سید عباس مهری (ره)

ولادت: دوران کودکی

آیت الله مهری در سال ۱۳۳۳ هجری قمری در شهر «مهر» واقع در جنوب استان فارس، در خانواده ای روحانی از سلاله رسول الله(ص) قدم به عرصه وجود گذاشت. او را عباس نامیدند.

هنوز دوازده سال از عمر مبارکش نگذشته بود که سایه پر مهر پدر از او گرفته شد و برای همیشه از دیدار پدر محروم گردید. پس از آن تحت تکفل برادر ارجمندش سید هاشم مهری قرار گرفت. او به راستی چون پدری مهربان و دلسوز به تعلیم و تربیت او پرداخت و با اینکه سالهای سخت تنگدستی را می گذراندند از همین رو بود که ایشان همیشه از برادرش به خیر و خوبی یاد می کرد و می گفت: « من نمی توانم آن همه محبت و مهربانی را پاسخگو باشم.» (۱)

نوشی از جام نور

ایشان پس از گذراندن دوره مقدمات در زادگاهش مهر برای تحصیل علوم و معارف دینی و استفاده از انوار قدسی بارگاه ملکوتی جد بزرگوارش راهی نجف اشرف گردید. خود می گوید: «به قدری درسهایم فشرده بود که بعضی از روزها سه درس می گرفتم و دو درس می دادم و سه درس را نیز به مباحثه می گذراندم، غذایم معمولا نان و ماست و هندوانه بود.» (۲)

وی با آنکه مدت زیادی نتوانست در نجف اشرف بماند و به درخواست جمعی از مؤمنان برای امر تبلیغ به کویت عزیمت کرد منتهی در همین مدت کم توانست با جدیت تمام مدارج علمی را پشت سر بگذارد و از محضر اساتید بزرگواری همچون آیت الله سید محمود شاهرودی(ره)، آیت الله سید محمدباقر محلاتی(ره) و آیت الله سید محمدتقی بحرالعلوم(ره) بهره کافی ببرد. (۳)

هجرت به کویت

در نجف اشرف، پس از چند سال درس و بحث فشرده، مردم مسلمان کویت با اصرار و تقاضای فراوان از برخی عالمان آن زمان، از ایشان می خواهند که برای راهنمایی وارث آنها به کویت بروند. (۴) خود در این باره می گوید: وقتی به کویت آمدم، مردم حتی نمی توانستند درست وضو یا تیمم بگیرند و از مسائل شرعی خود بی خبر بودند. (۵) استاد عالیقدر حضرت آیت الله وحید خراسانی که بهترین گواه بر زحمات و فعالیتهای آقای مهری می باشد چنین تعبیر آورده اند: «مرحوم آقای مهری احیای موات کردند.» (۶)

فعالیتهای علمی اجتماعی در کویت

آن بزرگوار افزون بر انجام تکلیف نسبت به اسلام و مسلمین که به بهترین وجه ادا می شد به تدریس علوم دینی می پرداخت و از همه اقشار مردم می خواست که اوقات فراعت را به درس و بحث بپردازند و عمر خود را بیهوده صرف نکنند و خود مجالس درس را اداره می کرد. همه شب پس از اداء نماز جماعت در مسجد شعبان – که اکنون به صورت بارزترین پایگاه انقلاب اسلامی در کویت درآمده است – به منبر می رفت و پس از گفتن چند مساله به موعظه می پرداخت و مشکلات اجتماعی مردم را گوشزد می نمود و هر چند برای مردم آن زمان، باورکردنی نبود که فردی روحانی پیرامون مسائل سیاسی با مردم سخن گوید، او از گفتن آنها باکی نداشت و اوضاع جهان اسلام را تا آنجا که برایش ممکن بود بیان می کرد و مردم را از عطر استعمار و استعمارزدگی برحذر می داشت. (۷)

مبارزات سیاسی

آنچه بیشتر از هر خصوصیت دیگر، آیت الله مهری را ممتاز کرده بود، روحیه ظلم ستیزی و مبارزه همیشگی او بر ضد ستم در شکلهای گوناگون بود. در این باره می فرمود: «هنوز بالغ نبودم و عمرم از سیزده سال تجاوز نکرده بود ولی سبت به شاه احساس دیگری – جدای از مردم آن زمان – داشتم. من او را ظالم و غاصب حق می دانستم و از اینکه برخی از روحانیون از او تجلیل می کردند سخت منزجر می شدم.

