۲۰- کسانى که در این آیه استثناء شده‌‌‌‌‌اند و لازم نیست زنان در برابر آنان جاهاى زینت خود را بپوشانند، عبارتند از: شوهر، پدر، پدر شوهر، پسر، پسر شوهر، برادر، پسر برادر، پسر خواهر، زنان هم‌کیش، ملک یمین(کنیز زرخرید و به قولى عبد) پیروانى که نیاز جنسى ندارند، کودکانى که بر عورت زنان چیره نشده‌اند.
۲۱- در این که پیروانى که نیاز جنسى ندارند چه کسانى هستند، اختلاف است. در مجمع‌البیان پنج قول نقل شده است:
الف. آنان که به خاطر نیاز غذایى همراه انسان مى‌آیند و نیاز جنسى ندارند، مانند: ابله.
ب. عنین(ناتوان از آمیزش).
ج. خصى(آلت بریده)
د. پیرى که گرایشى به زنان ندارد.
هـ. برده صغیر.۵۴
به نظر مى‌رسد از این چند دیدگاه، دیدگاه نخست، بهتر باشد و پذیرفته‌تر؛ زیرا گروه دوم و سوم شهوت دارند، ولى نمى‌توانند به کار برند.
بنابراین به (غیر اولى الاربه) غیر نیازمند گفته نمى‌شود و همچنین پیرمرد. دسته پنجم، به خاطر نابالغى، قوه شهوانیه آنان برانگیخته نشده و اینان نیازمند بالقوه‌‌‌‌‌اند که با فراز (او الطفل الذی…) استثنا شده است.
بنابراین، مصداق تام و تمام این فقره، دسته اول است، گرچه آیه ویژه و منحصر به آن مصداق نیست و مى‌توان کسانى را که پیش‌تر شهوت جنسى داشتهاند، ولى اکنون به خاطر مریضى، یا پیرى، یا ریاضت، شهوتى ندارند نیز، از مصداق‌هاى آن به شمار آورد.
۲۲- در این که مراد از کودکانى که بر عورتها چیره نشده‌اند، چه کسانى هستند، اختلاف است.
الف. کودکانى که عورتها و اسرار زنان را نمى‌شناسند و به خاطر نداشتن شهوت، بر آن نیرو و قوت پیدا نکرده‌اند.
ب. کودکانى که قدرت آمیزش با زنان را ندارند. بنابراین، اگر به حدّ شهوت رسیدند، حکم مردان را دارند.۵۵
به نظر مى‌رسد از دو دیدگاه، دیدگاه نخست بهتر است؛ زیرا اگر کودکانى اسرار زنان را بشناسند و از امور جنسى آگاه باشند، ولى اکنون ناتوان از آمیزش، این آگاهى سبب مى‌شود، کودکان به انحراف کشیده شوند و آن کارهایى را که شارع نمى‌خواسته انجام بگیرد، انجام بگیرد.
۲۳- آخرین فقره در آیه شریفه، درباره حجاب زنان، این فقره است:
(لا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهنّ.)
زنان مؤمن، نباید پاى بر زمین بکوبند، تا زینت‌هایى که پنهان داشتهاند معلوم شود.
نخستین نکته‌‌اى که از این فقره آیه شریفه به دست مى‌آید این که: نه تنها نمایاندن جاى زینت، بر زنان مؤمن روا نیست که شنواندن صداى زینت به نامحرم نیز، روا نیست.
۲۴- از فقره (لا یضربن…) و از فقره (لا یبدین زینتهنّ) برداشت مى‌شود که نمایاندن هر گونه زیبایى براى برانگیختن شهوت مرد، با استفاده از هر یک از حواس، نارواست.
در قرآن گوش و چشم، دو شاخص اصلى از حواس انسانى به شمار مى‌روند. از این روى، زن نباید نازک و دلپذیر با مرد نامَحْرَم سخن بگوید. همان گونه که این مطلب در دستور خداوند به زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است:
(فلا تخضعن بالقول فیطمع الذى فى قلبه مرض.)۵۶
پس در گفتار، نرمى نشان ندهید، تا امید نبرد، آن که در قلبش بیمارى است.
۲۵- از جمله زینت‌هاى نهانى که زن نباید با پایکوبى بر زمین آشکار سازد، خلخال است. از آنجا که خلخال را به پا مى‌بسته‌‌‌‌‌اند و قرآن آن را زینت نهان مى‌داند، روشن مى‌شود که عرف و آنچه شناخته شده و رسم بوده، زنان شلوارهاى بلند مى‌پوشیده‌اند، که خلخال را نیز مى‌پوشانده است.
