سیره امام رضا (علیه السلام) دربردارنده کلیدهایی برای دوری از فقر و بهبود وضعیت اقتصادی است. در این مقاله با رجوع به سخنان و رفتارهای آن حضرت، با سیره امام رضا و سبک زندگی ایشان آشنا می شویم.
مسأله فقر و بهبود اقتصادی
در جوامع انسانی همواره اقتصاد و وضعیت معیشت، یکی از دغدغه های مهم و مورد توجه بوده و افراد برای رسیدن به رفاه و وضعیت مالی مناسب و تامین نیازهای اقتصادی خود و خانواده شان تلاش می کردند.
از سوی دیگر، غنا و فقر اقتصادی نیز از گذشته تاکنون در زندگی انسان ها حضوری توامان داشته و علل مختلفی در بهبود یا بحرانی شدن وضع اقتصادی افراد دخیل بوده است.
پدیده ی شوم فقر، از ناهنجارترین دردها در زندگی انسان است، و در ابعاد مادی و معنوی زندگی فرد و جامعه آثار و عوارضی زیانبار و ویرانگر دارد. فقر از دوران گذشته ی تاریخ تاکنون، در اجتماعات بشری بیداد کرده و اندیشه و روان و جسم و جان و جمله ی هستی آدمیان را دستخوش تباهی قرار داده است[۱].
در دین اسلام هم فقر مطلوب نیست و در برخی روایات به شدت مذمت شده است.
یکی از مولفه های مهم در پیشرفت یا پسرفت وضع مادی، سیره معیشتی و روش زندگی انسان است به نحوی که سبک زندگی و رفتارهای درست در معیشت بشری می تواند موجب بهبود وضع اقتصاد او شود یا فقر و ورشکستگی اقتصادی برای او پدید آورد.
بدین جهت، الگو و سیره مناسب معیشتی در زندگی انسان، یکی از نیازهای بشر برای زندگی خوب از حیث اقتصادی است و موجب بهبود وضعیت معیشتی انسان خواهد بود.
خداوند متعال، ائمه (علیهم السلام) را در تمام ابعاد زندگی بشر الگو قرار داده است و انسان برای دستیابی به خیر دنیا و آخرت، نیازمند سیره و رهنمودهای اولیای الهی است. از جمله مواردی که در روایات و سیره معصومین (علیهم السلام) وجود دارد، توجه و راهنمایی به مسئله رزق و معیشت است.
با توجه به جایگاه امام رضا (علیه السلام) در نزد شیعیان (که اعتقاد به امامت، علم الهی و عصمت ایشان دارند) و همچنین وجود روایات مربوط به سیره امام رضا (ع) در کتب مختلف و منابع حدیثی، لازم است در عرصه های مختلف زندگی، به فرمایشات و سیره ایشان توجه ویژه ای شود؛ از جمله موضوعات مورد توجه در سیره امام رضا (علیه السلام)، سیره معیشتی آن حضرت می باشد که در این مقاله، به بررسی اجمالی سیره و رهنمود های معیشتی امام رضا (علیه السلام) برای بهبود وضع اقتصادی خواهیم پرداخت.
سیره[۲] بر وزن فعله به معنی روش و طریق خاص است و در اصطلاح به معنی استمرار عادت مردم و بنای عملی آنها، بر انجام یا ترک کردن چیزی گفته می شود.[۳]
سیره امام رضا (علیه السلام) به معنی روش امام رضا (ع) است که می توان آن را از رفتار عملی، سخنان و رهنمود های ایشان کشف کرد. از طرفی مقصود از سیره معیشت، همان رفتارهای زندگی یا همان سبک زندگی است.
در بین روایات، عوامل مختلفی از رفتارها و سبک زندگی بیان شده است که موثر در امر رزق انسان است؛ برخی از این موارد قابلیت درک شدن با عقل را دارند و معصومین (علیهم السلام) هم در این موارد تاکید و تذکر داشتند؛ اما برخی دیگر قابل درک به صورت مستقل توسط عقل بشری نیستند بلکه از پرده برداری از اسرار این حاکم بر نظام عالم است.
مولفه های بهبود وضع اقتصادی در کلام و سیره امام رضا(ع)
۱-تلاش برای کسب روزی
از موارد مهم برای به دست آوردن رزق در سیره امام رضا (ع)، تلاش برای کسب آن است. انسان همواره باید در راه رزق حلال (که در دین اسلام عبادت محسوب می شود) تلاش کند و اصلا تلاش، واسطه در به دست آوردن رزق است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «… وَ لَیْسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِنْ طَلَبِ مَعَاشِهِمْ فَلَا تَدَعِ الطَّلَبَ.[۴]» مردم چاره ای جز طلب معاش و رزق ندارند پس کسب و کار را ترک نکن.