من معتقد بودم باید قدرت در دست مرجع تقلید باشد و اگر کسی را او تعیین کند واجب الاطاعه است و الا فلا (۸)

ناگفته نماند که همواره ظلم ستیزی وی مشکلات زیادی برایش به وجود می آورد. خود در این باره طی مصاحبه ای می گوید: «بنده قبل از اینکه به نجف بروم و سپس در کویت اقامت گزینم، در ایران حبس رفتم، شکنجه شدم، پای برهنه مرا در پشت اسبها دواندند و برادرم نیز در این مصائب با من شریک بود. ما هرگز ساکت نبوده ایم و فکر کردیم وقتی به کویت می رویم، آقایان مراجع پشتیبان ما خواهند بود و با حمایت آنان بنده می توانم علیه ظلم مبارزه کنم. ولی هیچ کس در آن زمان حاضر نشد علیه ظلم حرفی بزند تا اینکه آقای خمینی، این بزرگوار سر بلند کرد و از ابتدایی که امام شروع به مبارزه علیه ظلم نمود امیدی خاص در من حاصل شد، زیرا یک راهنما و پیشوا پیدا شده بود، پس می توانستیم به احکام و نظریات این بزرگوار عمل کنیم.» (۹)

درخواست از علما برای قیام علیه طاغوت

در آغاز نهضت تلگراف شدید لحنی به مراجع وقت در نجف اشرف و قم مخابره کرد و آنان را به قیام دعوت نمود. در آن تلگراف چنین آمده است: «مصیبتهایی که این روزها بر سر مسلمین در ایران فرود می آید دل هر آزاده ای را آزرده ساخته است و سکوت شما در برابر این فجایع، بر این درد افزوده است. ما منتظر اقدام سریع شما برای تسکین دردها و جلب رضایت حضرت ولی عصر – عجل الله فرجه – می باشیم.»

سه نفر از مراجع وقت نجف آیت الله حکیم(ره)، آیت الله شاهرودی(ره) و آیت الله خوئی(ره) پاسخهایی دادند و ایشان دستور داد همان پاسخها را تکثیر و در دسترس عموم مردم قرار دادند و به همین پاسخ برای تایید نهضت اکتفا کرد و می فرمود: «ما در حد توانمان به قیام دست زدیم، ما مردم را هدایت می کردیم تا کمک به ظلم و جور نکنند و با اشخاصی که علیه دین اسلام قدم برمی داشتند، همقدم نشوند. در آن زمان حضرت امام به همه نماینده هایشان دستور داده بودند که به این گونه مسائل توجه گردد و بنده یکی از نمایندگان ایشان بودم که به این امر عمل نمودم. حتی از دیگران نیز درخواست و دعوت کردم تا هم زبان با ما، در دیگر بلاد اسلامی، جلو ظلم ظالمین بگیرند و در این خصوص بعضی از آقایان متاسفانه با بنده همزبان نشدند و بعضی ها نیز بنده را سرزنش و توبیخ می نمودند که چرا علیه حکومت شاه بپا خاسته ام. و بنده تمام جوانب را تحمل نمودم و به اعمال و رفتار آن آقایان نیز اعتنا نکردیم و مطالبمان را هر چه بود بر زبان آوردیم …»

کانون اندیشه ها

منزل آیت الله مهری در دوران نهضت همواره کانون اندیشه های انقلابیون و مبارزان مسلمان بویژه روحانیون بود و در آنجا جلسات زیادی پیرامون شیوه های مبارزه از سوی مبارزانی همچون شهید آیت الله سعیدی، آیت الله خزعلی و شهید حجت الاسلام محمد منتظری و سایر عزیزان پیرو خط امام از ابتدا شروع نهضت تا پیروزی انقلاب برپا می شد و برای پیشبرد نهضت در داخل و خارج کشور، تبادل نظر صورت می گرفت و آن بزرگوار واسطه ای بین حضرت امام در نجف اشرف و پیروان و ادامه دهندگان راهشان در ایران، اروپا، آمریکا و سایر کشورها بود.

