ارزش گذاشتن به کار یکدیگر
وقتی، مرد، پس از چندین ساعت تلاش در خارج از منزل، با اعصاب خسته و ناراحت، به همسرش می‌اندیشد، احساس می‌کند، او در خانه، این درگیری‌ها و دردسر‌ها را ندارد. در حقیقت او برای فعالیت‌های زن در خانه حساب باز نمی‌کند. حال، وقتی، یک فرد خسته با اعصابی متشنّج، به یک فرد با نشاط برسد، چه توقّعی دارد؟ توقّع دارد، دست به سینه، فرمان‌های او را اجرا کند.
هرگاه، مرد، به این امر توجّه کند که فضای کار و فعالیت خسته کننده‌‌ی او بیرون خانه و درون خانه نیز کارگاه فعالیت‌های خسته کننده و طاقت فرسای همسر اوست، هرگز، هنگام بازگشت به منزل، طلبکارانه، رفتار نخواهد کرد؛ بلکه برعکس، با زبان و عمل، از کار او در خانه قدردانی می‌کند و واکنش متقابل و مثبت این رفتار نیکو، در شخصیت و رفتار خانم خانه نیز به طور کامل روشن می‌گردد.
عکس این نیز ممکن است؛ زنانی هستند که فقط، کار و گرفتاری خود را می‌بینند و می‌پندارند، کار مرد، در بیرون مشقّت آور نیست؛ از این رو، وقتی شوهر، از سر کار بر می‌گردد، با چهره‌‌ی برافروخته و درهم او رو به رو می‌شود. این عمل نیز درست نیست. زن، باید، برای کار شوهرش اهمیت قائل شود؛ وقتی، شوهر به خانه می‌آید، طبعاً خسته است، باید مقداری به او رسیدگی کرد و محبّت و صفا نشان داد تا قدری از خستگی و رنج‌های بیرونی او کاسته شود.
برخورد با مسائل مالی
خانم‌ها، خواسته‌ها، گرایش‌ها، احساسات و عواطفی دارند که در حدّ معقول باید تأمین شوند؛ امّا، زیاده‌روی در این امر موجب می‌شود، مرد، برای تأمین نیازهای افراطی خانم، بیش از حد، به زحمت بیفتد و حتی در مواردی، برای کسب درآمد بیش‌تر به راه‌های غیر حلال کسب درآمد، روی آورد.
میهمانی، پذیرایی و هدیه دادن، امری بسیار مطلوب و شایسته است که دین مبین اسلام به آن فراوان تأکید دارد؛ امّا، اگر، این مسائل، بر اثر چشم و هم چشمی، در حدّی شود که مرد را دچار مضیقه و مشکل نماید، مذموم و ناپسند است و مرد، نباید، آن‌ها را تأمین کند. در عین حال، مردان نیز، نباید ذوق و احساسات خانم‌ها را به طور کلّی نادیده بگیرند و در حدّ لزوم و توان، به اجابت آن خواسته‌ها بپردازند، برخورد منطقی، معتدل و خیرخواهانه، از جانب زن و شوهر موجب استحکام پایه‌های ارتباطی، اخلاقی و اقتصادی خانواده می‌شود.
ابراز محبّت
لذتّ‌بخش‌ترین جمله برای زن این است که شوهرش به او بگوید: «عزیزم! دوستت دارم!»، «عشق منی!» و امید بخش‌ترین جمله برای مرد این است که همسرش به او بگوید: «تو امید من هستی!»، «من به وجود تو افتخار می‌کنم!».
توجه به رفتارهای مثبت
یکی از روش‌های تقویت محبّت و روابط همسری، توجه به رفتارهای مثبت یکدیگر است؛ به این منظور، زن و شوهر، هر کدام، رفتارهای خوشایند همسرشان را روی کاغذی یادداشت کنند و بعد، برای هر یک از این رفتارها، با توجه به شدّت و ضعف و میزان خوشایند بودن آن امیتاز بدهند. با گذشت مدّتی کوتاه به این نتیجه خواهند رسید که همسرشان از آنچه فکر می‌کردند، بهتر است و محبتشان بیش‌تر می‌شود.
