کسب و کارهای خانوادگی، نقش مهمی را در اقتصاد کشورها ایفا می‌کند. بخش قابل توجهی از کسب و کارهای موجود، بر پایه مدیریت یا مالکیت خانوادگی استوار است، به طوری که حدود نیمی از تولید ناخالص ملی از طریق این کسب و کارها تامین می‌شود.
اما تصور و باور اکثر ما از کسب و کار خانوادگی چیست؟ بسیاری از کسب و کارهای خانوادگی، بخش عمده‌ای از هویت خانواده‌ها را تشکیل می‌دهد. رونق و شکوفایی چنین کسب و کارهایی، رشد و ترقی خانواده را در پی خواهد داشت.
از طرفی برخی از این کسب و کارها زمانی شکوفا خواهند شد که توسط اعضای یک خانواده اداره شود. آنچه باعث حفظ و رونق کسب و کار خانوادگی می‌شود، آموختن این مطلب است که چگونه با کسانی که به آنها علاقه و ارتباط عاطفی داریم، فعالیت شغلی سالمی داشته باشیم. شاید این کار ساده به نظر برسد، چه چیز بهتر از این که شما با کسانی کار کنید که آنها را به خوبی می‌شناسید و به آنها علاقه قلبی دارید، اما در واقع این کار چندان هم ساده نیست.
۱ ) درک و پذیرش ارتباطات درونی بین نقش‌های خانوادگی و نقش‌های شغلی
آنچه به راستی کسب و کار خانوادگی را منحصر به فرد می‌کند، وجود این ارتباطات درونی بین نقش‌های شغلی و خانوادگی است، یعنی رابطه‌ای که به طور معمول و در کسب و کارهای غیرخانوادگی یافت نمی‌شود. درک این ارتباطات درونی را می‌توان شاه کلید سالم سازی کسب و کار خانوادگی دانست. «نقش» بخشی از فرآیند کسب و کار خانوادگی است که انجام آن بر عهده فرد خاصی قرار می‌گیرد.
در کسب و کارهای خانوادگی، با سه نقش اصلی مواجه هستیم؛ نقش خانوادگی (پدر، مادر، پسر، برادرزاده، دایی یا خویشاوند سببی)، نقش مالکیت (شریک و سهامدار) و نقش شغلی (مدیر، کارمند یا کارگر). این امکان وجود دارد که نقش‌ها با گذشت زمان تغییر یابند و افراد از نقش‌های متضادی برخوردار شوند که این مورد، باعث بروز اختلالاتی در روند کار می‌شود. برای مثال، «پدر» در یک کسب و کار خانوادگی ممکن است مالک، رئیس، پدر و همسر باشد.
فرزندان نیز ممکن است از نقش‌های متعدد و متضادی برخوردار باشند؛ دختر، کارگر، دختر رئیس و مالک بالقوه کسب و کار. وقتی رئیس در محل کار دستوری صادر کند، گاهی برای کارگران آسان نیست که به وی به عنوان رئیس نگاه کنند نه یک «پدر بهانه‌گیر.» و از طرفی برای رئیس دشوار خواهد بود که به راحتی کارگر را به عنوان کارگر مدنظر قرار دهد نه به عنوان فرزندی چموش که از خواسته‌های والدین سرپیچی می‌کند.
روش ساده‌ای که با استفاده از آن می‌توان این رفتارهای متقابل را مجسم کرد، به کارگیری رویکرد سیستمی است. نگرش سیستمی درک روشنی از تاثیر متقابل سه سیستم فرعی خانواده، مالکیت و کسب و کار را بریکدیگر و برمحیط، ارائه می‌دهد.
توجه به این نکات بسیار مهم است که تغییرات در هر جزء از سیستم، کل سیستم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و همچنین افراد حاضر در هر سیستم از اهداف و انتظارات متفاوتی برخوردار هستند. برای مثال، زمانی که افراد در نقش «عضوی از خانواده» به کسب و کار می‌نگرند، کسب و کار را به عنوان بخش مهمی از هویت خانوادگی، میراث آینده و منبع تامین نیاز‌های مالی برای رفع احتیاجات معمول زندگی در نظر دارند.
از سوی دیگر، اگر ایشان حرفه شان را دلیل پیوند خود با کسب و کار دانسته و در نقش «عضوی شاغل» به کسب و کار بنگرند، تمایل خواهند داشت تا کسب و کار را وسیله‌ای برای توسعه شغلی و موفقیت‌های اقتصادی مد نظر قرار دهند. و سرانجام، سهامداران یعنی افراد در نقش «مالک»، عمدتا به کسب و کار به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری و کسب منفعتی رضایت بخش توجه نشان می‌دهند. هر چند پی بردن به عملکرد نقش‌های متضاد در کسب و کار خانوادگی، به تنهایی قادر به رفع تضادها نیست اما می‌تواند ما را در درک و فهم چگونگی رخ دادن آنها یاری رساند.