او در این راه نه تنها از مال دنیا و جان خود و فرزندانش مایه می گذاشت که از عزت و آبروی خویش نیز می گذشت و در راه مرادش از هیچ کوششی فروگذاری نمی کرد به گونه ای که منزل ایشان خانه دوم امام شده بود و انقلابیون به طور دائم از آن خانه به نشر انقلاب اسلامی و فرامین امام می پرداختند. به طور مثال همه کتابهای امام و اعلامیه ها و فتاوی ایشان در کویت با همت و نظارت مستقیم ایشان چاپ و نشر و به طور رایگان در اختیار مردم مسلمان مخصوصا ملت ایران قرار می گرفت. (۱۰)

یک خاطره

آن روز یکی از مراجع می خواست به کویت بیاید تا از آنجا به مکه مشرف شود. چون در اتاق پذیرایی آقا فقط عکس حضرت امام بود، به او عرض کردیم یا موقتا این عکس را برداریم یا اجازه دهید چند روزی عکس آن آقا را نیز در اینجا نصب کنیم! ایشان با ناراحتی پاسخ داد: «مگر من عکس پرست هستم یا با عکس می خواهم خودشیرینی کنم؟ عکس امام برای من یک شعار است من با نصب کردن این عکس، راه و روش خود را به مردم نشان می دهم و می خواهم از راه امام تبلیغ کنم و گرنه خوب بود عکس دهها مرجع تقلید، که طی چندین سال همه با من ارتباط داشتند و بدون درخواست من، مرا نماینده خویش در کویت قرار داده بودند، بر در و دیوار بیرونی من نصب باشد!

مرید و مراد

همان گونه که مهری امام را خوب درک کرده و به او عشق می ورزید امام نیز در مقابل به او محبت و علاقه خاصی داشت.

وقتی که امام از عراق به طرف کویت هجرت کرد و با همراهان قصد منزل ایشان را داشت. خفاشان زمان به محض شناخت امام وحشت زده از ورود امام به کویت ممانعت کردند. آقای مهری می خواست با رئیس آنها صحبت کند تا شاید در قلب سخت آنها اثر کند، امام فرمود: «ابدا! حیف نیست وجه خود را پیش این ناکس بفروشی؟! ما برمی گردیم، ما با خدا هستیم.» (۱۲)

امام که ناراحتی آقای مهری را می دانست بعد از برگشت به عراق و هجرت به فرانسه به محض رسیدن به آقای فردوسی پور امر کرده بود که: «به فلانی یک تلفن بکنید که او خیلی ناراحت است.» ایشان هم امتثال امر کرده و برای رفع ناراحتی ایشان به کویت تلفن زده بودند. آری امام نیز مرید خود را خوب شناخته بود.

انتصاب به امامت جمعه

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و به بار نشستن آرزوی دیرینه امام و یاران باوفایش برای ارتقای رشد فکری جامعه اسلامی و بیداری هر چه بیشتر مسلمانان جهان و صدور انقلاب و جامه عمل پوشاندن به یکی از آرزوهای شیعیان کویت یعنی برپایی نماز دشمن شکن عبادی، سیاسی جمعه حضرت امام(رض) حضرت آیت الله مهری را طی حکمی در مورخه ۲/۷/۵۸ به امامت جمعه در کشور کویت منصوب کردند. (۱۴) ولکن با تبعید ایشان از طرف حکام کویت همراه با تمامی اعضای خانواده به ایران اسلامی نماز جمعه در این کشور برگزار نگردید.

