عشق‌ورزی
(از نشانه‌های او، آن است که از جنس خودتان، همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آن، آرامش یابید و میان شما مودّت و رحمت قرار داد). ۱پرسود‌ترین گنج‌ها، به دست آوردن محبت قلبهاست. ۲
مودّت، موهبتی الهی به خانواده است که در کنار رحمت، تضمین‌کننده تداوم زندگی است. مودّت، محبت عمیق و ریشه‌داری است که تمام وجود را در بر می‌گیرد و نشانه‌های آن در رفتار و گفتار نمایان می‌گردد. مودّت، محبت لبریز شده، ریشه‌دار و نشان‌دار است. خانواده، آشیانه کوچک عشق و بانک مهرورزی است. همه اعضای یک خانه باید در این بانک سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت داشته باشند تا بتوانند از حساب جاری خود، وام‌های گوناگون عشق و محبت را دریافت و پرداخت کنند!
عشق‌ورزی نسبت به همسر
محبت و عشق‌ورزی نسبت به اعضای خانواده، در رفتار خانوادگی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) موج می‌زد و آن را نشانه ایمان می‌دانست: هر چه بر ایمان بنده‌ای افزوده شود، بر محبت و دوستی او نسبت به خانواده‌اش افزوده می‌شود. ۳
آن حضرت، دوست داشتن همسران را از آداب پیامبران برمی شمرد۴ و شوخی و عشق بازی با همسر را از بازی‌ها و لذت‌های روای زندگانی می‌دانست: بازی در سه چیز رواست: …با همسرت شوخی و عشق بازی کنی. ۵
جابر بن عبدالله می‌گوید: «وقتی ازدواج کردم، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از من پرسید:”با چه کسی ازدواج کردی؟”» گفتم: «با زن بیوه‌ای». فرمود: چرا با دوشیزه‌ای شوخ و شنگ ازدواج نکردی؟ دختری که با تو نرد عشق ببازد و تو نیز با او بازی و عشق بازی کنی؟ ۶
محبّت ورزی به همسران و آگاه کردن آنها از این دوستی و محبت را مستحب اعلام می کرد و میفرمود: این که مرد به زنش بگوید:”تو را دوست دارم” هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود. ۷
عشق‌ورزی با همسر را عبادتی شیرین و برتر از تمام دنیا و آنچه در آن است، بر میشمرد و میفرمود: مردی نیست که دست همسرش را عاشقانه بگیرد، جز آن که آفریدگار ۵ پاداش برایش می‌نویسد؛ پس اگر او را در آغوش کِشد، ۱۰ پاداش می‌برد؛ اگر همسرش را ببوسد، ۲۰ پاداش دارد؛ اگر با او درآمیزد، پاداش این کار برای او از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است. ۸
مردی به محضر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و عرض کرد: «ای پیامبر خدا! من از چیزی شگفت‌انگیز در عجبم: مرد و زنی ازدواج می‌کنند، در حالی که یکدیگر را قبل از آن ندیده‌اند، اما صبحگاهان که از خواب بر می‌خیزند، هیچ کس نزد آن دو، از دیگری محبوب‌تر نیست؟!». پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در پاسخ او فقط این قسمت از آیه کریمه را تلاوت فرمودند: (وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَ رَحمَهً؛۹ خداوند در میان شما مودّت و رحمت قرار داد). ۱۰
از منظر برخی تفسیرنگاران، رحمت، به معنای عشق و مهربانی قلبی در باطن و مودّت، به معنای اظهار این عشق و علاقه در ظاهر است و این خداوند است که این دو حالت را در بین همسران ایجاد می‌نماید: یکی در باطن که در دل نسبت به همسر خود احساس محبت و رحمت نماید و دیگر در ظاهر که آن محبت و رحمت درونی را در گفتار و رفتار ابراز نماید. ۱۱
گویی پروردگارِ مهر، تمام حقوق واجب بین همسران را در عشق‌ورزی ظاهری و باطنی، یعنی مودت و رحمت، خلاصه فرموده است.
آری، خداوندگار قلب‌ها، با جهت‌دهی راستین به نگرش‌ها، آدمی را می‌آموزد که از زاویه مهر و رأفت به خانه و خانواده‌اش بنگرد که اگر چنین شد، او در انجام هر وظیفه‌ای نسبت به همسر و دیگر اعضای خانواده جدیت می‌ورزد و هر نوع خدمتی را شیرین و لذت‌بخش می‌یابد.