درک چنین موضوعی، ما را قادر می‌سازد تا به این تضادها توجه کافی کرده و آنها را به نفع خانواده و کسب و کار حل و فصل کنیم.
۲ ) پرداختن به کسب و کار خانوادگی به عنوان یک کسب و کار جدی و رسمی
باید باور داشت که کسب و کار خانوادگی، یک فعالیت جدی و رسمی است نه تفنن و سرگرمی. این بدین معنا نیست که شما نمی‌توانید یا نباید ارتباطی عاطفی با کسب و کار و فعالیت‌های مربوط به آن برقرار کنید، بلکه موضوع اصلی این است که برای تامین هزینه‌ها و حفظ فعالیت، به کسب و کار ی سودآور و موفقیت آمیز نیاز است. آنچه واضح است، شما برای کسب درآمد به تاسیس یک کسب و کار می‌پردازید نه برای سرگرمی، اما اگر چنین نیست، اطمینان داشته باشید که کسب و کار تان هرگز بیش از یک سال دوام نخواهد آورد.
۳ ) بهره‌مندی و استخدام کارمندان غیرخویشاوند و خارج از خانواده
از دیگر نکاتی که برای ثمربخشی و سلامت هر چه بیشتر کسب و کار باید به یاد داشت، بهره‌مندی و استخدام کارمندان غیرخویشاوند و خارج از خانواده است. ایشان جزء حیاتی اکثر کسب و کارهای خانوادگی هستند. بسیار مهم است که ایشان را به صورت شایسته در تصمیمات دخالت دهید. درباره فرصت‌هایی که ایشان در کسب و کار شما ایجاد می‌کنند، صادق باشید، از آنها به نحوی شایسته قدردانی کنید و به ایشان پاداشی که انجامش برایتان میسر نیست، وعده ندهید.
فرصت‌های یادگیری و کارآموزی را برای تمامی کارمندان و سهامداران فراهم کنید تا بتوانید توان علمی و عملی منابع انسانی سازمان را در حداکثر کارایی حفظ کنید. به عنوان یک راهکار عالی برای ارتقای افق دید افراد شاغل در کسب و کار خانوادگی، می‌توان امکانی فراهم آورد تا ایشان در دوره‌های آموزشی و کارآموزی مفید شرکت کنند.
این جلسات حرفهای فرصت‌های کارآموزی و آموزشی وسیعی را فراهم می‌آورد، برنامه‌ای که اغلب در سازمان‌های بازرگانی و صنعتی مورد استقبال واقع می‌شود. لازم است شما همسر خود را نیز به درک و فهم بهتر کسب و کار ترغیب کنید. نیاز است که امکان شرکت در کارگاه‌های آموزشی و جلسات حرفهای برای وی نیز فراهم شود.
همسر شما حتی اگر در کسب و کار حضور فعالی نداشته باشد، باز هم نقشی حیاتی در کسب و کار خانوادگی تان ایفا می‌کند. در صورتی که وی به درک بهتری از کسب و کار دست یابد، می‌تواند به عنوان همراهی دلسوز و شایسته برای شما در مسیر موفقیت شغلی و خانوادگی ایفای نقش کند. و چه بسا در آینده‌ای نه چندان دور، همسر شما قادر خواهد بود به واسطه اشتغال یا سرمایه‌گذاری و مالکیت در کسب و کار، به طور فعال در کسب و کار مشارکت کند.
برای تمامی افراد وابسته به کسب و کار خانوادگی، شرح شغل واضحی تهیه کنید. هرگز مپندارید که فرزندتان قادر است ذهن شما را بخواند و پی به انتظارات شما ببرد، حتی اگر شما زمان زیادی را صرف کار مشترک کرده باشید. لازم است شما و افراد شاغل در کسب و کار در جلساتی درباره وظایف شغلی، انتظاراتتان و اهدافتان بحث کرده و برای پیگیری بهتر آنها را مکتوب کنید. به طور مداوم درباره این موضوعات بحث و گفت و گو کنید و در مواقع لازم، انتظارات و اهداف خود را تعدیل و اصلاح کنید.