مبارزه بزرگ

یکی از روزهای بیماری، سائلی وارد شد، ما اعتنایی چندان نکردیم ولی او با آن حال بد، از جا برخاست و مانند دیگران به او احترام کرد. پس از رفتن با ناراحتی به او عرض کردم: «شما با این کار خودتان را اذیت می کنید. تازه او کسی نبود که این قدر برایش احترام قائل شوید!»با نگرانی به من پاسخ داد: «تو از کجا علم داری که مقام من نزد خدا، از او بالاتر باشد؟! »

برخی از ویژگیهای اخلاقی

همیشه با وضو بود و به مستحبات با دقت عمل می کرد و از مکروهات مانند حرامها گریزان بود. نماز را با طمانینه کامل و مستحبات و تعقیبات انجام می داد و مقید بود که هرگز نوافل را ترک نکند. دو ساعت قبل از طلوع فجر از خواب بیدار و مشغول نماز شب و تهجد و دعا خواندن و استغفار می شد، وهیچ گاه نماز شبش ترک نمی شد. شبها قبل از خواب، درست در همان لحظه ای که همه اهل منزل به خواب رفته بودند، زیر آسمان می رفت و دستها را به آسمان بلند می کرد و با گریه و زاری استغفار می نمود.

– هرگز سؤال کننده را محروم نمی کرد، حتی اگر به مقداری غذا یا لباس باشد. اگر روزی لباس نو یا عمامه نویی می پوشید و کسی از آن لباس تعریف می کرد فوری آن را به او می بخشید و خودش به لباس کهنه اکتفا می کرد. گاهی که همسرشان به ایشان اعتراض می کرد که چرا نمی توانی لباس نو را لااقل برای چند ماه نگاه داری، با لبخند می گفت: «مگر آن لباسها چه عیبی دارد؟»- با اینکه خود سید بود نسبت به سادات احترام شدید و تجلیل کامل می نمود.

– بسیار مهمانواز بود و حتی اگر بعضی از روزها مهمان نداشت یک نفر از مسجدیان را با خود می آورد تا بی مهمان غذا نخورد.

– علاقه عجیبی به اهل بیت – علیهم السلام – داشت. هرگاه نام مبارک امام حسین(ع) را می شنید بی اختیار اشکش جاری می شد و روزهای عاشورا مانند کسی که تازه پدرش را از دست داده، با صدای بلند گریه می کرد تا جایی که بی حال می شد. از این رو همه ساله دو ماه محرم و صفر و هر شب دوشنبه در منزلش جلسه روضه و عزاداری برقرار بود و بعد از اینکه به ایران تبعید شدند در طول نه سال زندگی در ایران صبحهای جمعه همان مجلس، با شکوه تمام برگزار می شد. در مراسم مولود یا اعیاد اسلامی ضمن برقراری مجالس جشن و سرور، با شیرینی و شربت و گاهی با پول از حاضرین پذیرایی می کرد.

– کارهای منزل را تا حد توان خودش انجام می داد حتی بعضی از کارهای بنایی خانه. و با این کارش به فرزندانش می فهماند که نباید در همه کارها به دیگران متکی بود.

– از اسراف و زیاده روی خیلی متنفر بود. و اگر می دید چراغی بدون سبب در اتاقی روشن مانده است با صبانیت بازخواست می کرد و این کار را نکوهش می نمود.

با اینکه انواع کاغذها و دفترها در منزل یافت می شد از یک کاغذ پاره هم استفاده می کرد، و کمتر روزی بود که در مذمت اسراف با افراد خانواده سخن نگوید.

– از افراد سخن چین بیش از همه کس متنفر بود و کمتر سخنرانی داشت که در آن نمام را نکوهش نکند.

– در روحیه اش ذره ای خودخواهی یافت نمی شد و برای اینکه با این روحیه مبارزه کند ریاضتهای عجیبی داشت. گاهی در گاری سه چرخه سوار می شود و به مسجد می رفت. محال بود بر کسی بگذرد و به او سلام نکند، حتی اگر بچه خردسالی بود. در مجلسی که وارد می شد، هر جا که خالی بود می نشست و هیچ گاه مقید نبود که در صدر مجلس یا اطراف آن بنشیند. اگر در بحث با بعضی از روحانیون، احساس می کرد طرف از ادامه بحث یا پاسخ به سؤال درمانده شده است، فوری بحث را عوض می کرد و نمی گذاشت حاضران متوجه ضعف طرف مقابل شوند.