اگر بین همسران عشق و محبت ریشه‌دار برقرار نباشد و هر یک از آنها از نظر عاطفی، خود را ملزم به انجام وظایف و رعایت حقوق دیگران نبیند، همواره در جست و جوی راه فرار خواهد بود و اگر از نظر قانونی و حقوقی نیز ملزم به انجام خدمتی گردد، با تلخی و اکراه آن را به انجام خواهد رساند.
نتیجه آن که هر بینش و نگرش و یا هر روش و منشی که در بین اعضای خانواده بر اساس عشق‌ورزی و محبت‌مداری نباشد، عاقبت به فرار از مسؤولیت و تضییع حقوق دیگر اعضای خانواده خواهد انجامید.
عشق‌ورزی به فرزندان
بهترین اعمال در نزد خداوند، محبّت و دوستی کودکان است. ۱۲
کسی با همسران و فرزندانش مهربان‌تر از پیامبر نبود.۱۳ فرزندان را گل‌های خوشبوی خداوندی و میوه دل والدین بر میشمرد۱۴ و به محبت و عدالت نسبت به ایشان فرمان می‌داد: با فرزندانتان، با محبّت و عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید با شما با محبّت و عدالت رفتار شود. ۱۵
بر سر فرزندان و نوه‌هایش، دست مهر و نوازش می‌کشید. بسیار می‌شد که آنان را در دامن خویش می‌نشانید، می‌بوسید، نوازششان می‌کرد و بر پیشانی و دهانشان بوسه می‌زد و میفرمود: بوی فرزند، از بوهای بهشت است. فرزندانتان را بسیار ببوسید. برای هر بوسه‌تان، در بهشت مقامی است. فرشتگانی می‌آیند و به تعداد بوسه‌هایتان درجه‌هایی در بهشت برایتان معین می‌کنند. ۱۶
روزی یکی از فرزندانش را روی زانوان خود نشانده بود و می‌بوسید و به او محبت می‌کرد. در این هنگام مردی از اشراف به خدمت حضرت آمد و با دیدن آن صحنه عرض کرد: «من ده پسر دارم و تا به حال هیچ کدامشان را برای یک بار هم نبوسیده ام». پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از این سخن، چنان ناراحت شد که رنگ صورتش برافروخته و سرخ گردید. آن گاه فرمود: کسی‌که به دیگران رحم نکند، خدا نیز به او رحم نخواهد کرد. ۱۷
یکی از نشانه‌های عشق‌ورزی در خانواده، بوسیدن فرزندان است که هر بوسه، درجه‌ای در بهشت۱۸ و نشان رحمت الهی معرفی شده است. ۱۹
مردی به نام اقرع بن جاس وقتی دید پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نوادگانش حسن و حسین(علیهما السلام) را می‌بوسد، عرضه داشت: «من۱۰ فرزند دارم و تاکنون هیچ کدام را نبوسیده‌ام». پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کسی که ترحم و محبت نکند، مورد رحمت قرار نمی‌گیرد. ۲۰ دل تو از سنگ است. اینک اگر خداوند رحمت خویش را از تو بردارد، برایم اهمیتی ندارد. ۲۱
از سوی دیگر پیشوایان دین، ما را از کم محبتی و کم لطفی در حق فرزندان دختر بر حذر می‌دارند: از دختران نفرت نداشته باشید که آنان مونس و همدم شمایند.۲۲ دختران رنج و محنت و پسران، نعمتند، اما خدا بهشت را به رنج و محنت می‌دهد، نه به نعمت. ۲۳
در کلامی دیگر، پدران و مادران را از بی‌مهری نسبت به کودکان به هنگام گریستنشان برحذر داشته، و از کتک زدن کودکان به علت گریه کردنشان نهی فرموده۲۴ و گریستن کودکان را ذکر لا اله الاّ الله، ذکر صلوات بر محمد و آل محمد و طلب آمرزش و مغفرت برای والدینشان برشمرده اند. ۲۵
پیشوایان دین یادآور شده‌اند که در مغز کودکان رطوبتی وجود دارد که اگر با گریه و اشک خارج نشود، بیماری‌های خطرناکی همچون فلج مغزی و نابینایی…، سلامتی فرزندانمان را تهدید خواهد کرد.۲۶
حضرات معصومین(علیهم السلام) نفرین والدین بر فرزندان را هر چند که ظلم کرده باشند، روا ندانسته و آن را موجب فقر و تهیدستی خانواده معرفی فرموده‌اند.۲۷
دختران
پیامبر رحمت، حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)، دختران را بهترین فرزندان و مایه خیر و برکت و رحمت برای اهل خانه می‌دانست و میفرمود: خداوند بیامرزد پدر دختران را؛ چرا که دختران خجسته‌اند و دوست داشتنی… . ۲۸