بنابراین، پوشاندن پا تا پایین، در زمان‌هاى گذشته، رسم بوده و پس از نازل شدن آیه شریفه، واجب بودن آن، روشن شده است؛ زیرا این آیه در صدد محدود کردن بودند، گستراندن.
حال اگر روشن شد که در آن زمان، شلوار و لباس بیرون منزل و داخل منزل، یکى بوده، مى‌توان گفت: پوشاندن پا تا پایین، در داخل منزل و در پیش محرم‌هاى دوازده‌گانه، شناخته شده و مرسوم بوده و سپس واجب شده است.
مگر نزد شوهر، که با آیات دیگر استثنا شده است. اگر نشانه‌‌اى بر یکسان بودن لباس زن در خانه و بیرون از خانه، پیدا نشد، لباس درون خانه، پیرو عرف است.
۲۶- نکته دیگر این که پاى بر زمین کوبیدن، جز بایسته‌هاى راه رفتن نیست؛ یعنى زن مى‌تواند بدون پایکوبى بر زمین به گونه شناخته شده و معمول، راه رود.
بنابراین، با توجه به این که در چند فقره قبل، فرمود: (لا یبدین زینتهنّ الا ما ظهر منها)؛ و در این فقره، از زدن پا به زمین جلوگیرى کرد، روشن مى‌شود که خانم‌ها باید بیشتر ین رعایت را در هر زمینه‌‌اى داشته باشند و به اندازه ضرورت، بسنده کنند.
۲۷- در آخرین بخش از آیه مى‌فرماید:
(و توبوا الى اللّه جمیعاً ایّها المؤمنون لعلکم تفلحون.)
اى مؤمنان! همگى به سوى خدا برگردید، شاید رستگار شوید.
گویا مراد از (ایها المؤمنون)، مردان مؤمن است؛ زیرا این دو آیه، حکم هر یک از مردان و زنان مؤمن را جداگانه بیان کرد. از این روى، روشن مى‌شود که مردان، گناهانى را انجام مى‌داده‌‌‌‌‌اند که نیاز به توبه و بازگشت بوده است.
در مثل، با نگاه‌هاى شهوت‌آلود، سبب جعل احکامى براى بانوان شده‌‌‌‌‌اند که شأن نزول، تأیید‌‌کننده این مطلب است. پس سختگیرى خداوند در لباس و چگونگى پوشش زنان، به عنوان نقصان وارد کردن و به بند کشیدن آنان نبوده.
بلکه راهى بوده که آنان را از چشمان آلوده مردان شهوت‌ران حفظ کند. بنابراین، حجاب، براى آنان سنگرى است نگهدارنده و بازدارنده از نگاه‌هاى آلوده به شهوت، نه براى محروم کردن آنان از حقوق خود در جامعه.
۲۸- فرمان پوشش به زنان و فرمان چشم فروکاستن به مردان، به تنهایى براى جلوگیرى از گناه و چشم‌چرانى مردان، کافى نیست؛
بلکه آنان نیرویى درونى، مانند تصمیم بر توبه و بازگشت به سوى خدا و گردن نهادن به دستورهاى او، نیاز دارند؛ تا آنان را از آنچه که خداوند حرام کرده، بازدارند و بدون آن نیروى درونى، تمهیدات بیرونى، کافى نیست.
۲۹- آنچه در تفسیر على بن ابراهیم، به عنوان روایت ابى الجارود نقل شده، بسیار همانند آن چیزى است که از ظاهر آیه شریفه، برداشت مى‌شود:
ابى الجارود از امام باقر(علیه السلام) روایت مى‌کند:
(فى قوله (لا یبدین زینتهن الاّ ما ظهر منها) فهى الثیاب و الکُحل و الخاتم و خضاب الکف و السوار. و الزینه ثلاث: زینه للناس و زینه للمحرم و زینه للزوج. فامّا زینه الناس، فقد ذکرناه و امّا زینه المحرم فموضع القلاده فما فوقها و الدملج و مادونه و الخلخال و ما اسفل منه و امّا زینه للزوج فالجسد کلّه.)۵۷
امام باقر(علیه السلام) درباره فرموده خداوند متعال: (و آشکار نسازند زینت خود را مگر آنچه آشکار است) فرمود: آن زینت، عبارت است از: لباس، سورمه، انگشتر، حناى دست و النگو.
زینت، سه قسم است: زینتى براى مردم، زینتى براى مَحْرَم و زینتى براى شوهر.
زینت براى مردم را یادآور شدیم. زینت مَحْرَم، جاى گردنبند و بالاتر از آن و جاى دستبند و پایین‌تر از آن و جاى خلخال و پایین‌تر از آن و زینت شوهر تمامى بدن زن است.