– همیشه در کارهای اساسی با دیگران مشورت می کرد و برای اینکه به فرزندانش احترام بگذارد – چه در جمع و چه خصوصی – با آنها به مشورت می پرداخت و اگر رای آنها مورد قبول قرار نمی گرفت با استدلال آنها را قانع می نمود.

– همیشه در پی استدلال و برهان بود لذا به فرزندانش توصیه می فرمود: «شما فکر نکنید که چون پدر و مادرتان شیعه اند، باید شیعه باشید. بروید کتاب بخوانید، مطالعه کنید و خودتان با دلیل و برهان، حق را دریابید … .

– به مظاهر اسلامی خیلی اهمیت می داد. حتی در لباس، مسکن و غذا، مسائل اسلامی را رعایت می نمود.

برخی از فعالیتهای اجتماعی

– ایشان در امر بازسازی و تجدید بنای مدارس علمیه از جمله مدرسه قزوینی و مدرسه بخارایی در نجف اشرف سعی و تلاش فراوان کرد.

– برای شیعیان ساکن در منطقه خلیج فارس (از جمله کویت، بحرین، قطر و امارات عربی متحده) مساجدی را تاسیس کرد و تاسیس و تعمیر مساجد زیادی در گوشه و کنار ایران اسلامی را بر عهده گرفت.

– در کویت اولین مدرسه دخترانه به نام «مدرسه جعفری » برای دوران ابتدایی تا دبیرستان به همت عالی او تاسیس شد.

– جذب مبلغان از حوزه های علمیه نجف اشرف و قم و مشهد برای تبلیغ در مناطق کویت و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس از دیگر تلاشهای آیت اخلاص آیت الله مهری بود که این امر تا قبل از رحلت ایشان نیز ادامه داشت.

– چاپ و نشر و ترجمه کتب امام و غیر آن در سطح بسیار وسیع و توزیع رایگان در میان مردم.

– تشکیل جلسات شورای فقهی و سیاسی با روحانییان مقیم کویت به منظور حل معضلات و مشکلات، از فعالیتهای ارزشمند او محسوب می شود.

– بسیج عده ای از اهالی منطقه فارس و شهرستان لامرد، (۱۵) برای توزیع مواد غذایی مورد نیاز مردم در زمان قحطی پس از جنگ جهانی دوم.

– تاسیس و راه اندازی اولین درمانگاه در شهرستان لامرد.

– تاسیس بیمارستان و زایشگاه مجهز و گسترده در شهر مهر.

– رهبری مدبرانه نهضت اسلامی ملت کویت پس از اخراج از کویت و حمایت حرکتهای اسلامی و انقلابی جوانان مسلمان.

– کمکهای مستمر به مراکز مذهبی، فرهنگی (مدارس، مساجد و حسینیه ها) در قم و سایر نقاط.

– بازسازی مراکز خدماتی (آب انبارها، راهها و …) در ایران.

– تاسیس «بنیاد معارف اسلامی قم » به منظور تحقیق و تدوین تاریخ جامعی برای تشیع از آغاز تاکنون، که این یکی از ارزنده ترین آثار جاودانه آن بزرگمرد است.

در سنگر قلم

مرحوم آیت الله مهری با همه اشتغالات سیاسی و اجتماعی در بیان معارف اسلامی و دفاع از کیان اسلام و تشیع نیز غافل نماند و در این زمینه آثاری به یادماندنی از خویش به جای گذاشت که برخی از آن آثار چاپ شده بدین قرار است:

۱ – شعاع من التاریخ

این کتاب ارزشمند در پاسخ به هتاکیهای ابراهیم جبهان در مجله «رایه الاسلام » چاپ ریاض به مذهب تشیع و ائمه اطهار – علیهم السلام – در سال (۱۳۸۱ه / ۱۹۶۱م) به رشته تحریر درآورده است.

