مهمترین وظیفه مربیان در تعلیم و تربیت، شناخت خصایص و ویژگی‌های نوجوانان در دوران مذکور می باشد.
از نظر روانشناسان، دوره نوجوانی از سن ۱۲ تا ۱۸ سالگی می باشد. البته در اذهان عمومی سنین ۱۲ تا ۱۵ سالگی دوره راهنمایی تحصیل مطرح است. بر اساس تحقیقات موجود، میانگین سن بلوغ برای دختران ۱۲/۵ تا ۱۴/۵ سالگی و برای پسران ۱۴ تا ۱۵ سالگی می باشد. البته عواملی از قبیل وراثت، خانواده، وضعیت جسمانی، آب و هوا، تغذیه، فرهنگ‌ها، حتی بهره هوشی در زود رسی بلوغ موثر هستند. مهمترین وظیفه مربیان در تعلیم و تربیت، شناخت خصایص و ویژگی‌های نوجوانان در دوران مذکور می باشد.
ویژگی‌ها و خصایص رشد و تکاملی نوجوان از لحاظ بدنی
وزن به سرعت افزایش می یابد، تغییرات بدنی و فیزویولوژیک کاملا آشکار و محسوس می شود، در نتیجه ظهور تغییرات بدنی و فیزیولوژیک، اضطراب حرکتی پیدا می شود، اشتهای غذایی زیاد در نوجوان پیدا می شود، خصایص جنسی به سرعت رشد و نمو می کنند و دختران حدود دو سال زودتر از پسران علائم بلوغ نشان می دهند، گاهی برای مدتی کیفیت کار غدد نامتعادل می شود، رشد و نمو استخوان بندی تقریباً کامل می شود و بلندی قد و قامت به حداکثر می رسد، هماهنگی عضلانی بهتر می شود، قلب در آغاز نوجوانی به سرعت رشد می کند.
از لحاظ شناختی(ذهنی)
نوجوان آرمان ها و ایده آل های عالی را دنبال میکند و دارای هدف های شخصی و اجتماعی می شود، قدرت تشخیص و تمیز در نوجوان افزایش می یابد، به موضوع ها و مسائل اخلاقی، فلسفی و دینی علاقمند می شود و در بعضی از نوجوانان یک نوع شک دینی پیدا می شود، نوجوان گاهی با والدینش به مجادله و مناقشه می پردازد و نمی خواهد عقاید آنها را بپذیرد.
ذهن نوجوان به علت مشکلات روانی، که از خصایص طبیعی این مرحله می باشد، همیشه مشغول است و نمی تواند راه حل روشنی برای آنها پیدا کند، نوجوان بیشتر در جهان تخیل زندگی می کند، استعدادهای خاص هنری ظاهر می شوند، نوجوان کارهایی را شروع می کند ولی همیشه آنها را تا پایان ادامه نمی دهد و ناتمام می گذارد، رغبت های شغلی در نوجوان ظاهر می شوند و او به تشخیص و انتخاب بین مشاغل گوناگون می اندیشد و با هم نوعانش مشورت می کند، دایره شناخت و تجارب نوجوان افزایش می یابد.
از لحاظ عاطفی
نوجوان به جاذب و جالب بودن وضع ظاهریش بسیار علاقمند است، بی ثباتی عاطفی دارد و خود را (همه چیز دان) یا به اصطلاح (علامه دهر) می پندارد، تغییرات ظاهری بدنی و فیزیولوژیک، موجب احساس شرم در نوجوان می شود، از مورد استهزای دوستان قرار گرفتن نگران است و می ترسد، برای استقلال و اتکای به خود می کوشد، به مطالعه و گوش کردن به رادیو و تماشای فیلم تمایل بیشتری دارد.