کمک به پیشرفت شوهر
بشر به طور ذاتی، قابلیت ترقّی دارد، در نهادش عشق به کمال نهفته و برای تکامل آفریده شده است. هر کس، در هر مقام و هر شرایط و هر سنّی که باشد، می‌تواند، به پیشرفت خویش ادامه داده، کامل‌تر شود.
هر انسانی، خواهان ترقّی است؛ امّا، هر کسی در رسیدن به این هدف، موفّق نمی‌گردد، همّت بلند و کوشش فراوان لازم دارد. باید، زمینه‌‌ی کار را فراهم ساخت و موانع را برطرف نمود، آن گاه کوشید تا به مقصد رسید. شخصیّت مرد، تا اندازه‌‌ی بسیار، به خواسته‌های همسرش بستگی دارد، زن، می‌تواند، به پیشرفت و ترقّی شوهرش کمک کند، او را در مسیر ترقی قرار دهد؛ همان طور که می‌تواند، مانع پیشرفت وی شود.
خانم محترم! در حدّ شرایط و امکاناتی که برایتان فراهم است، شخصیّتی بزرگ‌تر و والاتر را برای شوهرت در نظر بگیر و برای رسیدن به آن تشویقش کن! اگر میل دارد، به تحصیلات خویش ادامه دهد، یا با مطالعه و خواندن کتاب به معلوماتش بیفزاید، نه تنها مخالفت نکن، بلکه تشویق و ترغیبش کن! برنامه‌‌ی زندگی را طوری تنظیم کن که با کارهای او هماهنگ باشد. سعی کن، اسباب آسایش و راحتی او را فراهم سازی تا با فکر آزاد به پیشرفت خویش ادامه دهد.(۲۵)
کمک به ترقّی زن
زن نیز، مانند مرد، لیاقت ترقّی و تکامل دارد. شوهر، همان طور که به ترقّی خویش علاقه دارد، باید، به فکر تکامل همسرش باشد. مرد، باید، توجّه داشته باشد که همسرش شریک زندگی اوست. کمالات او موجب افتخار و سربلندی خانواده است و تحصیل این کمالات، همیشه امکان پذیر است. پس از عروسی و در خانه‌‌ی شوهر نیز می‌تواند، به کمالات خویش بیفزاید؛ البته، مشروط به این که شوهر بخواهد و در این راه به او کمک کند. سزاوار نیست، مرد، خودخواه باشد و تنها به ترقی خود بیندیشد و از تکامل همسرش غافل بماند.
شوهر، اگر احساس کرد، همسرش، برای ترقّی و تکامل، صلاحیت و آمادگی دارد، چه خوب است، در این باره، به او کمک کند، یا، اگر، برای تحصیلات دانشگاهی آمادگی و تمایل دارد، با ادامه‌‌ی تحصیل او موافقت کند و اگر تحصیلاتش به اتمام رسیده، یا میلی به ادامه‌‌ی تحصیل ندارد، دست کم، او را به مطالعه و تحقیق تشویق کند.
یک خانم، می‌تواند، در منزل، مطالعه و تحقیق کند، نقاشی، خیاطی، گلدوزی، خطاطی و یا هر رشته‌‌ی دیگر مورد علاقه‌اش را بیاموزد و تمرین کند. لازمه‌‌ی همسرداری این است که مرد، در این زمینه، همسرش را تشویق کند و امکانات لازم را تا حد امکان برایش فراهم نماید.