مرحوم مهری علاوه بر مبارزه عملی با این فرد که منجر به تبعید شبانه وی از سوی دولت کویت به عربستان سعودی گردید به مبارزه علمی نیز با وی پرداخته و در ضمن کتابی به گفته های سرا پا کذب وی پاسخ گفت. این کتاب را به موجب نامساعد بودن جو سیاسی آن زمان کویت به نام برادر ارجمندشان عالم فاضل سید هاشم مهری به طبع رسانده اند و اکنون در کتابخانه مرحوم آیت الله نجفی به شماره ۷۵۳۰ ردیف ۵ و قفسه ۲۳ موجود می باشد.

۲ – شعاع من سیرتنا و سنتنا «سیره نبینا و سنته »

این کتاب اگر چه در بعضی از نوشته ها از جمله آثار قلمی مرحوم آقای مهری شمرده شده است ولی از مقدمه کتاب چنین استفاده می گردد که شخصی از ایشان در موضوع صحت سجده بر خاک مطالبی طلب می کند و ایشان پس از پاسخ به خواسته ایشان به پیشنهاد یکی از مؤمنان اهل اطلاع به سخنرانی علامه امینی پیرامون موضوع «سجده و آنچه سجده بر آن صحیح است » که در سال (۱۳۸۴ه) در سوریه ایراد فرموده اند دست می یابد و با تمام خلوص به جای چاپ مقاله خود به انتشار سخنرانی علامه امینی مبادرت می ورزند. این کتاب به شماره ۵۴۴۷۸ در کتابخانه عمومی مرحوم آیت الله نجفی موجود می باشد.

سفر به کوی دولت

سرانجام پس از عمری کوشش، مبارزه و تلاش همه جانبه و نیل به اهداف عالیش که رفع ظلم و ستمشاهی و استقرار نظام عدل الهی بود در جوار معشوق واقعیش که همه دوران زندگی را بر آستانش چهره ساییده بود آرمید. آیت الله حاج سید عباس مهری پس از ۷۵ سال زندگی پرخیر در تاریخ ۲۶/۱۱/۱۳۶۶ ه .ش در تهران، ستاره درخشان وجودش از آسمان علم و فضیلت بر خاک فرو غلتید و در جوار حضرت فاطمه معصومه(س) در خاک نهان شد و تمام خویشان و دوستان و ارادتمندان را به سوگ نشانید. (۱۶)

۳ – تفسیر سوره والعصر

۴ – اهل الکتاب

۵ – دروس فی العین

۶ – رساله ای در بیان حرمت گوشت خوک

پی نوشت:

۱- با استفاده از یادداشتهای فرزند ارجمندشان سید محمدجواد مهری.

۲- همان.

۳- خلاصه زندگینامه آیت الله مهری، ص ۲.

۴- شایان ذکر است که در آن زمان هنوز نفت در کویت کشف نشده بود و مردم با سادگی زندگی متواضعانه می گذراندند. آقای مهری در آغاز راضی نمی شود، زیرا می خواسته است درس خود را ادامه دهد، ولی به درخواست بیش از حد مردم و اصرار برخی از علما ناچار به آن دیار مهاجرت می نماید.

۵- با استفاده از یادداشتهای فرزند ارجمندشان.

۶- کنایه از اینکه کویت مانند یک زمین مرده ای بود که وی با زحمات خویش آن را زنده و آباد کرد.

۷- با استفاده از یادداشتهای فرزند ارجمندشان.

۸- با استفاده از یادداشتهای فرزند گرامیشان.

۹- روزنامه ابرار، ۳۱/۳/۱۳۶۶.

۱۰- خلاصه زندگینامه آیت الله مهری، ص ۳ و ۴.

۱۱- از خاطرات فرزند بزرگوارشان سید محمدجواد مهری.

۱۲- سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام خمینی، ج ۶، ص ۱۶۴ و ۱۶۵.

۱۳- سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام خمینی، ج ۶، ص ۱۶۴ و ۱۶۵.

۱۴- صحیفه نور، ج ۹، ص ۱۹۷.

۱۵- از شهرهای جنوبی استان فارس می باشد.

۱۶- از آیت الله مهری یازده فرزند (هفت پسر و چهار دختر) به یادگار ماند.