امام صادق علیه السلام در سفارشهاى خود به عبدالله بن جندب پس از هشدار به شیعیان نسبت به دامهاى شیطان، ویژگى هاى برجسته دوستان حقیقى خود را برمى شماردکه عبارت است از:
توجه آخرت
«لقد جلت الاخره فى اعینهم حتى ما یریدون بها بدلا… و انما کانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم والعدو الاعجم»؛ آخرت در نگاه آنها بسیار بزرگ است، به اندازه اى که چیزى را با آن عوض نمى کنند… و دنیا نزد آنها همانند مار گزنده و دشمن بى زبان است.
بر هر مسلمانى که ما را مى شناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خود عرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر کار نیکى در آنها دید، برآنها بیفزاید و اگر کردار بدى در اعمال خود مشاهده کرد، از آن ها توبه کند، تا دچار ذلت و خوارى روز قیامت نگردد.
پیروان حقیقى و دوستان واقعى خاندان نبوت علیهم السلام به چیزى جز آخرت نمىاندیشند و تمام کردارها و رفتارهاى خود را با نگاه به آخرت مىسنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیله اى است براى رسیدن به هدفى بزرگ که همان زندگى جاودان آخرت است. دوستان حقیقى اهل بیت علیهم السلام از مواهب دنیوى بهره مىبرند، اما هرگز زندگى جاودان را با زندگى گذراى دنیا عوض نمى کنند.
انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»؛ آنها با خدا انس گرفته اند و از آنچه که مال اندوزان به آن انس گرفته اند، در هراسند.
مومنان از نعمتهاى الهى بهره مى برند اما به آنها وابسته نمىشوند. وابستگى به مال دنیا موجب بندگى انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابسته اند وشیعیان واقعى با یاد خدا آرامش می ابند.
شیعیان ما با دشمنان همسایگى نمى کنند و اگر از گرسنگى بمیرند، چیزى از آنها نمى خواهند.
حضرت صادق علیه السلام پس از برشمردن این دو ویژگى مهم، فرمود: «اولئک اولیائى حقا بهم تکشف کل فتنه و ترفع کل بلیه»؛ آنها دوستان حقیقى من هستند. به وسیله آنها فتنه شکست مى خورد و گرفتارىها برطرف مى شود.
حسابرسى خود
«حق على کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فى کل یوم و لیله على نفسه فیکون محاسب نفسه فان راى حسنه استزاد منها و ان راى سیئه استغفر منها، لئلا یخزى یوم القیمه»؛بر هر مسلمانى که ما را مى شناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خود عرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر کار نیکى در آنها دید، برآنها بیفزاید و اگر کردار بدى در اعمال خود مشاهده کرد، از آنها توبه کند، تا دچار ذلت و خوارى روز قیامت نگردد.
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آنها مى گذارند، ابرهاى سفید(رحمت) برآنها سایه مى افکند، چون روز درخشنده و تابناک مى شوند، از زمین و آسمان روزى مى خورند و آنچه از خدا بخواهند، خداوند به آنها عطا می کند.
سخاوت
«یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتى: بالسخاء والبذل للاخوان»؛ اى پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلت شناخته مى شوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
خواندن پنجاه رکعت نماز و رعایت وقت نماز
« و بان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا… و یحافظون على الزوال»؛شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز مىخوانند و توجه به وقت نماز ظهر
(خواندن نماز اول وقت) دارند.
دورى از پرخاش و داد و فریاد
«لایهرون هریرالکلب»؛ شیعیان ما همانند سگ زوزه- فریاد -نمى کشند.
دورى از طمع
«ولا یطمعون طمع الغراب»؛ شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریص نیستند.
دورى از دشمنان
«ولا یجاورون لنا عدوا ولا یساءلون لنا مبغضا ولو ماتوا جوعا»؛شیعیان ما با دشمنان همسایگى نمى کنند و اگر از گرسنگى بمیرند، چیزى از آنها نمى خواهند.
دقت در خوراک
«شیعتنا لا یاکلون الجرى… ولا یشربون مسکرا»؛ شیعیان ما مارماهى نمىخورند… و شراب نمى نوشند.
در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبىهاىآنان، امید مرده در آنها را زنده کرد و از خشونت، گفتار ناروا و بازگو نمودن لغزشهاى آنها پرهیز کرد؛ زیرا چنین برخوردهایى مجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبت به دین و آموزههاى آن گریزان مى سازد.
برگزیده اى از سایر سفارشها
آثار استقامت
«یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه ولا ظلهم الغمام ولا شرقوا نهارا ولا کلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم و لما سالوا الله الا اعطاهم.»
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آنها مىگذارند، ابرهاى سفید(رحمت) برآنها سایه مىافکند، چون روز درخشنده و تابناک مى شوند، از زمین و آسمان روزى مى خورند و آنچه از خدا بخواهند، خداوند به آنها عطا مىکند.
شیوه برخورد با گناهکاران
۱- گفتن خوبیها و پرهیز از سخن ناروا.