از خوش قدمی زن این است که نخستین فرزندش دختر باشد.۲۹ چه خوب فرزندانی هستند دختران، نازک‌دل، مهیا برای کار، همدم، خجسته و… .۳۰ هیچ خانه‌ای نیست که در آن دختران باشند، جز این که هر روز ۱۲ برکت و رحمت از آسمان بر آن فرود می‌آید، دیدار فرشتگان از خانه قطع نمی‌شود و هر روز و شب، برای پدر آنان، عبادت یک سال را می نویسند. ۳۱
اگر ولادت دختری را به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) خبر می‌دادند، میفرمود: گُلی است که روزی‌اش با خداوند است.۳۲
پسران
پیام‌آور مهر، پسران را وزیر و جانشین پدر در خانه و خانواده می‌دانست و به وفای عهد و پیمان با ایشان تأکید میفرمود: هرگاه یکی از شما به فرزند پسرش وعده‌ای می‌دهد، باید آن را به انجام رساند. ۳۳
شاد کردن فرزندان پسر در خانواده را عبادت میشمرد و میفرمود: کسی که پسرش را شاد کند، گویا برده‌ای از تبار اسماعیل را آزاد کرده است و کسی که(با کاری یا هدیه‌ای) پسرش را خوشحال نماید، گویا از ترس خداوند گریسته است. ۳۴
پی‌نوشت‌ها
۱-(وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لَکُم مِن أنفُسِکُم أزواجاً لِتَسکُنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَ رَحمَهً…)روم(۳۰)، ۲۱٫
۲- امام علی(علیه السلام): «أنفَعُ الکُنُوزِ مَحَبَّهُ القُلُوبِ» آمدی، غررالحکم و دررالکلم،ص۴۱۳، ح۹۴۱۹٫
۳- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۰، ص۲۲۸٫
۴- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲٫
۵- متقی هندی، کنزالعمّال، ج۱۵، ص۲۱۱٫
۶- العجلونی، کشف الخفاء، ج۲، ص۳۳۲؛ سیدی، حسین، همنام گل¬های بهاری(نگاهی نو به زندگی پیامبر(ص))، ص۷۸٫
۷- کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۵۶۹٫
۸- قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۲، ص۱۹۰٫
۹- روم(۳۰)، ۲۱٫
۱۰- میبدی، تفسیر کشف الاسرار و عدّه الابرار، ج۷، ص۴۴۶٫
۱۱- یثربی، سید محمد، سیری در رساله حقوق امام سجاد۷، ج۲، ص۱۵۶٫
۱۲- امام صادق(علیه السلام): «موسی‌بن‌عمران(علیه السلام) به محضر پروردگار عرضه داشت:”بهترین اعمال در نزد تو چیست؟” خطاب آمد:”حُبُّ الأطفالِ فَإِنَّ فِطرَتَهُم عَلی تَوحیدی؛ دوست داشتن کودکان؛ همانا نهادشان از یگانگی من لبریز است”» محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص۶۴؛ برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۹۳٫
۱۳- مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج۷، ص۷۶٫
۱۴- متقی هندی، کنزالعمّال، ج۱۶، ص۴۵۷٫
۱۵- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۹۲٫
۱۶- هیثمی، مجمع الزوائد، ج۸، ص۱۵۶٫
۱۷- ابن شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۳۸۴٫
۱۸- فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ص۳۶۹٫
۱۹- طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۲۲۰٫
۲۰- فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ص۳۶۹؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۳۸۴٫
۲۱- طبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۲۰٫
۲۲- متقی هندی، کنزالعمّال، ج۱۶، ص۴۴۹، ح۴۵۳۷۴٫
۲۳- سبزواری، جامع الأخبار، ص۱۰۵٫
۲۴- شیخ صدوق، علل الشرایع، ص۸۱، ح۱٫
۲۵- ر.ک: شیخ کلینی، الکافی، ج۶، ص۵۲، ح۵ .
۲۶- ر.ک: مفضّل‌بن‌عمرو، توحید مفضّل.
۲۷- سبزواری ، جامع الأخبار، ص۱۲۴؛ ابن فهد حلّی، عدّه الداعی، ص۸۹٫
۲۸- حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۱، ص۴۱۵٫
۲۹- ابن‌ماجه، السنن، ج۲، ص۷۷۳٫
۳۰- مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۹۶٫
۳۱- مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۹۲٫
۳۲- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۹۸٫
۳۳- محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص۱۷۰٫
۳۴- همان.
منبع: خانواده و تربیت مهدوی ص۱۶۴
