وهابیت یکی از جریانهای سلفیه تکفیری است. سلفیه که در دو قرن اخیر در میان مسلمانان کشورهای عربی رایج شده دارای اطلاقات مختلف است که هر اطلاقی، گروه و جریانی را در بر دارد. در اینجا اشارات مختصری به این گروهها می‌گردد تا در نتیجه نسبت جریان وهابیت با سلفیه روشن گردد.
اصطلاح سلف در نزد علماء اعتقاد (کلام) اهل‌سنت بر صحابه، و تابعین و یا صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق می شود. در این تفکر باور بر این است که آنان شامل امامان بزرگی هستند که بر امامت و فضل و بر متابعت آنان از سنت، شهادت داده شده و از بدعت به دور بوده اند و به همین دلیل صدر اول، سلف صالح نامیده می‌شود.[۱]
اما برای اصطلاح سلفیه تعریفات مختلفی شده است که به صورت اجمال به آن اشاره می‌شود:
۱. سلفیه علمی یا تقلیدی:
این اصطلاح بر پیروان روش پیامبر و اصحاب آن حضرت اطلاق می‌شود؛ به دلیل اینکه آنان قبل از ما بوده و بر این اساس این نوع سلفیه در درجه اول بر عقاید تمرکز دارد و شامل بخش بزرگی از حرکت اسلامی می‌شود.[۲]
۲. سلفیه تبلیغی:
این نوع سلفی‌گری بیشتر در برابر سلفی‌گری تکفیری مطرح می‌شود. سلفی‌گری تبلیغی نوعی از سلفی‌گری است که محور فعالیت‌های خود را تبلیغ اندیشه‌ها و مبانی سلفی‌گری قرار می‌دهد. هرچند در ماهیت این نوع از سلفی‌گری نیز تکفیر مخالفان دیده می‌شود؛ اما در ظاهر بر جهاد با مسلمانان کمتر تاکید دارد. «جماعت تبلیغی» پاکستان یکی از شاخه‌های سلفی‌گری تبلیغی به شمار می‌آید که در بیش از صد کشور جهان شعبه دارد و سالانه دو گردهمایی بزرگ را در پاکستان و بنگلادش برگزار می‌کند. اهل‌حدیث و اهل قرآن پاکستان نیز تحت نام سلفی‌گری تبلیغی فعال هستند.[۳]
۳. سلفیه تکفیری:
به آن دسته از سلفیون گفته می‌شود که مخالفان خود را کافر می‌شمارند. خوارج در صدر اسلام را می‌توان ازاین نوع سلفی‌گری به شمار آورد و در عصر حاضر وهابیت مصداق سلفیه تکفیری است؛ زیرا بر اساس دیدگاه وهابیت تمام مسلمانان به علت انجام برخی از امور مذهبی در ردیف مشرکان قرار دارند و در نتیجه از نظر آنان مهدورالدم هستند. به همین دلیل تمام جنگ‌های وهابیت فقط با مسلمانان بوده[۴] و در عصر حاضر نیز جنگ‌های آنان با مسلمانان در مناطق مختلف جریان دارد.
۴. سلفیه جهادی:
سلفیه جهادی به جریانی مخلوط از سلفیه علمی و سیاست اسلامی گفته می‌شود. این جریان نصوص سلفیه علمی را که در کتابهای آنان منتشر شده، بدون اینکه آنها را مورد نقد قرار داده و بدون توجه به ظرف زمانی و مکانی این نصوص، آن را با حرکت سیاسی اسلامی ممزوج کرده و جریانی را مخلوط از سیاست و نص سلفی‌گری علمی به وجود آوردند. این جریان سلفی‌گری که در عربستان به وجود آمده، در حقیقت ممزوج از حرکت سیاسی و سلفی‌گری نصی(علمی و تقلیدی) است.[۵]
این نوع سلفی‌گری ریشه در اندیشه اندیشمندان مصری دارد. سرچشمه آن اندیشه‌های«سید قطب» است که رهبر شاخه انقلاب اخوان المسلمین مصر است. او که متأثر از ابوالاعلی مودودی بود نه تنها کشورهای غیر اسلامی بلکه دولت های کشورهای اسلامی را نیز به علت اجرا نکردن قوانین اسلامی، جوامع جاهلی نام نهاد. سید قطب بر این باور بود که مسلمانان وظیفه دارند برای برپایی دین چه با کفار و چه با حاکمان دست نشانده کشورهای اسلامی جهاد کنند.[۶] ولی در جنگ افغانستان با شوروی این نوع سلفی‌گری در اختیار سلفی‌گری تکفیری قرار گرفت و آن را به نفع خود مصادره کرد و از ترکیب آنها جریان القاعده و امثال آن به وجود آمد.[۷]