«یابن جندب لاتقل فى المذنبین من اهل دعوتکم الا خیرا»؛ اى پسرجندب! به گناهکاران از همکیشان خود جز خوبى و نیکویى چیزى مگو.
در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبىهاىآنان، امید مرده در آنها را زنده کرد و از خشونت، گفتار ناروا و بازگو نمودن لغزشهاى آنها پرهیز کرد؛ زیرا چنین برخوردهایى مجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبت به دین و آموزه هاى آن گریزان مى سازد.
۲- در خواست توفیق براى گناهکاران
«واستکینوا الى الله فى توفیقهم»؛ توفیق آنها را خاضعانه از خداوند بخواهید.
۳- در خواست توبه براى گناهکاران
توبه از حالات سازنده انسان است که انجام دهنده آن محبوب خداوند است:
«ان الله یحب التوابین»؛ خداوند کسانى که بسیار توبه مى کنند را دوست دارد.(۱)
توبه روشى است که امام صادق علیه السلام براى پاکسازى گناهکار توصیه کرده است. شیعیان واقعى باید از خدا بخواهند که گناهکاران از کردار ناشایست خود پشیمان شوند و به سوى خدا بازگردند، زیرا خداوند بسیار توبه پذیر و بخشنده است؛ «ان الله هوالتواب الرحیم.»(۲)
اى پسر جندب! با کسى که از تو بریده، وصل کن؛ به کسى که چیزى به تو نداده، چیز بده؛ با کسى که به تو بدى کرده، خوبى کن؛ به کسى که به تو دشنام داده، سلام کن؛ با کسى که با تو دشمنى کرده، انصاف داشته باش و از کسى که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنان که دوست دارى از تو در گذرند. از گذشت خداوندنسبت به خودت عبرت بگیر. آیا نمىبینى خورشید خداوند بر خوبان و بدان می تابد و بارانش بر صالحان و مجرمان نازل مى شود؟
راه بهشتى شدن
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سه راه را فراروى جویندگان بهشت قرار داده است:
۱- پیروى از ائمه علیهم السلام .
۲- برائت از دشمنان.
۳- سخن گفتن آگاهانه و سکوت هنگام نا آگاهى.
«فکل من قصدنا و تولانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سکت عما لایعلم او اشکل علیه فهو فى الجنه»؛هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروى نکند و چیزى که می داند، بگوید و از آنچه که نمىداند، یا بر او مشکل (مشتبه)است، سکوت کند، در بهشت است.
ارزش سکوت
«علیک بالصمت، تعد حلیما، جاهلا کنت او عالما، فان الصمت زین لک عندالعلماء و سترلک عند الجهال»؛عالم باشى یا جاهل، خاموشى را برگزین تا بردبار به شمار آیى؛زیرا خاموشى نزد دانایان زینت و در نزد نادانان پوشش است.
دورى جستن از عقاید منحرف
خطر بدعتها، گرایشهاى منحرف و قرائتهاى ناصواب از دین، همیشه متوجه جوامع شیعى بوده است.
«یابن جندب! بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم: لاتذهبن بکم المذاهب»؛ اى پسر جندب! به شیعیان ما بگو؛ مبادا عقاید منحرف، شما را از مذهب خودتان بیرون برد.
نشانه هاى ناتوانى
«قد عجز من لم یعد لکل بلاء صبرا و لکل نعمه شکرا و لکل عسریسرا»؛ ناتوان است کسى که براى هر بلایى صبرى، براى هر نعمتى شکرى و براى هر سختى آسانى آماده نکند.
کردارهاى برتر
«یابن جندب! صل من قطعک، واعط من حرمک، و احسن الى من اساءالیک، و سلم على من سبک، و انصف من خاصمک، واعف عمن ظلمک، کماانک تحب ان یعفى عنک، فاعتبر بعفوالله عنک، الا ترى ان شمسه اشرقت على الابرار والفجار و ان مطره ینزل على الصالحین والخاطئین.»
اى پسر جندب! با کسى که از تو بریده، وصل کن؛ به کسى که چیزى به تو نداده، چیز بده؛ با کسى که به تو بدى کرده، خوبى کن؛ به کسى که به تو دشنام داده، سلام کن؛ با کسى که با تو دشمنى کرده، انصاف داشته باش و از کسى که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنان که دوست دارى از تو در گذرند. از گذشت خداوندنسبت به خودت عبرت بگیر. آیا نمىبینى خورشید خداوند بر خوبان و بدان مىتابد و بارانش بر صالحان و مجرمان نازل مى شود؟
اساس اسلام
آخرین جمله از سفارشهاى امام صادق علیه السلام به ابن جندب درباره اهمیت و ارزش محبت اهلبیت علیهم السلام است.
« لکل شیىء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»؛ هر چیزى را پایه اى است و پایه اسلام، محبت ما، اهل بیت علیهم السلام است.
على محمدى
پى نوشت ها:
۱- بقره، آیه ۲۲۲٫
۲- توبه، آیه ۱۱۸٫
منبع :ماهنامه کوثر شماره ۴۰