بنابراین یکی از شروط سامان گرفتن وضع اقتصادی انسان و رسیدن به رزق در سیره امام رضا (ع)، تلاش است.
۲-اعتدال در مصرف
اعتدال به معنی رعایت حد وسط و دوری از افراط و تفریط در مصرف است که از مولفه های معیشتی در سیره امام رضا (علیه السلام) می باشد.
«…عن رَجُلٍ عَنِ اَلْعَیَّاشِیِّ قَال : اِسْتَأْذَنْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی اَلنَّفَقَهِ عَلَى اَلْعِیَالِ فَقَالَ بَیْنَ اَلْمَکْرُوهَیْنِ قُلْتُ لاَ أَعْرِفُ اَلْمَکْرُوهَیْنِ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ کَرِهَ اَلْإِسْرَافَ وَ کَرِهَ اَلْإِقْتَارَ فَقَالَ وَ اَلَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً[۵]»
از امام رضا (علیه السلام) درباره چگونگی تامین مخارج خانواده جویا شدم، فرمودند: (مخارج خانواده) حد وسط است؛ میان دو روش ناپسند. گفتم فدایت شوم! نمیدانم این دو روش چیست. فرمود: همانا خداوند اسراف (زیادهروی) و اقتار (سخت گیری) را ناپسند می شمارد و (خداوند) فرموده است: «و آنان که هرگاه چیزی ببخشند نه زیادهروی کننده و نه خساست ورزند، و میان این دو حد را در حد قوامی (مایه پایداری زندگی) ببخشند.
حضرت در بیان اندازه مصرف، بخل (به معنی عدم استفاده به مقدار نیاز) و اسراف (به معنی استفاده بیش از نیاز) را ناپسند می دانند.
از منظر سیره امام رضا (ع) یکی از عوامل مهمی که باعث تضعیف وضع اقتصادی است، عادت به استفاده بیش از نیاز از اموال هست؛ این رفتار باعث می شود شخص مسرف، استفاده صحیح، بجا و مناسب از امکانات و اموال نداشته باشد و موجب هدر رفتن و ضایع شدن آنها شود درحالی که تضییع اموال بسیار مذموم است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ … وَ إِضَاعَهَ الْمَالِ[۶]»؛ خداوند متعال … از هدر دادن اموال بیزار است.
۳-تقدیر معیشت
تقدیر به معنی اندازه گیری است و رعایت آن در معیشت انسان در سیره امام رضا (ع) مهم شمرده شده است. تقدیر معیشت یعنی انسان در زندگی خود برنامه، محاسبه، مدیریت و اندازه داشته باشد و مسائل مختلف از جمله معیشت و اقتصاد خود را بر اساس برنامه جلو ببرد.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «لا یستکمل عبد حقیقه الایمان حتی تکون فیه خصال ثلاث: التفقه فی الدین و حسن التقدیر فی المعیشه، و الصبر علی الرزایا»؛ تا سه خصلت در انسان نباشد، حقیقت ایمان او کمال نباید: ژرف شناختن دین، اندازه داشتن در زندگی و پایداری در مصیبت ها.
نظام اقتصادی حاکم بر حیات فرد و جامعه، اگر با اندازه داری و محاسبه باشد، زمینه ای سازنده برای رشد مادی و معنوی افراد خواهد بود و سبب می شود تا از امکانات و نیروها به موقع و به اندازه بهره برداری شود، و از هرز رفتن توان و فکر و سرمایه های انسان ها جلوگیری به عمل آید. زندگی بی حساب و فاقد محاسبه و اندازه داری، تعادل و هماهنگی لازم را ندارد و با وجود صرف نیرو و سرمایه فراوان، بازدهی بسیار اندک خواهد داشت و در نتیجه امکانات و نیروها هرز می رود، و استواری و پایداری حیات فرد و جامعه دچار مخاطره می گردد.[۷]
۴-پرهیز از مدیریت افراد غیر متخصص
در تمام امورات مخصوصا امورات اقتصادی در خانواده یا جامعه، مدیریت صحیح از ضروریات برای موفقیت است؛ لذا استفاده از افراد غیر متخصص، باعث آسیب خواهد شد. افراد غیر متخصص مثل افراد بدون علم و یا سفیه (افرادی که نمی توانند مدیریت اموال کند) نباید به امورات اقتصادی گمارده شوند. این اصل در سیره امام رضا (ع) نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «وَ الْبَرَاءَهُ مِمَّنْ نَفَى الْأَخْیَارَ وَ شَرَّدَهُمْ وَ آوَى الطُّرَدَاءَ اللُّعَنَاءَ وَ جَعَلَ الْأَمْوَالَ دُولَهً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ وَ اسْتَعْمَلَ السُّفَهَاءَ مِثْلَ مُعَاوِیَه …»
(جزء اسلام خالص است) بیزار بودن از کسانی که نیکان را تبعید کردند و آنان را که پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» رانده و لعنت کرده بود در مرکز اسلامی پناه دادند … و کم خردان (و بی تشخیصان) را به کارها گماردند.