یکی از مشکلات این است که اگر خانم خانه‌دار و بچّه‌دار بخواهد، در مسیر ترقّی و تکامل خویش گام بردارد، طبعاً از خانه‌داری، مقداری عقب می‌ماند و به طور معمول نمی‌تواند، در حدّ مطلوب، به انجام آن‌ها بپردازد. در چنین حالی، مقتضای صفا و صمیمیت خانوادگی این است که مرد، مقداری از این کارها را بر عهده بگیرد. مرد اگر در این زمینه، به همسرش کمک کند، نه تنها زیان نمی‌بیند، بلکه در نهایت، به نفع او تمام خواهد شد؛ زیرا، داشتن یک زن دانشمند، از چند جهت به نفع خانواده است:
۱- در تربیت فرزندان موفق‌تر است.
۲- در مسائل خانوادگی، مفاهمه برقرار است.
۳- زندگی با یک همسر فهمیده و دانا خوش‌تر است.
۴- اسباب آبرو و شرافت شوهر و خانواده است.
۵- وجودش، ارزشمند است و بیش‌تر می‌تواند، به جامعه خدمت کند.
۶- بر اثر اشتغال، از ضعف اعصاب و افسردگی که لازمه‌‌ی بی‌کاری است، مصون می‌ماند.
۷- اگر، درآمد مادی داشت، می‌تواند، در تأمین هزینه‌‌ی زندگی کمک کند.
۸- اطمینان خاطری برای زن، در جهت حل مشکلات احتمالی آینده و روزهای مباداست.(۲۶)
نظم و برنامه
هر فردی، در زندگی، به برنامه‌ریزی نیاز دارد؛ زیرا، برنامه‌ریزی و نظم در زندگی، رمز موفقیت و پیشرفت است. برای طرح یک برنامه‌‌ی مفید، رعایت موارد زیر لازم است:
۱- تهیه‌‌ی فهرستی از کارهایی که باید در طول هفته، ماه و سال انجام گیرد.
۲- تهیه‌‌ی لیست چیزهایی که باید، خریداری شود.
۳- زمان بندی دقیق کار، تفریح، خواب، رفت و آمد با بستگان و دوستان.
نظم و ترتیب در خانه
خانه‌‌ی مرتب، از جهاتی، بر یک خانه‌‌ی بی‌نظم و نامرتب برتری دارد.
۱- نظم و ترتیبِ ویژه، به منزل، صفا و رونق و زیبایی می‌بخشد. تماشای تکراری خانه، نه تنها موجب ملال نمی‌شود، بلکه مسرّت‌بخش و دلپذیر نیز خواهد بود.
۲- کارهای خانه، به آسانی انجام می‌پذیرد، و اوقات کد بانوی خانه بیهوده تلف نمی‌شود؛ زیرا، تا به چیزی نیاز پیدا می‌کند، می‌داند، کجاست و برای دستیابی به آن معطّل نمی‌شود.
۳- رونق و صفای محیطِ مرتبِ منزل که از ذوق و سلیقه‌‌ی کدبانوی خانه حکایت می‌کند، مرد را به خانه و زندگی علاقمند می‌سازد.
۴- چنین خانه‌ای سبب آبرومندی و سرافرازی خانواده است. هر کس آن را ببیند، از زیبایی‌اش لذّت می‌برد و به ذوق و سلیقه‌‌ی کدبانوی خانه آفرین می‌گوید(۲۷)
با خرید و تهیه‌‌ی اسباب لوکس، زندگی زیبا نمی‌شود، بلکه نظم و ترتیب خاص است که زیبایی را به وجود می‌آورد. شما، قطعاً خانواده‌های مرفّه و ثروتمند را دیده اید؛ با این که از انواع و اقسام لوازم لوکس زندگی برخوردارند، زندگی شان، به دلیل بی‌نظمی صفا و رونقی ندارد و دیدن آن ملال آور است؛ برعکس، خانواده‌های فقیری را نیز دیده اید که در عین فقر و ناداری، زندگی زیبا و مسرّت بخش دارند؛ زیرا، همان اسباب و لوازم مختصر را، مرتب، منظّم و تمیز نگه می‌دارند.
