اشاره
طواف نساء از واجبات حج و عمره مفرده است که قبل از انجام آن، استمتاع از همسر برای فردی که حج انجام داده است، حرام باقی می‌ماند. طواف نساء از اختصاصات مذهب شیعه است و در فقه اهل سنت سخنی از طواف نساء به میان نیامده است. این طواف مانند طواف حج و عمره است. منتهب لا قصد طواف نساء انجام می شود. در این مقاله به موارد وجوب و کیفیت آن و اثاری که بر آن مترتب می شود پرداخته شده است.
موارد وجوب طواف نساء
این طواف در همه اقسام حج و عمره به غیر از عمره تمتع بر مردان، زنان، کودکان و حتی کسانی که تصمیم به ازدواج ندارند واجب است. آمیزش با همسر قبل از انجام طواف نساء یک شتر کفاره دارد.[۱] در اینکه تنها آمیزش حرام است یا همه استمتاعات، اختلاف نظر وجود دارد.[۲]
طواف نساء از ارکان حج یا عمره نیست که بدون انجام آن حج یا عمره باطل شود ولی واجب است شخص خودش آن را انجام دهد یا اگر نمی‌تواند کسی از طرف او آن را انجام دهد.[۳]
کیفیت طواف نساء
طواف نساء مانند طواف حج عمره است و تنها در نیت باید به نیت طواف نساء انجام شود.[۴] پس از هفت بار چرخیدن دور خانه خدا، بایستی دو رکعت نماز طواف نساء در پشت مقام ابراهیم خوانده شود.[۵]
طواف نساء و نماز آن آخرین عمل در عمره مفرده و آخرین عمل از اعمال پنج‌گانه مکه در اعمال حج است.[۶] در شرایطی که طواف پس از سعی یا تقصیر انجام شود می‌توان آن را با لباس معمولی نیز انجام داد.
پس از سعی یا تقصیر همه محرمات به جز استعمال بوی خوش و استمتاع از همسر بر مُحرِم حلال می‌شود، با سعی بین صفا و مروه بوی خوش نیز حلال گشته و پس از پایان نماز طواف نساء، استمتاع از همسر نیز بر مُحرِم حلال می‌گردد.
طواف نساء نزد شیعه
همه فقیهان شیعه بر اساس روایات متعدد از اهل بیت(علیهم السلام)،[۷] طواف نساء را واجب می‌دانند. شیخ طوسی علاوه بر روایات، اجماع فقیهان شیعه و احتیاط را دلیل وجوب این طواف می‌داند چرا که همه مسلمانان معتقدند پس از احرام بستن استمتاع از همسر حرام می‌شود و شک داریم که بدون طواف نساء این حرمت برداشته شود.[۸]
برخی روایات شیعه، آیه ثُمَّ لْیقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتیقِ (ترجمه: سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند و بر گِرد آن خانه کهن [=کعبه] طواف به جای آورند.)[ حج–۲۹] را مربوط به طواف نساء دانسته‌اند[نیازمند منبع] و برخی دیگر به وجود طواف نساء در زمان حضرت آدم(ع)[۹] و نوح(علیه السلام)[۱۰] تصریح کرده‌اند.
طواف نساء نزد اهل سنت
در فقه اهل سنت سخنی از طواف نساء به میان نیامده است و در مقابل، از «طواف قُدوم»، «طواف افاضه» و «طواف وداع» بحث شده است. .[۱۱][یادداشت ۱] دلیل آنها روایاتی است که بیان می‌کند پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در حجه الوداع تنها دو طواف انجام دادند.[نیازمند منبع]فقیهان شیعه معتقدند در حج تمتع که با عمره تمتع همراه است سه طواف وجود دارد (طواف زیارت عمره تمتع، طواف زیارت حج تمتع و طواف نساء حج تمتع) ولی بر اساس احادیث شیعه، حج پیامبر از نوع حج قِران یا حج اِفراد بود[۱۲] که در آن عمره تمتع وجود نداشته و تنها دو طواف دارد: طواف زیارت و طواف نساء.
کفایت طواف وداع از طواف نساء
طواف وداع که به هنگام بازگشت از مکه انجام می‌شود نزد شیعیان مستحب است. مذاهب فقهی حنفی و حنبلی از اهل سنت این طواف را واجب دانسته و مالکی آن را مستحب می‌داند. شافعی نیز در یکی از دو فتوای خود آن را واجب می‌داند.[۱۳]
در برخی روایات شیعه، این طواف از اهل سنت به منزله طواف نساء دانسته شده که پس از آن استمتاع از همسر نیز بر مُحرم حلال می‌شود.[یادداشت ۲]
پی نوشت:
۱. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۴۷.
۲. محمودی، مناسک حج، ۱۳۸۷ق، م۱۱۸۲.
۳. نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۳-۲۵.
۴. فلاح زاده، دروس احکام و مناسک حج، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۱.
۵. فلاح زاده، دروس احکام و مناسک حج، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۴.
۶. فلاح زاده، دروس احکام و مناسک حج، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۶.
۷. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۲۹۸، ابواب الطواف، باب وجوب طواف النساء.
۸. الطوسی، کتاب الخلاف، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۶۳.
۹. کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۲۱.
۱۰.کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۸ ص۷۸.
۱۱. مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۱
۱۲. کلینی، الکافی، ۱۴۳۰ق، ج۸، ص۱۶۰
۱۳.مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۰.
یاداشتها
۱. شیخ طوسی می‌گوید: وَ خالف جمیع الفقهاء فی طواف النساء، و وافقونا فی طواف الوداع. کتاب الخلاف
۲. مُوسَی بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: لَوْ لَا مَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَی النَّاسِ مِنْ طَوَافِ الْوَدَاعِ لَرَجَعُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ وَ لَا ینْبَغِی لَهُمْ أَنْ یمَسُّوا نِسَاءَهُمْ. تهذیب الاحکام، تحقیق خرسان، چاپ دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۵، ص۲۵۳، ح۱۶
منابع
۱. الطوسی، محمد بن الحسن، کتاب الخلاف، به کوشش علی خراسانی و دیگران، پنجم، قم، نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۸ق.
۲. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
۳. فلاح زاده، محمدحسین، دروس احکام و مناسک حج، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۷ش.
۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث للطباعه و النشر، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
۵. محمودی، محمد رضا، مناسک حج مطابق فتاوای امام خمینی و مراجع معظم تقلید، تهران، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
۶. مغنیه، محمد جواد،الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت، دار التیار الجدید و دار الجواد، الطبعه العاشره، ۱۴۲۱ق.
۷. نراقی، احمد بن محمد، مستند الشیعه، مشهد، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، مشهد، ۱۴۱۵ق.