این سخن، بخشی از نامه ای است که امام رضا (علیه السلام) به مأمون نوشتند، درباره ی تبیین اسلام خالص و کلیات دین؛ در این نامه که به درخواست مأمون نگاشته شده، کلیات اصول و فروع دین بیان شده است …….
در اینجا جمله ی: «و استعمل السفهاء – کم خردان و بی تشخیصان»، مورد گفتگو است که مسئله ی مهم ضرورت هوشیاری و بینایی (تخصص و وارد بودن) در برنامه ریزی‌های اقتصادی – اجتماعی را، مطرح کرده است.[۸]
قرآن نیز به این مسئله اشاره کرده که اموالی که موجب قوام شماست به افراد سفیه نسپارید: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیاما»[۹] اموالتان را که خداوند مایه قوام (زندگی) شما قرارا داده است را به افراد سفیه ندهید.
۵-اعتماد نکردن به انسان های خائن
برای بهبود وضع اقتصادی علاوه بر افراد متخصص، باید افراد امین و مورد اعتماد کارها را بر عهده داشته باشند و کوچکترین خیانت، می تواند موجب ضررهای جبران ناپذیر به چرخه اقتصاد باشد. پس باید نسبت به افراد بررسی کافی را انجام داد.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «لم یخنک الأمین و لکن ائتمنت الخائن»[۱۰] انسان امین خیانت نکرده است بلکه تو به خائن اعتماد کرده ای.
بنا بر سیره امام رضا (ع) کسی که مسئولیتی را به دیگری می سپارد، باید از متعهد بودن و امانتدار بودن وی مطمئن گردد وگرنه امکان خیانت و ضرر وجود خواهد داشت.
۶-ساده لوحی نکردن در معاملات و امورات اقتصادی
در مسائل اقتصادی، برای در امان ماندن از ضرر و دستیابی به وضع مناسب اقتصادی لازم است انسان ساده لوح نباشد. بدیهی است عدم بررسی دقیق ابعاد قضیه در انجام معامله، ورود به معامله با خوش خیالی، عدم بررسی ارزش اجناس، اعتماد بیجا به دیگران و … باعث ضرر و زیان افراد در اموالشان خواهد شد.
از نگاه اسلام و سیره امام رضا (ع) کسی که ضرر کرده مورد ستایش و اجر نیست و کسی که بی توجه بوده و ضرری بر اساس ساده لوحی به اموالش وارد شده است، قابل مواخذه و مذمت خواهد بود.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: الْمَغْبُونُ لَا مَحْمُودٌ وَ لَا مَأْجُورٌ.»[۱۱] فرد مغبون (فردی که به خاطر فریب خوردن ضرر کرده است) نه ستایش می شود و نه اجر دارد.
۷-شکر نعمت
از منظر سیره امام رضا (ع) شکر نعمت باعث ازدیاد نعمت و رزق می شود. امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ فَإِنَّهَا وَحْشِیَّهٌ مَا نَأَتْ عَنْ قَوْمٍ فَعَادَتْ إِلَیْهِمْ.»؛ با نعمت ها خوش همسایگى کنید؛ زیرا که نعمت ها رمنده اند و اگر از مردمى برمند، دیگر به سوى آنان باز نمى گردند.[۱۲]
مقصود از خوش جوار بودن نسبت به نعمت ها، شکر نعمت و استفاده صحیح از آنهاست چرا که امام صادق (علیه السلام) در تفسیر خوش جواری با نعمت ها می فرماید:
«أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ قُلْتُ وَ مَا حُسْنُ جِوَارِ النِّعَمِ قَالَ الشُّکْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا.»[۱۳] مقصود از حسن جوار نعمت ها، شکر کردن برای کسی است که آن را داده است و ادای حقوق آن نعمت ها.