به افرادی که او را دوست دارند و احترام می گذارند بیشتر اظهار علاقه می کند، تقریبا از همه چیز انتقاد می کند، هر گونه توهین و سرزنش باعث ناراحتی های عاطفی نوجوان می شود، نوجوان به سرعت متأثر می شود و برای اظهار تاثرش به کارهایی اقدام می کند، لیکن بزودی پشیمان می شود و در صحت کارها یا اقدام هایش تردید می کند و به سرزنش خویشتن می پردازد، وقتی عصبانی و خشمگین می شود در گوشه ای می نشیند و به گفتگوی درونی و گاهی گریه متوسل می شود.
از لحاظ اجتماعی
قهرمان پرور است و با یک نفر بزرگ سال که بیشتر مورد تمجید و ستایش مردم است، همانندسازی می کند، به پذیرفته شدن در گروه های اجتماعی بسیار علاقمند است، به مستقل شدن از خانوادهاش تمایل نشان می دهد و این نخستین گام او برای زندگی بزرگ سالی است، به پذیرش مسئولیت گروهی و شرکت در فعالیت های جمعی واکنش مساعد نشان می دهد، نوجوان می کوشد مقام منزلت خاصی بین دوستان و همسالانش کسب کند، رفتار و خصایل اجتماعی او ظاهر می شوند، علیه بعضی از آداب و رسوم اجتماعی قیام می کند و از این کارش لذت می برد، دوست دارد که بیشتر اوقات خود را با همسالانش بگذارند.
نیازهای نوجوان
۱- نیاز به محبت (از طرف اطرافیان).
۲- نیاز به تعلق خاطر (به گروه ها).
۳- نیاز به موفقیت (در زندگی و تحصیل).
۴- نیاز به پذیرفته شدن (احساس ارزشمندی).
مشکلات جوانان
اول مشکلات بدنی شامل: احساس خستگی، عدم تناسب اندام، محرومیت از خواب، ظهور تمایلات جنسی و چگونگی ارضای آن.
دوم مشکلات شخصیتی شامل: احساس حقارت و کمرویی، عصابنیت فوری، نگرانی از عدم پذیرفتگی، هیجان افراطی.
سوم مشکلات خانوادگی شامل: احساس تنهایی، مشاجره با اعضای خانواده، محدودیت آزادی، احساس فاصله زیاد با والدین و فقدان افراد صمیمی برای بازگو کردن مشکلات.
چهارم مشکلات اجتماعی شامل: ترس از قبول مسئولیت، ترس از همانند سازی، احساس نگرانی از عدم موفقیت، ناشی گری در برقراری روابط اجتماعی.
پنجم مشکلات دینی و اخلاقی شامل: ترس از مرگ، تردید در اعتقادات دینی، علاقمندی به کسب اطلاعات دینی، نداشتن معیار صحیح برای الگوبرداری.
ششم مشکلات مدرسه ای شامل: ترس از سرزنش و تنبیه معلمان، ناتوانی در تمرکز حواس، ترس از امتحان، تنفر از بعضی از معلمان و دروس.
هفتم مشکلات انتخاب شغل شامل: نگرانی از موفقیت اینده شغلی، ناتوانی در تشخیص شغل مناسب، نگرانی از درآمد برای زندگی آتی.
توجه به چند نکته در حل مشکلات نوجوانان
مسئله نوجوانان یک مسئله ریاضی نیست که با یک فرمول حل شود. طرح مسئله نوجوانان نباید طوری وانمود شود که احساس کنند یک بیماری وحشتناک و خطرناک دارند. نخستین مسئول حل مسئله خود نوجوان است. وظیفه والدین و معلمان راهنمایی و هدآیت اوست.
وظایف آموزش و پرورش (با عنایت به تفکیک جنسیت)
برنامه ریزی آموزشی و تربیتی متناسب با ویژگی‌های بدنی، عاطفی، شناختی و اجتماعی نوجوان دختر و پسر.
ایجاد زمینه های مساعد تعامل با خانواده ها با آموزش اولیا (مادران و پدران).
غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان با عنآیت به استعداد و علاقه دختران و پسران.
توسعه فعالیت های پژوهشی و تحقیقات در مدارس متناسب با ظرفیت های فکری و … دختران و پسران.
