهر درگذشت.
تألیفات
آثار زیر از او بر جای مانده است:
- آتشکده یزدان (تاریخ یزد)، یزد، ۱۳۵۷ق /۱۹۳۸م
- اشعه حیات (شعر)، یزد، ۱۳۲۸ش
- انشاء عالی، تبریز، ۱۳۱۱ش
- تاریخ فلسفه، تهران، ۱۳۱۲ش
- تکمیل کتاب کشف الحیل و بیان الحق، تهران
- چکامه شمشیر (شعر)
- خردنامه (شعر)، استانبول
- روش نگارش یا موضوع‌نویسی، تهران
- سه عروسی (داستان)، تهران، ۱۳۱۲ش
- سه فراری (داستان)، تهران، ۱۳۰۶ش
- سه گمشده (داستان)، تهران، ۱۳۰۶ش (۳ کتاب اخیر ترجمه سیاحت‌نامه دکتر ژاک آمریکایی است)
- ضمیمه کشف الحیل (پاسخ به مقاله عبدالله رازی)، تهران، ۱۳۰۷ش
- فرهنگ آیتی، تهران، ۱۳۱۴ش
- قصیده قرآنیه یا ترانه روحی (شعر)، تهران
- کتاب نَبی (ترجمه فارسی قرآن در ۳ جلد)، یزد ۱۳۲۴-۱۳۲۶ش
- کشف الحیل (در افشای فرقه‌های بهاییان، در ۳ جلد)، تهران، ۱۳۰۷ش (این کتاب بعدها مکرر به چاپ رسیده است)
- کواکب الدریه فی مآثر البهائیه (در تاریخ بهائیت)، قاهره،۱۳۴۲ق /۱۹۲۴م
- گفتار آیتی، تهران، ۱۳۴۷ق /۱۹۲۹م
- ملکه عقل و عفریت جهل، تهران، ۱۳۱۲ش
- نغمه دل (شعر)، تهران
- هوگوی ایرانی، (نخستین پرواز بشر)، یزد، ۱۳۲۱ش
پی نوشت:
۱.کواکب الدریه فی مآثر البهائیه (در تاریخ بهائیت)، قاهره، ۱۳۴۲ق/۱۹۲۴م.
۲.آیتی، «شرح احوالی…»، ص ۲۱۳-۲۱۶.
منابع
۱.آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۴، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۲.آقابزرگ، الذریعه.
۳.آیتی، عبدالحسین، «شرح احوالی…»، یغما، س ۲۰، شم ۴، ۱۳۴۶ش.
۴.آیتی، عبدالحسین، کشف الحیل، ج ۱ و ۳، تهران، ۱۳۲۶ش.
۵.بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، ج۵، تهران، ۱۳۴۷-۱۳۵۳ش.
۶.برقعی، محمدباقر، سخنوران نامی معاصر، تهران، ۱۳۳۶ش.
۷.خلخالی، عبدالحمید، تذکره شعرای معاصر ایران، ج۲، تهران، ۱۳۳۷ش.
۸.صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، ۱۳۳۲ش.
۹.گلچین معانی، احمد، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۲، تهران، ۱۳۶۳ش.