همچنین خداوند در قرآن کریم پیرامون شکر نعمت و اثر آن چنین فرموده است: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ[۱۴]» این آیه به صورت شرطی بیان می کند اگر اهل شکرگذاری باشید نعمت را زیاد خواهم کرد و اگر کفران نعمت کنید دچار عذاب خواهید شد.
۸-صدقه و انفاق
امام رضا (علیه السلام) در ایامی که در خراسان بود، خبردار شدند که غلامان، فرزند ایشان را در مدینه از درب کوچک منزل بیرون می برند تا ایشان از مکانی خلوت رفت و آمد کنند. در نامه ای به فرزند عزیزشان امام جواد (علیه السلام) نوشت:
«یَا أَبَا جَعْفَرٍ بَلَغَنِی أَنَّ الْمَوَالِیَ إِذَا رَکِبْتَ أَخْرَجُوکَ مِنَ الْبَابِ الصَّغِیرِ فَإِنَّمَا ذَلِکَ مِنْ بُخْلٍ مِنْهُمْ لِئَلَّا یَنَالَ مِنْکَ أَحَدٌ خَیْراً وَ أَسْأَلُکَ بِحَقِّی عَلَیْکَ لَا یَکُنْ مَدْخَلُکَ وَ مَخْرَجُکَ إِلَّا مِنَ الْبَابِ الْکَبِیرِ فَإِذَا رَکِبْتَ فَلْیَکُنْ مَعَکَ ذَهَبٌ وَ فِضَّهٌ ثُمَّ لَا یَسْأَلُکَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَیْتَهُ وَ مَنْ سَأَلَکَ مِنْ عُمُومَتِکَ أَنْ تَبَرَّهُ فَلَا تُعْطِهِ أَقَلَّ مِنْ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ وَ مَنْ سَأَلَکَ مِنْ عَمَّاتِکَ فَلَا تُعْطِهَا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَهٍ وَ عِشْرِینَ دِینَاراً وَ الْکَثِیرُ إِلَیْکَ إِنِّی إِنَّمَا أُرِیدُ بِذَلِکَ أَنْ یَرْفَعَکَ اللَّهُ فَأَنْفِقْ وَ لَا تَخْشَ مِنْ ذِی الْعَرْشِ إِقْتَار»
ای اباجعفر! شنیده ام که غلامان وقتى می خواهی از خانه بیرون روی، تو را از درب کوچک خانه بیرون مى برند و این از بخیلى آنهاست که نمى خواهند خیر تو به کسى برسد. به حقى که بر گردن تو دارم از تو می خواهم که جز از درب بزرگ وارد و خارج نشوى. و هرگاه می خواستی بیرون بروی، حتماً درهم و دینار با خود همراه داشته باش و هر کس دست نیاز به سوی تو دراز کرد، حاجتش برآورده کن. و هر یک از عموهایت اگر چیزى از تو خواست، کمتر از پنجاه دینار به او نده و بیشتر از آن را خود دانى و از عمه هایت هر یک چیزى از تو خواست، کمتر از بیست و پنج دینار به او نده و بیشتر از آن را خود دانى؛ من مى خواهم که خداوند تو را مقرب خویش گرداند پس انفاق کن و از خدا بیم فقر و نیاز نداشته باش.[۱۵]
حضرت به فرزندشان توصیه می کنند انفاق کن و از فقر نترس. بر خلاف تصوری که در عامه مردم وجود دارد بر اساس سیره امام رضا (ع) انفاق موجب فقر نیست بلکه طلب رزق هم با انفاق حاصل می شود. همانگونه که حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «إستنزلوا الرّزق بالصّدقه[۱۶]» با صدقه دادن طلب رزق کنید.
۹-نخوابیدن در بین الطلوعین
از عوامل موثر برای افزایش رزق انسان در سیره امام رضا (علیه السلام)، بیداری از اذان صبح تا طلوع آفتاب است که زمان تقسیم رزق و روزی می باشد. امام رضا (علیه السلام) در مورد سخن خداوند عزوجل که می فرماید: فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً بیان کردند که :
«الْمَلَائِکَهُ تُقَسِّمُ أَرْزَاقَ بَنِی آدَمَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ یَنَامُ فِیمَا بَیْنَهُمَا یَنَامُ عَنْ رِزْقِهِ»[۱۷] ملائکه رزق های انسان ها را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می کنند پس هر کس در این زمان بخوابد از رزقش خوابیده است. (محروم می شود.)