عوامل موثر در ایجاد مشکل در نوجوانی و جوانی و اوقات فراغت
عوامل موثر در ایجاد مشکل در نوجوانی و جوانی عبارتند از عوامل زیستی، محیطی و روانی.
عوامل زیستی
عوامل زیستی موثر در ایجاد مشکلات نوجوانان و جوانان به دو دسته تقسیم می شود:
بلوغ جسمی و جنسی که در اثر ترشح هورمون های مختلف در نوجوانان صورت می گیرد.
بیماریها.
عوامل محیطی
عوامل محیطی موثر در ایجاد مشکلات در نوجوانان و جوانان به ۳ دسته تقسیم می شود:
محل زندگی یا خانه و مدرسه: عدم تفاهم، ناهماهنگی فکری و ناهماهنگی ارزش ها.
مسائل فرهنگی- اجتماعی- اخلاقی و دینی: اختلاف سطح فرهنگی بین والدین و فرزندان، نداشتن اعتقادات مشخص دینی، عدم شکل گیری مناسب ارزشها و باورها.
دوستان: رفتار دوستان، روابط با دوستان. عوامل روانی عوامل روانی موثر در ایجاد مشکلات شامل درونی و بیرونی فرد میباشد.الف)
عوامل روانی
عوامل روانی شامل: اختلاف ذهنی (ممکن است نوجوان از نظر هوشی، توانایی درک مسائل را نداشته و یا مسائل را در نظر خود بزرگ جلوه دهد و یا توانایی تفکیک مسائل را از یکدیگر نداشته باشد و یا فاقد تجربه و مهارت های لازم برای رفع مشکلات خویش باشد).
عدم دسترسی به اطلاعات کافی در زمینه های مختلف فرهنگی- اجتماعی- اقتصادی- سیاسی و اخلاقی، که موجب می گردد که فرد قادر به حل مسائل خود به طریقه مناسب نباشد.
نداشتن آگاهی لازم جهت تشخیص مشکلات.
عدم شناخت شخصیت خود: گاهی اوقات نوجوان شناخت کافی از خود ندارد.
عدم شناخت راه های برخورد با مشکلات و ارائه راه حل ها: نوجوان باید بداند که در برخورد با مشکلات، چگونه آنها را درجه بندی کرده و برای هر کدام راه حل مناسب پیدا کند. اختلالات شخصیت نوجوانی از قبیل رفتارهای هیجانی و ضد اجتماعی.
بنابراین در دوران نوجوانی، والدین و مربیان می بایستی تلاش نمایند تا اطلاعات و دانستنی های کافی و منابع مناسبی را در اختیار نوجوانان قرار دهند و با افزایش سطح دانش و آگاهی نوجوان قدرت و تجزیه و تحلیل مسائل در وی افزوده خواهد داشت و بالا رفتن توانمندی های آنها سبب خواهد شد که آنها کمتر دچار مشکلات گردند.
روش های شناخت مسائل جوانان
مشاهده مستقیم: با تحت نظر داشتن رفتارهای فرد می توان به مشکلات وی پی برد.
مصاحبه تخصصی: که توسط روانشناس انجام می شود.
اجرای پرسشنامه: با تهیه پرسشنامه و اجرا آنها می توان مشکلات جوانان را در آموزشگاه، جامعه و خانواده بررسی نمود.
مصاحبه با والدین. مطالعه موردی. سرگذشت نگاری یا تحلیل یادداشت ها و دفترچه خاطرات فرد.
منابع و مآخذ
شعاری نژاد، علی اکبر، نقش فعالیت های فوق در تربیت نوجوانان، انتشار اطلاعات.
نوابی نژاد، شکوه، سه گفتار درباره راهنمایی و تربیت فرزندان، انتشارات انجمن اولیاو مربیان.
کاردان، علی محمد، مراحل تربیت، انتشارات دانشگاه تهران.
لطف آبادی، روانشناسی درمان بلوغ، انتشارات سازمان ملی جوانان.
منبع: میگنا