بنابراین، یکی از وظایف مهم در خانه، رعایت نظم و ترتیب است. خانم‌های خوش سلیقه و کدبانو، بهتر می‌دانند چگونه باید اسباب و لوازم خانه را مرتب سازند.
در پایان این قسمت، برای دانستی‌های بیش‌تر عروس و داماد، چکیده‌‌ی نظرسنجی صورت گرفته، میان صد نفر از دانشجویان یکی از دانشگاه‌های کشور را ضمن سؤال و جواب می‌آوریم:
۱- به نظر شما شاخص‌های یک زندگی موفّق چیست؟ برنامه‌ریزی درست، نظم در کارها، هماهنگی و همدلی خانواده، ایمان به خدا، رفاه و آسایش، همفکری و همزبانی، صداقت در زندگی.
۲- عوامل خوشبختی در زندگی را چگونه معرفی می‌کنید؟ داشتن تفاهم اخلاقی؛ قناعت کردن در زندگی؛ از خودگذشتگی و رفاه و آسایش.
۳- مهمترین مسائل کسانی که تازه ازدواج کرده اند، چیست؟ شغل، مسکن، تأمین مخارج زندگی، کم تجربگی، استقلال از پدر و مادر، جلب رضایت طرف مقابل، مخارج عقد و ازدواج، اختلاف فرهنگی، حساسیت فوق العاده به رفتار یکدیگر.
۴- مهمترین عوامل گرمی کانون خانواده را چه می‌دانید؟ محبّت والدین به فرزندان، تفاهم اخلاقی والدین، گذشت و درک متقابل.
۵- نقش زن و شوهر، در ایجاد عشق الاهی و تدام آن چیست؟ هم عقیده بودن زن و شوهر؛ یعنی، از لحاظ باورهای دینی به گونه‌ای باشند که آنان را از نظر معنوی اشباع کند و به دنبال آن، عشق الاهی را در وجودشان شعله ور سازد.
۶- بهترین توصیه‌‌ی شما، برای نوعروسان و تازه دامادها چیست؟ توکّل به خدا، مدارا و قناعت، صبر و استقامت، دوری کردن از تصمیمات عجولانه، حفظ حرمت ها، اهمیت به خواسته‌های یکدیگر، احترام متقابل، یکرنگی، تفاهم، صداقت، پنهان نکردن مسائل زندگی از یکدیگر، بزرگ نکردن مشکلات زندگی، فراموش نکردن خداوند، از بهترین توصیه هاست. دیگر این که زندگی را به خاطر خودشان دوست داشته باشند؛ سعی کنند، پایه‌‌ی زندگی را به پایه‌‌ی عشق قرار دهند، آینه‌‌ی همدیگر باشند؛ به جای رؤیاپردازی و وعده وعیده هایی که هیچ گاه عملی نمی‌شود، با واقعیات زندگی کنند؛ به پدر و مادر یکدیگر احترام بگذارند؛ قبل از هر تصمیمی، خوب و عاقلانه، به تمام جوانب زندگی فکر کنند؛ احساساتی و کورکورانه تصمیم نگیرند و به هم وفادار باشند؛ از عیوب یکدیگر چشم پوشی کنند؛ سعی کنند، روی پای خود بایستند و به دیگران تکیه نکنند.
۷- مهمترین عوامل آسیب‌زا در زندگی خانوادگی چیست؟ اختلاف میان زن و شوهر، دروغگویی، بی‌توجهی به نیازهای عاطفی یکدیگر، چشم و هم چشمی، مخفی کاری، کم توجّهی به امور یکدیگر، بداخلاقی و تندخویی، لجبازی، عیب جویی، دخالت پدر و مادر طرفین، سوءظن، اعتیاد، عدم احساس مسؤولیت، انتظارهای بی‌جا، دوری از معنویت.