۱۰-خواندن نماز شب
در سیره امام رضا (ع) برخی عبادات در رزق انسان موثر است مثل نماز شب که باعث افزایش رزق و ضمانت آن است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «حَافِظُوا عَلَى صَلَاهِ اللَّیْلِ فَإِنَّهَا حُرْمَهُ الرَّبِّ تُدِرُّ الرِّزْقَ وَ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تَضْمَنُ رِزْقَ النَّهَار»[۱۸] بر نماز شب و تهجد، مراقبت و مداومت کنید؛ زیرا که نماز شب، احترام به ساحت پروردگار است؛ آن موجب ریزش (افزایش) روزی میگردد و چهره را زیبا میسازد و رزق آن روز را ضمانت میکند.
۱۱-دعا کردن
دعا کردن نیز از موارد موثر بر رزق انسان است که در سیره امام رضا (علیه السلام) به آن اشاره شده است.
«…مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ نَظَرَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِلَى رَجُلٍ وَ هُوَ یَقُولُ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلَالِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع سَأَلْتَ قُوتَ النَّبِیِّینَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ رِزْقاً حَلَالًا وَاسِعاً طَیِّباً مِنْ رِزْقِکَ.»[۱۹]
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: امام باقر (علیه السلام) به فردی نظر کرد که می گفت: خدایا من از رزق حلال تو خواهان هستم؛ امام باقر (علیه السلام) فرمود: تو با این دعا قوت انبیاء را خواستی؛ (حضرت یاد داد) بگو خدایا من از تو رزق حلال وسیع پاک طلب می کنم.
در ادعیه ائمه (علیهم السلام) هم موارد متعدد وجود دارد که ایشان برای افزایش رزق و از بین رفتن فقر، دعاهایی آموزش می دادند لذا دعا یک وسیله برای درخواست و طلب رزق و ازدیاد آن است.
۱۲-ذکر گفتن
ذکر نیز در سیره امام رضا (ع) سبب افزایش رزق می شود.
«حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا … قَالَ النَّبِیُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): مَنْ قَالَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِائَهَ مَرَّهٍ:” لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ” اسْتَجْلَبَ بِهِ الْغِنَى، وَ اسْتَدْفَعَ بِهِ الْفَقْرَ، وَ سَدَّ عَنْهُ بَابَ النَّارِ، وَ اسْتَفْتَحَ بِهِ بَابَ الْجَنَّهِ.»[۲۰]
امام رضا (علیه السلام) از پران بزرگوارشان از پیامبر (صل الله علیه و آله) نقل کرده اند: هر کس ذکر لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ را هر روز صد مرتبه بگوید، باعث جلب غنا باعث دفع فقر خواهد شد و درب آتش را بسته خواهد کرد و درب بهشت را به روی او باز می کند.
۱۳-انگشتر عقیق و یاقوت به دست کردن
یکی دیگر از کارهایی که در سیره امام رضا (ع) برای جلوگیری از فقر و افزایش رزق توصیه شده است، استفاده از انگشتر عقیق است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «الْعَقِیقُ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ لُبْسُ الْعَقِیقِ یَنْفِی النِّفَاق.»[۲۱] عقیق فقر را از بین می برد و عقیق به دست کردن موجب از بین رفتن نفاق است.
همچنین آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ تَخَتَّمُوا بِالْیَوَاقِیتِ فَإِنَّهَا تَنْفِی الْفَقْر.»[۲۲]امام صادق (علیه السلام) همواره یاقوت به دست می کردند چرا که یاقوت به دست کردن، فقر را از بین می برد.
۱۴-جارو کردن و نظافت جلوی خانه
در سیره امام رضا (ع) نظافت نیز رزق را زیاد می کند.
«… عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ کَنْسُ الْفِنَاءِ یَجْلِبُ الرِّزْق.»[۲۳] امام رضا (علیه السلام) می فرماید: جارو کردن جلوی خانه، باعث جلب روزی می شود.