از آغاز جهاد در افغانستان، جوانان عربستان که از مرجعیت سلفیه پیروی می‌کردند و جوانان عربی که دارای حرکت سیاسی بودند با هم مخلوط شدند و یک ایدئولوژی افراطی حادی را بر طبق اهداف شان به وجود آوردند. این جریان در واقع انقلابی را پدید آورد که بر محور تکفیر دیگران و مباح کردن خون و اموال، غیر قابل کنترل بود. در این راستا هزاران جوان عربستانی برای جنگ در افغانستان وارد پاکستان شده و در شهر کراچی از آنان استقبال می‌گردید و سپس به «بیت الانصار»[۸] در شهر پیشاور انتقال داده می‌شد. در این مرکز کسانی که وارد می‌شدند، مورد آزمایش قرار می‌گرفتند که در چه حدی با تکفیر همگانی موافق اند. در این مرکز گروه‌های مختلفی وجود داشت که برخی جهادی، برخی سیاسی و برخی تکفیری بودند. این گروه حتی دولت عربستان را محکوم به کفر کرده و جهاد بر علیه آن را واجب می‌‌داند. در حقیقت جریان سلفیه جهادی در القاعده متبلور گشت و امروز این جریان رهبری سلفیه جهادی را به عهده دارد.[۹]
گروه‌هایی مانند «الجماعه المسلحه» و «الجماعه السلفیه للدعوه و القتال» در الجزایر که کشتارهای آنان در جهان اسلام معروف است، «جماعه شباب المجاهدین» در سومالی، «جماعه جند انصارالله» در رفح و «حزب التحریر» که فعالیت جهانی دارد نمونه‌هایی از سلفی تکفیری است که از مفهوم مقدس جهاد سوء استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه «زرقاوی» که رسما رهبری شاخه عراقی القاعده را در دست داشت، ابتدا با هدف مبارزه با اشغالگران وارد عراق شد؛ اما پس از چندی رسما به تهدید شیعیان و حتی اهل‌سنت عراق پرداخت.[۱۰] و امروز گروه داعش نیز یکی از این نوع سلفیه(سلفیه مرکب از جهادی و تکفیری)به شمار می‌آید.
از آنچه بیان گردید اولا این نتیجه به دست می‌آید که عنوان سلفیه بر جریانهای متعددی اطلاق می‌گردد. و ثانیا تفاوت سلفیه با وهابیت روشن گردید با این توضیح که وهابیت یکی از جریانهای سلفی‌گری است که هدف آنان مبارزه با اموری است که از نظر آنان بدعت به شمار می‌آید مثل توسل، زیارت قبر اولیاء، شفاعت و تبرک که از معتقدات مسلم مسلمانان از آغاز تا کنون بوده است که در نزد مسلمانان سلفیه تکفیری نامیده می‌شود.
پی نوشت:
[۱] . مشوح، خالد، التیارات الدینیه فی السعودیه، من السلفیه الی جهادیه(القاعده) و ما بینهما من تیارات، ص۱۳.
[۲] . همان، ص۱۶.
[۳] . علی زاده موسوی، سید مهدی، سلفی‌گری و وهابیت(تبارشناسی)، ج۱ص۱۰۰.
[۴] . سلفی‌گری و وهابیت(تبارشناسی)، ج۱ ص۹۴-۹۵.
[۵] . التیارات الدینیه فی السعودیه…، ص۲۷-۲۹.
[۶] . سلفی‌گری و وهابیت(تبارشناسی)، ج۱ ص۹۷.
[۷] . همان، ج۱ ص۹۸.
[۸] . بیت الانصار در شهر پیشاور پاکستان در سال ۱۹۸۴م. تاسیس شد که محل اسکان اولیه جوانان عرب بود که به افغانستان اعزام می‌گردیدند. این مرکز از طرف شیخ عبدالله عزام تاسیس شده و در آن به ویژه جوانان عرب به سوی جهاد با نفس و مال تشویق می‌شدند. (رک: اسامه بن لادن مجددالزمان و قاهر الامریکان).
[۹] . التیارات الدینیه فی السعودیه… ص۳۲-۳۵.
[۱۰] . سلفی‌گری و وهابیت(تبارشناسی)، ج۱ ص۹۹.
منبع: سایت اندیشه قم