اگرچه در سند روایت مناقشه است و در این که چه بخش از آنچه از قول امام باقر(علیه السلام) نقل شد، روایت است و کدام بخش از آن، سخنان صاحب تفسیر، احتمال‌هایى وجود دارد. ولى آنچه مهم است، روایت همان را مى‌گوید که ظاهر آیه با توجه به عرف بیان مى‌کند.
و بنابراین، روایت جنبه تأییدى دارد؛ از این روى، سند نداشتن آن، زیانى به بحث نمى‌رساند.
مرحله پنجم
از آیاتى که پیش از این، از آنها سخن گفته شد، روشن شد که زنان قسمت‌هایى از بدن خود را که پیش از نازل شدن آیه حجاب نمى‌پوشانده‌اند، لازم نیست آنها را در برابر خویشاوندان دوازده‌گانه مطرح شده در آیه ۳۰ سوره نور، بپوشانند.
ولى از آیات به دست نیامد که حکم آن جاهایى را که پیش از آیه حجاب مى‌پوشانده‌اند، اکنون چیست و در برابر این دوازده گروه چه باید بکنند؟
در مثل، آیا مادر مى‌تواند تمامى بدن غیر از عورت را در برابر فرزند بالغ خود نمایان کند؟ آیاخواهر مى‌تواند تمامى بدن، غیر از عورت را در برابر برادر بالغ خود نمایان کند؟
از آیات مورد بحث، روا بودن آشکار ساختن سینه، شکم، کمر، ساق پا و رانها و مانند آن در برابر مَحْرَمْ‌ها به دست نیامد.
اکنون مى‌خواهیم بگوییم: از ظاهر قرآن مجید، به دست مى‌آید که حاضر شدن زن، با لباس نامناسب و نمایاندن، شکم، سینه، ران و… در برابر خویشان نسبى، بى‌چون و چرا، حرام است.
خداوند در آیه ۵۸ ـ ۵۹ سوره نور، مسأله را مطرح فرموده و حتى ورود بدون اجازه به اتاق پدر و مادر را، ممنوع فرموده است:
(یا ایها الذین آمنوا لیستأذنکم الذین ملکت ایمانکم و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلث مرّات من قبل صلوه الفجر و حین تضعون ثیابکم من الظهیره و من بعد صلوه العشاء ثلث عوراتٍ لکم لیس علیکم و لا علیهم جناح بعدهنَّ طَوّافون علیکم بعضکم على بعض کذلک یبیّن اللّه لکم الآیات و اللّه علیکم حکیم.)
اى آنان که ایمان آورده‌اید! غلامان و کنیزان زر خرید شما و کودکان نابالغ، [براى وارد شدن به اتاق شما] باید سه وقت از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، هنگامى که لباس‌هاى خود را هنگام ظهر درمى‌آورید و پس از نماز عشاء.
این سه وقت، عورت است از براى شما. برشما و بر آنان، غیر از این سه وقت، گناهى نیست. شمارى از شما بر شمارى دیگر واردشونده و گردش کننده‌‌‌‌‌اند؛ این چنین خداوند آیات خود را براى شما بیان مى‌کند و خداوند، داناى حکیم است.
(و اذا بلغ الاطفال منکم الحُلُم فلیستأذنوا کما استأذن الذین من قبلهم کذلک یبیّن اللّه لکم آیاته و اللّه علیم حکیم.)
هنگامى که کودکان شما به سن بلوغ رسیدند، باید از شما اجازه بگیرند، همان گونه که پیشینیان آنان اجازه مى‌گرفتند. این چنین خداوند آیات خود را براى شما، بیان مى‌کند. خداوند داناى حکیم است.
آیه مى‌فرماید کودکان نابالغ، در سه نوبت، براى ورود به اتاق پدر و مادر اجازه بگیرند. حال، کودکان بالغ چطور؟ اینان، باید در هر حال، اجازه بگیرند، چه در این سه نوبت و چه در وقت‌هاى دیگر.
با این که در وقت‌هاى دیگر، احتمال برهنگى و… مادر یا به کلى وجود ندارد، یا بسیار کم پیش مى‌آید، چرا کودک بالغ براى ورود به اتاق پدر و مادر، باید اجازه بگیرد؟
این بدان جهت است که در دیگر وقت‌ها نیز احتمال دارد جاهایى از مادر که عورتین نیست، ولى از زینت‌هاى نهان به شمار مى‌روند، پیدا باشند که تنها براى همسر دیدن آنها رواست و براى غیرهمسر ناروا.
ادامه دارد…