۱۵-روشن کردن چراغ قبل از غروب
در سیره امام رضا (ع) روشن کردن چراغ قبل از غروب آفتاب رزق را زیاد می کند.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «إِسْرَاجُ السِّرَاجِ قَبْلَ أَنْ تَغِیبَ الشَّمْسُ یَنْفِی الْفَقْرَ.»[۲۴]روشن کردن چراغ قبل از غروب آفتاب، فقر را از بین می برد.
۱۶-خشنودی به روزی حلال اندک
از منظر سیره امام رضا (ع) یکی از مواردی که موجب بهره مندی انسان از نعمت خواهد شد و هزینه های زندگی انسان را کاهش می دهد، رضایت انسان به رزق حلال اندک است.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «مَنْ رَضیَ بِالْیَسیرِ مِنَ الْحَلالِ خَفَّت مَؤُونَتُهُ وَ تَنَعَّمَ اَهْلُهُ…»[۲۵]هرکس به روزی حلال اندک خشنود باشد، هزینه زندگی اش سبک می شود و خانواده اش در نعمت خواهند بود…
برخی اوقات انسان درآمدش زیاد است اما هزینه اش بیشتر است و فرصت بهره وری ندارد اما رضایت به روزی اندک حلال، باعث برکت و بهره وری از همان روزی کم خواهد شد و هزینه های جاری زندگی کاهش خواهد یافت.
نتیجه گیری
در این مقاله به بررسی مواردی از سیره امام رضا (علیه السلام) برای بهبود وضعیت اقتصادی پرداخت شد. برخی از این موارد قابل فهم و درک با عقل بشری است و در روایات ارشاد و تذکری به آنها شده است از جمله: کارکردن و عدم تنبلی، اعتدال در مصرف، برنامه ریزی و تقدیر معیشت سپردن کارها به افراد متخصص، اطمینان از عدم خیانت و اعتماد به افراد امین در مسائل اقتصادی، اجتناب از ساده لوحی و از طرفی عواملی هم در رزق انسان موثر است که فقط کلام ائمه (علیهم السلام) پرده از راز آن برمیدارد و عقل به تنهایی قابلیت درک آن را ندارد مثل بیداری در بین الطلوعین، دعا، شکرگذاری و انفاق.
گردآوری و تنظیم: سید میلاد قلنجی حسینی
پی نوشت ها
۱.حکیمی، امام رضا علیه السلام زندگی و اقتصاد ص ۵۶
- السِّیره: الطَّریقه فى الشىء و السُّنّه، لأنَّها تسیر و تجرى. ابن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص ۱۲۲
- ۳. مظفر، أصول الفقه، ج۳، ص: ۱۷۶
- عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص ۳۲
- عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲۱،ص ۵۵۶
- حرانی، تحف العقول، ص: ۴۴۳
- حکیمی، امام رضا علیه السلام زندگی و اقتصاد ص ۴۶
- حکیمی، امام رضا علیه السلام زندگی و اقتصاد ص ۷۰
- النسا/۵
- حرانی، تحف العقول ص ۴۴۲
- عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص ۴۵۵
- حرانی، تحف العقول / النص، ص ۴۴۸
- کلینی، الکافی، ج۴ ، ص ۳۸
- ابراهیم/۷
- کلینی، الکافی، ج۴، ص ۴۳
- آمدی، غرر الحکم ، ص۱۵۰
- ابن بابویه، الفقیه، ج۱، ص ۵۰۴
- الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، ص: ۱۱۲
- کلینی، الکافی، ج۲، ص: ۵۵۲
- طوسی، الأمالی ، ص ۲۷۹
- کلینی، الکافی، ج۶، ص ۴۷۰
- کلینی، الکافی، ج۶، ص ۴۷۱
- برقی، المحاسن، ج۲، ص۶۲۴
- کلینی، الکافی، ج۶، ص ۵۳۲
- کلینی، الکافی، جلد ۸، صفحه ۳۴۷
فهرست منابع
- قرآن کریم
- کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران، ناشر: دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ق
- حرعاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ ق
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول ص، غفارى، على اکبر، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۴ / ۱۳۶۳ ق
- حکیمی، محمدرضا، امام رضا علیه السلام زندگی و اقتصاد، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۱
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، رجائى، سید مهدى، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۱۰ ق
- : ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه غفارى، قم، على اکبر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق
- طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، مؤسسه البعثه، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق
- برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محدث، جلال الدین، قم، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۱ ق
- على بن موسی(منسوب)، الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام،
- مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم
- احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، هارون، عبدالسلام محمد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ه. ق