عُصاره‌‌ی سخن و احادیث زیبا درباره خوش خلقی
اکنون که با راه‌های جلب محبّت در زندگی خانوادگی آشنا شدیم شاخ و برگ‌های سخن را جمع می‌کنیم و به جهت اهمیت این بحث به روی مغز کلام و عصاره‌‌ی سخن انگشت تأکید می‌گذاریم.
از مهمترین شرایط رضایت زن و شوهر در زندگی، خوش اخلاقی و رعایت اخلاق حسنه به یکدیگر است. خوش اخلاقی، در همه جا و از هر کس پسندیده است؛ ولی، از زن و شوهر، در محیط خانه پسندیده‌تر است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اَحسِن خُلقَکَ مَعَ اَهلِکَ و جیرانِکَ و مَن تُعاشِرُ و تُصاحِبُ مِنَ الناسِ»(۲۸) اخلاقت را با اهل و عیال و همسایگان و دوستان و همنشینان نیکو گردان.
علی (علیه السلام) فرمود: «بحُسنِ الخُلقِ یطیبُ العَیشُ»(۲۹) با خوش خلقی، زندگی، خوش و نیکو می‌گردد. علی (علیه السلام) فرمود: «حُسنُ الخُلقِ یُورِثُ المَحَبَّهَ»(۳۰) خوش اخلاقی، موجب محبّت می‌شود.
از سوی دیگر، زن و شوهر موظفند، در برابر بدخلقی دیگری، خویشتن‌دار باشند. صبر پیشه کنند و پاسخ بدخلقی همسر را با بدخلقی ندهند. چنین واکنشی، سبب فروکش کردن خشم طرف مقابل و تنبه و سازندگی او می‌گردد و پاداش معنوی را نیز در پی دارد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید: «مَن صَبَرَ عَلی خُلقِ امرَأَهٍ سَیّئهِ الخُلقِ وَ احتَسَبَ فی ذلِکَ الاَجر اَعطاهُ اللهُ ثَوابَ الشّاکِرین»(۳۱) کسی که بر رفتار زن بداخلاق خود صبر کند و در این کار امید پاداش داشته باشد، خداوند، ثواب شاکران را به او عطا می‌فرماید.
علی (علیه السلام) فرمود: «داروُهُنَّ عَلی کُلِّ حالٍ وَ اَحسِنُوا لَهُنَّ المَقالَ لَعَلَّهُنَّ یُحسِنَّ المَقالَ»(۳۲) همواره، با زنان مدارا کنید و با آنان، به نیکی سخن گویید تا آنان نیز سخن نیکو بگویند.
و این واقعیت را ملک الشعرای بهار چه زیبا به نظم کشیده، آن جا که می‌گوید:
مکرّر امتحان کردم که بهر زندگی کردن
به است از تندی و آشفتگی، نرم و آرامی
تو آمدی ز دورها و دورها
ز سرزمین عطرها و نورها
نشانده‌ای مرا کنون به زورقی
ز عاج ها، ز ابرها، بلورها
مرا ببر امید دلنواز من
ببر به شهر شعرها و شورها
بدان که سفیر وحی الاهی، آنگاه که از فلسفه‌‌ی نبوت خویش، سخن می‌گوید، اخلاق را با ارزش‌ترین مطلب عنوان می‌کند؛ همو که دریای پرتلاطمِ اخلاق و کرامت انسانی بود.
عشق به خداوند لایزال، از جبین درخشانش هویدا بود. تمام وسعت زندگی‌اش، بوی گل‌های داوودی داشت و عطر نَفَس خداوندی اش، به هست و کل آفرینش پای آن، جان می‌خبشید و تَنَفّس هدایت می‌نمود.
