اشاره:
عالم بزرگوار سید بهاء الدین، على بن عبدالکریم نیلى از علماى بزرگ قرن هشتم هجرى است. تاریخ دقیق ولادت و وفات او مشخص نیست اما او استاد احمد بن فهد حلى متوفاى ۸۴۱ هجرى است و اواخر عمر فخر المحققین فرزند علامه حلى متوفاى ۷۷۱ هجرى را درک کرده و از شاگردان او محسوب مى شود. نیلى منسوب به نیل، شهرى است بین بغداد و کوفه که به وسیله حجاج بنا نهاده شده. این شهر هنوز هم از شهرهاى آباد و پابرجاى عراق محسوب مى گردد. نجفى هم بدین اعتبار به او مى گویند که براى تحصیل عازم نجف شده و ساکن نجف گردیده است.
شخصیت
سید على بن عبدالکریم از جمله بزرگانى است که تنها فقیه و اصولى نبوده بلکه در علوم مختلفى تخصص داشته، از جمله صفات ذکر شده براى او: علامه، فقیه، متکلم، مفسر، رجالى و نسّابه است. او ارادتى خالص به ولایت و امام عصر حجه بن الحسن عجل الله تعالى فرجه الشریف داشته که از آثار و تألیفاتش نمایان است.
منصب نقابت
از جمله افتخارات سید على بن عبدالکریم منصب نقابت است. او از جمله علمایى بوده که در زمان خود مسئولیت تمامى سادات منطقه خود را به عهده داشته و مرجع حل اختلافات و پناهگاه مستمندان از آنان بوده است. این منصب ارزش معنوى بالایى داشته و به بزرگترین فرد از خاندان سادات از حیث علم و تقوا و دیانت تعلق مى گرفته است. اساتید سید على بن عبدالکریم در محضر بزرگانى تحصیل نموده که هر یک براى ساختن یک شخصیت کامل از یک شاگرد کافى هستند. از جمله اساتید او:
۱ . فخر المحققین فرزند بزرگوار علامه حلى م ۷۷۱ هجرى
۲ . سید عبدالکریم بن عبد الحمید نیلى پدر او
۳ . سید عبدالحمید بن عبد الله نیلى جد بزرگوارش
۴ . سید عمید الدین بن محمد م ۷۵۴ هجرى
۵ . سید ضیاء الدین برادر سید عمید الدین
۶ . شهید محمد بن مکى، شهید اول و مؤلف کتاب شریف اللمعه الدمشقیه را مى توان نام برد
شاگردان
نتیجه و حاصل زحمات یک عالم در طول عمرش را مى توان با دیدن فرزندان و شاگردان و تألیفات او فهمید. سید على بن عبدالکریم شاگردان بزرگى را در مکتب اهل بیت علیه السلام تربیت نموده که از آن جمله اند:
۱ . احمد بن فهد حلى م ۸۴۱ هجرى و مؤلف کتب ارزشمندى مانند عده الداعى
۲ . عالم بزرگوار، شیخ حسن بن على معروف به ابن عشره
۳ . فقیه بزرگوار، شیخ حسن بن سلیمان، مؤلف کتاب مختصر البصائر
۴ . سید جمال الدین بن اعرج عمیدى، که کتاب رجال سید على بن عبدالکریم را کامل کرده و شرح حال معاصرینش را هم به آن افزوده است
تألیفات
از یادگارهاى گران بهاى سید على بن عبدالکریم نیلى آنچه به دست ما رسیده عبارتند از:
۱ . منتخب الأنوار المضیئه که شیخ آقا بزرگ از آن بهالغی بهتعبیر کرده است.
۲ . الإنصاف فی الرد على صاحب الکشاف
۳ . بیان الجزاف فی تبیان انحراف صاحب الکشاف
۴ . إیضاح المصباح لأهل الفلاح، که شرح مصباح صغیر شیخ طوسى است
۵ . سرور أهل الإیمان فی علامات ظهور صاحب الزمان، این کتاب احتمالا خلاصه کتاب السلطان المفرج عن أهل الإیمان باشد که از نویسندهاى غیر از سید على بن عبدالکریم است
. ۶ . کتابى در علم رجال که شاگردش جمال الدین ابن اعرج آن را به امر استاد خویش کامل کرد.
۷ . الأنوار الإلهیه فی الحکمه الشرعیه.