۴ ) برنامه‌ریزی برای آینده کسب و کار خانوادگی
بسیار واضح و قابل درک است که در بطن یک مدل سیستمی کسب و کار خانوادگی، خانواده و کسب و کار را نمی‌توان از هم مجزا کرد. بنابراین زمانی که برای هر یک از آنها برنامه‌ریزی کنید، ناگزیر برای دیگری نیز برنامه‌ریزی کرده اید، بدون توجه به این که قصد چنین کاری را داشته اید یا نه. به منظور دستیابی به شیوه‌های مفید برنامه‌ریزی، از دو مهارت زیر استفاده کنید؛
▪ اهداف و مقاصد عملکرد کسب و کارتان را مشخص کرده و توسعه دهید.
▪ مهارت گفت و گوی موثر را برقرار کرده و پرورش دهید. توجه داشته باشید که گفت و گوی موثر شامل حرفهای قابل بیان و حرفهای غیرقابل بیان است.
اولین گام در برنامه‌ریزی، توجه و دقت به چشم انداز و ماموریت عنوان شده در بیانیه تان است. دانستن این موضوع که قصد دارید در آینده در چه جایگاهی قرار گیرید، مستلزم تعیین اهداف و مقاصد قابل اندازه گیری و تهیه برنامه‌ای عملی است. این کار برای تمام اعضای خانواده مفید خواهد بود. می‌توانید جلسات خانوادگی خود را روی این موارد متمرکز کنید.
اگر شما یک خانواده پرجمعیت دارید، اعضای خانواده را به گروه‌های کوچک تقسیم کرده و هر گروه را به بررسی و فعالیت بخش خاصی از برنامه تشویق کرده و نتایج حاصله از هر گروه را برای دستیابی به برنامه‌ای کامل، با هم تلفیق کنید.
۵ ) بهره‌مندی از نصایح و مشاوره‌های حرفهای
آنچنان که تصور می‌کنید، شما در دنیا یکه و تنها نیستید؛ امروزه منابع و مراجع بسیاری با موضوع کسب و کار وجود دارد. برگ برنده، شناخت مرجع شایسته و مراجعه به آن است. از مطالعه غافل نشوید، چرا که ابتدایی‌ترین مراجع برای افزایش آگاهی و به روزماندن، کتاب‌ها و نشریات است. از دیگر منابع بالقوه اطلاعات و مشاوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
▪ دوستان و آشنایان، اقوام، اعضای خانواده و همکاران شغلی
▪ مراجع خدماتی حرفهای همچون حسابداران، بانکداران، وکلا، مشاورین مالی، نمایندگی‌های بیمه و مشاورین کسب و کار
▪ آژانس‌های توسعه، اساتید دانشگاه‌ها، اعضای سازمان‌های دولتی مختلف و اتحادیه‌های صنفی
این موارد تنها بخشی از منابع متنوع و گسترده اطلاعاتی است که می‌تواند شما را در رشد و موفقیت کسب و کار یاری کند. همچنین برای انتخاب مشاوری مناسب موارد زیر را مد نظر قرار دهید:
ـ به مشاورین مختلف مراجعه کنید
ـ قبل از استخدام مشاور، با وی مصاحبه کنید.
ـ از مشاورین درخواست کنید تا فهرستی از منابع اطلاعاتی مناسب را در اختیار شما قرار دهند.
ـ مطمئن شوید که مشاور مورد نظر از مهارت‌های فنی لازم برخوردار است.
ـ از دستمزدها و حق مشاوره‌ها اطلاع کسب کنید.
اصلی‌ترین معیار در انتخاب مشاور مناسب، میزان توانایی وی در درک کامل وضعیت ویژه کسب و کار خانوادگی است.
برخی مشاورین بر این باورند که در مورد حفظ کسب و کار خانوادگی، «بهترین راه حل» را می‌دانند. آنها چنین می‌اندیشند که بهترین راه برای حفظ و رونق کسب و کار خانوادگی، خروج خانواده از فضای کسب و کار است. هرچند این راهکار در برخی شرایط صحیح به نظر می‌رسد، اما همواره بهترین راه حل نیست.
شما به مشاوری نیاز دارید که نه تنها بر موضوعات فنی کار تخصصی اش مسلط باشد، بلکه نقش‌های درونی کسب و کار خانوادگی را نیز به خوبی درک کند. شما به مشاوری نیاز دارید که شما و خانواده تان را در مورد روش‌های صحیح رو به رو شدن و تصمیم‌گیری درباره موارد مهم کسب و کار، راهنمایی کنید، نه مشاوری که تنها برای فعالیت‌های شما و به جای شما تصمیم‌گیری می‌کند.
منبع: بانک مقالات فارسی