همو که از سرزمین حجاز برخاست و جهان را از مهر و عطوفت جاودانه‌‌ی خود، مدهوش ساخت؛ مقام زن را از حَضیض تا اوج آسمان‌ها برد و به مردان رسم وفاداری و سازگاری آموخت. اکنون که دو زوج خوشبخت، به هم رسیده اید، در سایه‌سار فرامین آن پیامبر راستین، شیوه‌‌ی تکلم مهرآمیزش را با بندگان حضرت حق، به ویژه، شریک دلباخته‌‌ی خود، به کار بندید و گفتمان انسان دوستانه‌‌ی او را با زنان و کودکان، تمرین کنید!
از او، رازداری و روشن ضمیری را بیاموزید. کوچه باغ زندگانی خود را از طروات بارانِ مهر و وفا پر کنید و هرگز راضی نشوید، این گلستان زیبا را عیب تراشی و عیبجویی‌های بی‌مورد و غیرمنطقی، خزان نماید که او شما را بر عاج‌ها، ابرها و بلورهای راستین محمدی سوار کرده است و حیات شما را با اکسیر عشق، از شعر و شور، شعور و احساسِ بی‌پایان پر کرده است. زنده است پیامبر عشق، زنده است، سفیر هدایت…
پی‌نوشت‌ها
۱- روم: ۲۱
۲- راه زندگی، ص۱۹
۳- پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «با مؤمنان، با چهره‌‌ی گشاده و روی باز دیدار کن که روی خوش و چهره‌‌ی باز، موجب جذب دل‌ها و افزونی محبّت هاست».
«اَلقِ اَخاکَ بِوَجهٍ مُنبَسِطٍ؛ با برادرت با چهره‌‌ی باز برخورد نما!».
وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۶۰؛ بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۴۷-
۴- راه زندگی، ص۲۰
۵- وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۹۲
۶- راه زندگی، ص۲۰
۷- وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۹۲
۸- غررالحکم، ج۲، ص۲۶۶
۹- راه زندگی، ص۲۱
۱۰- میزان الحکمه، ج۱، ح۵۰۱۲، ص۷۹۹
۱۱- همان، ح۵۰۲۴ و ۵۰۲۵، ص۸۰۰
۱۲- اصول کافی، ج۲، ح۴، ص۱۰۵
۱۳- راه زندگی، ص۲۳
۱۴- التفسیرالمعین، ص۴۰۶
۱۵- «شَرُّ النّاسِ مَن لا یَقبَلُ العُذرَ وَ لا یُقیلُ الذَّنبَ»، غررالحکم، ج۴، ص۱۶۵
۱۶- نهج البلاغه، حکمت ۳۲۹
۱۷- وسائل الشیعه، ج۱۴، ح۱، ص۱۲۱
۱۸- میزان الحکمه، ج۳، ح۱۳۱۷۶، ص۲۰۱۲
۱۹- بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۲۴۷
۲۰- همان، ج۴۳، ح۴۷، صص ۵۰ و ۵۱
۲۱- وسائل الشیعه، ج۱۵، ح۱، ص۲۲۷
۲۲- همان، ج۸، ح۱، ص۳۳۷
۲۳- میزان الحکمه، ج۴، ح۲۱۷۴، ص۳۴۵۰
۲۴- اصول کافی، ج۲، ح۳، صص ۹۹ و ۱۰۰
۲۵- آیین همسرداری، ص۲۰۲
۲۶- آیین همسرداری، ص۲۰۵
۲۷- همان، ص۲۴۳
۲۸- بحارالأنوار، ج۷۴، ح۶، ص۶۷
۲۹- غررالحکم، (۷ج)، ج۳، ص۲۱۸
۳۰- همان، ج۳، ح۳۹۴
۳۱- وسائل الشیعه، ج۱۴، ح۵، ص۱۲۴
۳۲- بحارالأنوار، ج۱۰۰، ح۱، ص۲۲۳
منبع: اکبری، محمود؛ (۱۳۳۴)، صمیمانه با عروس و داماد؛ قم: نورالزهراء، چاپ بیست و سوم،(۱۳۸۹)
